نمادها؛ سنجه ارزیابی پیوستگی آحاد جامعه به ارزش‌های جامعه خود

به گزارش ایکنا؛ دهمین جلسه درس خارج فقه علم‌الاجتماع اسلامی صبح امروز 3 دی‌ماه با تدریس آیت‌الله محسن اراکی برگزار شد. وی در این جلسه اظهار کرد: در مباحث گذشته عرض شد بنابر آنچه از منابع دینی استفاده می‌شود، جوامع به دو نوع تقسیم می‌شوند: جامعه فطری و جامعه غیرفطری. گفتیم هر کدام از این دو نوع جامعه ویژگی‌هایی دارد که آنها را تبیین کردیم. بحث امروز ما در این است که هر کدام از این دو نوع جامعه نمادهایی دارند که این نمادها معیار پیوستگی افراد جامعه به آن جامعه هستند.

وی افزود: جامعه فطری نمادی دارد که این نماد معیار پیوستگی افراد به آن جامعه فطری است؛ یعنی نشان می‌دهد فرد بخشی از این جامعه است و به این جامعه پیوسته است. آن نماد «معیار» است. مقصود از معیار این است که آن فرد در تیپ شخصیت خود همساز و همشکل با آن نماد کلان جامعه هست یا خیر. جامعه فطری تیپ شخصیتی خاصی دارد، نماد این تیپ شخصیتی، معیار است؛ معیار پیوستگی این افراد به این نوع جامعه.

استاد حوزه علمیه ادامه داد: در قرآن کریم تأکید فراوانی بر نمادهای اجتماعی شده است و از نماد اجتماعی جامعه فطری معمولاً با لفظ «شاهد» یاد می‌شود. بر این نماد، امام هم اطلاق می‌شود؛ ولی امام هم در جامعه فطری و هم در جامعه غیرفطری استفاده شده است. در جوامع غیرفطری شاهد به کار برده شده، ولی علاوه بر شاهد، واژه شریک هم به کار برده شده است که این واژگان معانی خاصی دربردارند. برای جوامع غیرفطری، افزون بر واژه شهید، از واژه شریک خیلی استفاده شده است.

وی ادامه داد: هم در جامعه فطری و هم در جامعه غیرفطری یک نمادی وجود دارد که تجلی ارزش‌های موردپسند آن جامعه است. گفتیم معیار پیوستگی به جامعه هم این نماد است. همچنین گفتیم پیروی از مجموعه ارزش‌های مورد پذیرش یک جامعه، شاکله شخصیتی انسان را تشکیل می‌دهد؛ یعنی تیپ شخصیتی او را به وجود می‌آورد. تیپ شخصیتی با گزینش رفتارهای مبتنی بر ارزش‌های انتخابی شکل می‌گیرد. لذا هر جامعه‌ای افرادش تیپ شخصیتی دارند.

وی یادآور شد: در قرآن فراوان از واژه شاهد استفاده شده است. شاهد در قرآن کریم به معنای «من قتل فی سبیل الله» به کار نرفته است؛ بلکه مراد قرآن از شهید همین معنایی است که ما داریم درباره‌اش بحث می‌کنیم. مثلاً قرآن می‌فرماید: «‌إِنْ يَمْسَسْكُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِثْلُهُ وَتِلْكَ الْأَيَّامُ نُدَاوِلُهَا بَيْنَ النَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَيَتَّخِذَ مِنْكُمْ شُهَدَاءَ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ؛ اگر به شما آسيبى رسيده، آن قوم را نيز آسيبى نظير آن رسيد و ما اين روزها[ى شكست و پيروزى] را ميان مردم به نوبت مى‏‌گردانيم [تا آنان پند گيرند] و خداوند كسانى را كه [واقعا] ايمان آورده‏‌اند، معلوم بدارد و از ميان شما گواهانى بگيرد و خداوند ستمكاران را دوست نمى‌دارد»(آل عمران/140). عبارت «َيَتَّخِذَ مِنْكُمْ شُهَدَاءَ» یعنی نمادهایی از میان شما انتخاب کند. همانطور که ما نماد فردی داریم، گاهی خود جامعه هم نماد می‌شود، مثل نماد جامعه برتر یا جامعه فطری که اگر بخواهند جوامع دیگر را بسنجند با این جامعه می‌سنجند.