نگرش امروز‌نگرانه امام موسی صدر در آزادسازی ظرفیت‌های نصوص دینی

معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی در این مراسم با اشاره به ظرفیت‌های جهاد دانشگاهی برای همکاری با موسسه امام موسی صدر اظهار کرد: جهاد دانشگاهی به لحاظ آموزشی و پژوهشی، آماده همکاری با موسسه تحقیقاتی علمی فرهنگی امام موسی صدر در تهران و لبنان است.

پورعلی در ادامه با اشاره به کتاب «سفر شهادت» افزود: کتاب سفر شهادت مشتمل بر 16 سخنرانی امام موسی صدر در بازه زمانی 1347 تا 1355 در مورد واقعه عاشورا است، در تبدیل سخنرانی‌ها به کتاب یک ملاحظاتی باید صورت گیرد که برخی صورت گرفته و برخی نه. شاید بگویند این‌ها سخنرانی است، همین‌طور است، چراکه نوشته و تحقیقاتی نبوده، خطابه‌هایی است که در سال‌های 1347 تا 1355 توسط امام موسی صدر بیان شده، اما جایگاه و شان امام موسی صدر در جهان شیعه و در ساختار جامعه شیعی از زبان و بیان بزرگان این جامعه آمده است.

وی با اشاره به چند فراز از نظرات امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری، درباره شخصیت امام موسی صدر، گفت: امام خمینی(ره) در تاریخ 3 اردیبهشت 1359، در دیدار با شیخ محمدمهدی شمس‌الدین و اعضای کادر مرکزی جنبش امل، در بیان مراتب علاقه خود به امام موسی صدر، می‌فرماید: «آقای صدر یک مردی است که من می‌توانم بگویم او را بزرگ کرده‌ام. [او] به منزله یک اولاد عزیز است برای من و من امیدوارم که ان شاء الله ایشان با سلامت(صحیفه امام، جلد 12، صفحه 322)».

پورعلی افزود: امام خمینی(ره) در تاریخ 6 شهریورماه همان سال و در دیدار با خانواده امام موسی صدر، در فضیلت ایشان می‌فرماید: «آقای صدر را، که من سالهای طولانی دیده‌ام، بلکه باید بگویم من بزرگ کردم ایشان را، من فضایلشان را می‌دانم و خدمتهایی هم که بعد از آنکه به لبنان رفته‌اند کرده‌اند، آن را هم می‌دانم و آنچه که لبنان احتیاج به ایشان دارد، باز آن را هم می‌دانم. من امیدوارم که ان شاء الله، ایشان برگردند به محلّ خودشان و مسلمین آنجا از ایشان استفاده کنند». امام خمینی(ره) در جایی دیگر، همین رابطه معنویت و فکری را در قالب رابطه نسبی ریخته‌اند و در 10 تیرماه 1360، در دیدار با کادر رهبری جنبش عمل می‌فرمایند: «او مثل فرزند من است، او یک بازوی قوی برای اسلام بوده» و در 6 آبان‌ماه همان سال و در جمع اعضای این جنبش می‌فرمایند: «آقای موسی صدر از فرزندان من است، امیدوارم هر چه زودتر او را بین خودمان ببینیم».

وی ادامه داد: رهبر معظم انقلاب همچنین در خطبه‌های نماز جمعه تهران در تاریخ 17 مردادماه 1359، با این تعابیر از منزلت و جایگاه امام موسی صدر یاد می‌کنند و می‌فرمایند: «عزیز گمشده مسلمانان جنوب لبنان یعنی امام موسی صدر که به وسیله ایادی دشمن بزرگ و امپریالیست‌ها و عمال و مزدورانشان ربوده شده است. من در این روز جمعه، روز جمعه آخر ماه رمضان با این دهان روزه و این اجتماع عظیمی که شما دارید و در این جوّ تقدس و صفا و قدس و معنویت دعا می‌کنم: پروردگارا! به حرمت محمد و آل محمد، این فرزند خلف اسلام و این مرد رزمنده مسلمان را به سلامت به اهلش برگردان!»، که این اهل به تعبیری، «جهان اسلام» است.

معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی با اشاره به پیام رهبر معظم انقلاب به کنگره «اندیشه مطهر» گفت: آیت‌الله خامنه‌ای یک پیامی هم به کنگره بزرگداشت امام موسی صدر دارند و می‌فرمایند: «اندیشمند پیشرو و علامه، یقیناً محروم شدن صحنه لبنان از حضور چنین عنصری، یک خسارت بزرگ بوده که متاسفانه عکس‌العمل مناسب خود را از سوی مدعیان طرفداری از حقوق بشر دریافت نکرده، امیدواریم بی‌خبری‌ها در این قضیه با همت صاحبان همت و مسئولین پایان یابد».

پورعلی در ادامه با اشاره به سخنان سیدحسن نصرالله درباره تاثیرپذیری از شخصیت امام موسی صدر، اظهار کرد: سیدحسن نصرالله در سخنی می‌گویند: «اعتراف می‌کنم بسیار تحت تاثیر امام موسی صدر بوده‌ام، البته اگر بخواهم دقیق‌تر بگویم، باید بگویم من تحت تاثیر 4 شخصیت حضرت امام خمینی(ره)، حضرت امام موسی صدر، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای و شهید محمدباقر صدر بوده‌ام و نه‌تنها من بلکه همه جوانان مجاهد انقلابی تحت تاثیر این 4 شخصیت عظیم و بزرگوار هستیم. به اعتقاد من هیچ تفاوت و اختلاف اساسی میان تفکر و آرای امام خمینی(ره) و امام موسی صدر وجود ندارد». این سخنان را شخصیتی می‌گوید که امروز یکی از فخرهای شیعه و جهان اسلام است.

وی با بیان اینکه نکته‌ای از کتاب «سفر شهادت»، خاطرنشان کرد: در خطابه امام موسی صدر با عنوان «امام حسین(ع)؛ پیشوای اصلاح‌گری» که در صفحه 109 این کتاب هم آمده، امام موسی صدر، سوالی را مطرح می‌کند که نشان می‌دهد چرا بعضی از جمله مقام معظم رهبری ایشان را اندیشمند، پیشرو، علامه و فخر شیعه معرفی می‌کنند. ایشان در سخنرانی خود در تاریخ 20 ژانویه 1975 در مجتمع آموزشی «عاملیه» در بیروت این سوال را مطرح می‌کند: «از خود پرسیدم اگر امام حسین(ع) این روزها در میان ما بود چه می‌کرد؟» و این پرسش و این سخنرانی را در ایامی مطرح می‌کند که یکی از روستاها در جنوب لبنان با نام «کفر شوبا»، عرصه تاخت و تاز اسرائیل است و در چند نوبت پس و جلو آمدن‌ها، خیلی‌ها آواره می‌شوند و شیعیان آن زمان در بیروت کمتر روضه‌خوانی داشته‌اند و این مجتمع، جزء اولین مکان‌هایی بود که این مراسم را برگزار می‌کرد.

پورعلی افزود: امام حسین(ع) در مورد پیامبر(ص) هم همین سوال را مطرح کرده‌اند و می‌فرمایند: «اگر پیامبر(ص) امروز در میان ما بود چه می‌کرد؟» و امام موسی صدر نیز این پرسش را در مورد امام حسین(ع) مطرح می‌کند و در بحث نگاه به وضعیت شیعیان همین رویکرد امروز‌نگرانه و معاصر بودن روایت‌ها و بیان ظرفیت‌های نصوص و متون دینی تاکید شده و درگیری با مفهوم معاصر بودن و امروزی بودن در ذهن امام موسی صدر را می‌توانیم ردیابی و بررسی کنیم، این هم زمانی است که به لحاظ گفتمانی، «دین» جایگاه برجسته‌ای در جهان ندارد.

وی تصریح کرد: جهان را اگر در سال‌هایی که امام موسی صدر این سخنان را بیان می‌کند نگاه کنیم، تقسیم می‌شده به بلوک شرق و غرب و هیچ نگاهی به اینکه دین می‌تواند جنبه رهایی بخش، مقاومت بخش و جنبه تعامل با دستاوردهای دنیای مدرن داشته باشد، وجود ندارد و امام موسی صدر سعی می‌کند این موضوع را امروزی کند و در سخنرانی که تحت عنوان «علی(ع) موحد بود» داشته که در سلسله مجموعه‌های پرتو، جلد 5 آمده است، می‌فرماید: «اگر امروز دنیا بخواهد علی(ع) را بشناسد، 2 راه دارد: مطالعه تاریخ و پیروانش؛ یعنی کسانی که امروز پیرو ایشان هستند، کسی بخواهد پیروان امام علی(ع) را بشناسد، چه می‌بیند؟ آیا علم می‌بیند؟ آیا تقوا می‌بیند؟ آیا خدمت به مردم را که در علی(ع) بود می‌بیند؟  آیا شجاعت و صداقتی که در علی(ع) بود می‌بیند».

وی ادامه داد: این سخنان امام موسی صدر نشان می‌دهد که ایشان درگیر امروز است و همین درگیری، مسیر آزادسازی ظرفیت‌های فقه و دین بوده (آنچه بعدها فقه پویا و فقه سنتی نامیده شد)، اگر بخواهیم امروزی فکر کنیم و برای امروز حرکت کنیم، باید شرایط زمان و مکان را در نظر بگیریم. امام موسی صدر در این صحبت‌ها تاکیدش بر این است که از درون متون و نصوص دینی و حتی مناسک و شعائر دینی، ما می‌توانیم صلح، اصلاح، رهایی‌بخشی، طهارت اهل کتاب و هم‌زیستی در یک فضای آرام و مبتنی بر احترام به تنوع و تکثر را استخراج و ارائه کنیم، خدمت بزرگی که در این زمینه امام موسی صدر کرده این بود که ذهن ما را درگیر معاصر بودن کرد و این معاصر بودن لق و برهوا نیست، بلکه بر ظرفیت‌های نصوص دینی تکیه دارد.

معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی با اشاره به پرسشی که امام موسی صدر در سخنرانی‌های خود طی سال‌های 1347 تا 1355 مطرح می‌کند، عنوان کرد: اینکه امام موسی صدر این سوال را مطرح می‌کند که «چقدر ما نیازمند حسینی بودن هستیم؟» این سوال امروزی است و مسیر این سوال را هم مشخص می‌کند و بیان می‌کند که حسینی بودن یعنی انسان به اوج بخشش و فداکاری برسد، بیشترین خدمت، عطا و بخشش از او به دیگران برسد، به بالاترین مرتبه عفو و گذشت برسد، چگونه می‌توانیم حسینی باشیم و در خط حسین حرکت کنیم؟ وقتی فداکاری کنیم، خدمت کنیم و در این مسیر به تمام معنا از کبر و غرور دست برداریم.

وی ادامه داد: با همین نگاه است که امام حسین(ع) در اندیشه امام موسی صدر، در گفتمان منطق رسالت و پیام جای می‌گیرد، نه در گفتمان انتقام و نه در گفتمان پوسیده رقابت‌های طایفه‌ای و قبیله‌ای. «حسین(ع) وارث انبیا(ع) است»؛ این‌ها را در جامعه‌ای بیان می‌کند که قبیله‌گری و طایفه‌گری در آن برجسته است، اما تلاش امام موسی صدر این است که حسینی را تصویرسازی کند که این منطق‌ها را منطقی پوسیده می‌داند.

پورعلی تصریح کرد: امام موسی صدر می‌گوید «حسین(ع) چراغ هدایت است»، «حسین(ع) کشتی نجات است»، «حسین(ع) پیامی است برای آزادی، نه ابزاری برای فرمانروایی»، «حسین(ع)، صاحب پیام رسالت است»، «حسین(ع) اهل کرامت و عدالت است»، «حسین(ع) صلح‌دوست است و ابتدا به جنگ نکرده»، «حسین(ع) حق‌خواه و حق‌طلب است»، «حسین(ع) شهید راه اصلاح است» و «حسین(ع) عزت و اقتدار را به همراه دارد، نه آنکه به بهانه حسین(ع) گریه‌های مبتنی بر تخریب‌های روانی انجام گیرد، حتی گریه بر حسین(ع) زمینه اقتدار و عزت و به هم ریختن مناسبت‌های منسوخ شده است. امام موسی صدر، امام حسین(ع) را با لقب مظلوم نمی‌خواند، حسینی را تصویرسازی می‌کند که ظلم‌ستیز و ستم‌ستیز است.

در پایان این مراسم از برگزیدگان این طرح با اهدای نشان و لوح یادبود تقدیر به عمل آمد.
گزارش تصویری این مراسم را اینجا ببینید.