عیسی علیزاده:
توجه به عناصر زمان و مکان در مجازات‌ها پویایی بیشتری به همراه دارد
گروه دانشگاه ــ معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی در نشست «تاثیر زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی (زمان و مکان) در مجازات‌های اسلامی» با بیان اینکه در مجازات‌های اسلامی با توجه به اختیار حاکم اسلامی و قاضی و تغییر سبک زندگی اجتماعی افراد می‌توان جایگزین در نظر گرفت، گفت: اگر به عناصر زمان و مکان توجه شود، با پویایی و اقدامات کاربردی‌تری مواجه خواهیم بود.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ نشست بررسی «تأثیر زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی (زمان و مکان) در مجازات‌های اسلامی»، روز دوشنبه، ۱۷ دی‌ماه، با سخنرانی عیسی علیزاده، دانش‌آموخته دکترای فقه و حقوق دانشگاه تهران و معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی برگزار شد.
علیزاده در آغاز این نشست بر لزوم آشنایی همه مردم یک کشور با قوانین موضوعه چه در حوزه مدنی و چه در حوزه جزایی تأکید و اظهار کرد: دانستن قانون شرط لازم برای زندگی اجتماعی است.
وی با تأکید بر موضوع جلسه ادامه داد: مجازات‌های اسلامی برگرفته از فقه و منابع استنباط احکام نیز کتاب، سنت، اجماع و عقل است. در خصوص مجازات‌ها نیز چند مسئله مفروض است؛ نخست اینکه نظام جرم و مجازات‌ها در همه دنیا و مکاتب پذیرفته شده است و هیچ آیینی قائل به آزادی مطلق نیست. حتی در برخی جوامع که قائل به دین خاصی نیستند نیز برخی اقدامات جرم است. دوم اینکه جهان‌بینی مکاتب و مذاهب مختلف در تشخیص جرم و اعمال مجازات با یکدیگر متفاوت است و این جهان‌بینی تاثیر زیادی در نحوه جرم انگاشتن و انجام مجازات دارد.
معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی افزود: یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های مجازات کارکرد آن‌ها و بازدارندگی آن برای ارتکاب مجدد توسط سایر افراد است.
وی همچنین با اشاره به روند نزول آیات‌الاحکام و تاثیر فضای مدینه بر زندگی اجتماعی مسلمانان و لزوم توجه به این مسائل در مجازات‌ها، زمان و مکان را در نحوه و میزان مجازات‌ها دارای تاثیر فراوان دانست.
علیزاده با بیان اینکه سیر تکاملی مجازات‌ها در اسلام متفاوت است، ادامه داد: یکی از مواردی که پیامبر (ص) آن را تحریم کرد در حالی که پیش از آن مجاز بود؛ شرب خمر بود. اما این تحریم یک‌باره و قطعی نبود. در آیه ۴۳ سوره مبارکه نساء پیامبر (ص) به مومنان می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَقْرَبُواْ الصَّلاَةَ وَأَنتُمْ سُکَارَى حَتَّىَ تَعْلَمُواْ مَا تَقُولُونَ». در تحریم شرب خمر ابتدا می‌فرماید: وقت نماز شرب خمر نکنید. در واقع اولین و نخستین مرحله تحریم این نبود که به هیچ وجه شرب خمر نکنید، اگر پیامبر کرم (ص) این کار را می‌کردند، مردم نقض می‌کردند. واقعیت این است که اگر قانونی بگذاریم که ۹۰ درصد مردم بر ضد آن قانون عمل می‌کنند، بی‌ارزش و فاقد اعتبار است.
وی افزود: در ادامه این کار می‌فرماید: «إِثْمُهُمَا أَکْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا»؛ ضرر آن بیش از نفع آن است. سپس امر به اجتناب می‌کنند. در آیه ۹۰ سوره مبارکه مائده می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛ اى کسانى که ایمان آوردهاید شراب و قمار و بت‌ها و تیرهاى قرعه پلیدند و از عمل شیطانند پس از آن‌ها دورى گزینید باشد که رستگار شوید.»
وی با تأکید بر موضوع جلسه ادامه داد: مجازات‌های اسلامی برگرفته از فقه و منابع استنباط احکام نیز کتاب، سنت، اجماع و عقل است. در خصوص مجازات‌ها نیز چند مسئله مفروض است؛ نخست اینکه نظام جرم و مجازات‌ها در همه دنیا و مکاتب پذیرفته شده است و هیچ آیینی قائل به آزادی مطلق نیست. حتی در برخی جوامع که قائل به دین خاصی نیستند نیز برخی اقدامات جرم است. دوم اینکه جهان‌بینی مکاتب و مذاهب مختلف در تشخیص جرم و اعمال مجازات با یکدیگر متفاوت است و این جهان‌بینی تاثیر زیادی در نحوه جرم انگاشتن و انجام مجازات دارد.
معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی افزود: یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های مجازات کارکرد آن‌ها و بازدارندگی آن برای ارتکاب مجدد توسط سایر افراد است.
وی همچنین با اشاره به روند نزول آیات‌الاحکام و تاثیر فضای مدینه بر زندگی اجتماعی مسلمانان و لزوم توجه به این مسائل در مجازات‌ها، زمان و مکان را در نحوه و میزان مجازات‌ها دارای تاثیر فراوان دانست.
علیزاده با بیان اینکه سیر تکاملی مجازات‌ها در اسلام متفاوت است، ادامه داد: یکی از مواردی که پیامبر (ص) آن را تحریم کرد در حالی که پیش از آن مجاز بود؛ شرب خمر بود. اما این تحریم یک‌باره و قطعی نبود. در آیه ۴۳ سوره مبارکه نساء پیامبر (ص) به مومنان می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَقْرَبُواْ الصَّلاَةَ وَأَنتُمْ سُکَارَى حَتَّىَ تَعْلَمُواْ مَا تَقُولُونَ». در تحریم شرب خمر ابتدا می‌فرماید: وقت نماز شرب خمر نکنید. در واقع اولین و نخستین مرحله تحریم این نبود که به هیچ وجه شرب خمر نکنید، اگر پیامبر کرم (ص) این کار را می‌کردند، مردم نقض می‌کردند. واقعیت این است که اگر قانونی بگذاریم که ۹۰ درصد مردم بر ضد آن قانون عمل می‌کنند، بی‌ارزش و فاقد اعتبار است.
وی افزود: در ادامه این کار می‌فرماید: «إِثْمُهُمَا أَکْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا»؛ ضرر آن بیش از نفع آن است. سپس امر به اجتناب می‌کنند. در آیه ۹۰ سوره مبارکه مائده می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛ اى کسانى که ایمان آوردهاید شراب و قمار و بت‌ها و تیرهاى قرعه پلیدند و از عمل شیطانند پس از آن‌ها دورى گزینید باشد که رستگار شوید.»
تفاوت فلسفه مجازات‌ها با عبادت‌ها
معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی با بیان اینکه در مجازات‌ها فلسفه‌ای وجود دارد که علاوه بر مجازات متخلف، بازدارنده نیز است، گفت: فلسفه مجازات‌ها با فلسفه عبادات فرق دارد. در عبادات اسلام می‌گوید هدف از عبادات اطاعت مولی و تقرب است، ولی حتی اگر کسی فلسفه آن را هم نفهمید باید با هدف انجام عمل عبادی و به نیت تقرب انجام دهد. اما برای مجازات‌ها در برخی جرائم با توجه به اختیار حاکم اسلامی و قاضی و تغییر سبک زندگی اجتماعی افراد می‌توان جایگزین در نظر گرفت. این اختیار توسط شارع در بسیاری از تعزیرات به قاضی داده شده است.
وی ادامه داد: زندگی اعراب در صدر اسلام بر اساس جنگ‌ها، آداب و رسوم و ویژگی‌های فردی و اجتماعی با سایر فرمان‌ها کاملا متفاوت بود.
علیزاده با اشاره به برخی مجازات‌ها در شرایط حاضر مانند شلاق زدن یادآور شد: قاضی می‌تواند با توجه به لزوم بازدارندگی مجازات در ارتکاب مجدد جرم یا سایر افراد، برخی اقدامات جایگزین نیز در نظر بگیرد به عنوان مثال شخص مجرم به مدت مشخص از برخی خدمات اجتماعی مانند عابربانک نتواند استفاده کند. این همان در نظر گرفتن مفهوم زمان و مکان است. باید ببینیم می‌خواهیم کسی شرب خمر نکند یا هدف این است که هر که شرب خمر کرد ۸۰ ضربه شلاق بخورد. آیا نمی‌توان برای متخلفی که مجازات او شلاق است اقدامات بازدارنده دیگری انجام داد؟
معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی با بیان اینکه در مجازات‌ها فلسفه‌ای وجود دارد که علاوه بر مجازات متخلف، بازدارنده نیز است، گفت: فلسفه مجازات‌ها با فلسفه عبادات فرق دارد. در عبادات اسلام می‌گوید هدف از عبادات اطاعت مولی و تقرب است، ولی حتی اگر کسی فلسفه آن را هم نفهمید باید با هدف انجام عمل عبادی و به نیت تقرب انجام دهد. اما برای مجازات‌ها در برخی جرائم با توجه به اختیار حاکم اسلامی و قاضی و تغییر سبک زندگی اجتماعی افراد می‌توان جایگزین در نظر گرفت. این اختیار توسط شارع در بسیاری از تعزیرات به قاضی داده شده است.
وی ادامه داد: زندگی اعراب در صدر اسلام بر اساس جنگ‌ها، آداب و رسوم و ویژگی‌های فردی و اجتماعی با سایر فرمان‌ها کاملا متفاوت بود.
علیزاده با اشاره به برخی مجازات‌ها در شرایط حاضر مانند شلاق زدن یادآور شد: قاضی می‌تواند با توجه به لزوم بازدارندگی مجازات در ارتکاب مجدد جرم یا سایر افراد، برخی اقدامات جایگزین نیز در نظر بگیرد به عنوان مثال شخص مجرم به مدت مشخص از برخی خدمات اجتماعی مانند عابربانک نتواند استفاده کند. این همان در نظر گرفتن مفهوم زمان و مکان است. باید ببینیم می‌خواهیم کسی شرب خمر نکند یا هدف این است که هر که شرب خمر کرد ۸۰ ضربه شلاق بخورد. آیا نمی‌توان برای متخلفی که مجازات او شلاق است اقدامات بازدارنده دیگری انجام داد؟
توجه به شرایط جامعه در اجرای مجازات‌ها ضروری است
وی افزود: هدف از بعثت پیامبر خاتم(ص) حرکت جامعه به سمت ارزش‌های اخلاقی است و مجموعه مجازات‌ها باید این هدف را تحقق کند؛ لذا توجه به شرایط جامعه در اجرای برخی مجازات‌ها ضروری است.
علیزاده یادآور شد: در برخی مسائل و جرم‌ها اسلام اصلا" نمی‌خواهد این جرائم باز شود و قبح مسئله بریزد و لذا شرایط سختی برای اثبات آن قرار داده شده است. سخت‌گیری در شهود برای اثبات جرم زنا از این دست است، به گونه‌ای که اگر تردید و اشتباهی در شهادت افراد صورت بگیرد، شاهدان مجازات می‌شوند.
وی در پایان گفت: در طول ادوار گذشته فقها و فقه اسلامی نشان داده‌اند که اگر به عناصر زمان و مکان توجه شود این مجموعه می‌تواند پویاتر و کاربردی‌تر باشد.
همچنین، نشست «تأثیر زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی (زمان و مکان) در مجازات‌های اسلامی»، هفتمین نشست از کارگاه‌ها و سمینار‌های معاونت فرهنگی جهاددانشگاهی در سال جاری است.
انتهای پیام
وی افزود: هدف از بعثت پیامبر خاتم(ص) حرکت جامعه به سمت ارزش‌های اخلاقی است و مجموعه مجازات‌ها باید این هدف را تحقق کند؛ لذا توجه به شرایط جامعه در اجرای برخی مجازات‌ها ضروری است.
علیزاده یادآور شد: در برخی مسائل و جرم‌ها اسلام اصلا" نمی‌خواهد این جرائم باز شود و قبح مسئله بریزد و لذا شرایط سختی برای اثبات آن قرار داده شده است. سخت‌گیری در شهود برای اثبات جرم زنا از این دست است، به گونه‌ای که اگر تردید و اشتباهی در شهادت افراد صورت بگیرد، شاهدان مجازات می‌شوند.
وی در پایان گفت: در طول ادوار گذشته فقها و فقه اسلامی نشان داده‌اند که اگر به عناصر زمان و مکان توجه شود این مجموعه می‌تواند پویاتر و کاربردی‌تر باشد.
همچنین، نشست «تأثیر زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی (زمان و مکان) در مجازات‌های اسلامی»، هفتمین نشست از کارگاه‌ها و سمینار‌های معاونت فرهنگی جهاددانشگاهی در سال جاری است.
انتهای پیام
