آسیب‌های مطالعات خاورشناسان درباره تاریخ اهل بیت(ع)

به گزارش ایکنا؛ کنفرانس بین‌المللی آسیب‌شناسی مطالعات تاریخ اهل بیت(ع) در دوران معاصر، صبح امروز، پنجشنبه، 8 آبان‌ماه، به میزبانی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی به صورت مجازی برگزار شد.

در این نشست حجت‌الاسلام حسین عبدالمحمدی، عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص) العالمیة، به ایراد سخن پرداخت. وی با اشاره به انگیزه‌های سوء خاورشناسان در مطالعه پیرامون اسلام تصریح کرد: با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تجدید حیات اسلام ناب محمدی و به چالش کشیده شدن نظام سرمایه‌داری صاحبان قدرت برای مبارزه با اسلام ناب بر تعداد مراکز تحقیقاتی افزودند و مطالعات زیادی درباره اسلام و تشیع انجام دادند؛ البته به این معنا نیست که همه غربیان بر اساس دشمنی به مطالعه تاریخ اسلام پرداختند، بلکه برخی افراد منصف هم در بینشان وجود دارند.

نبود آشنایی با زبان و فرهنگ اسلامی

وی در ادامه به بیان آسیب‌های مطالعات اسلامی خاورشناسان پرداخت و گفت: اولین آسیب این است که مستشرقین با زبان عربی آشنایی کافی ندارند، در حالی که منابع به زبان عربی هستند. دوم اینکه شناخت کافی به فرهنگ اسلام ندارند و بدون دلدادگی به فرهنگ اسلامی به پژوهش می‌پردازند، به همین جهت از درک بسیاری از حقایق اهل بیت(ع) بازماندند. مسئله سوم تعصبات دینی است که بسیاری از مستشرقان دارند و به مکتبشان وفادار هستند و بی‌طرفانه مسائل را بررسی نکردند. مورد چهارم رقابت‌های سیاسی بین غرب و شرق است.

وی افزود: مورد پنجم نداشتن شیوه صحیح نقد است. خاور شناسان به خاطر محدودیت سیاسی و فرهنگی از درک حقایق اسلام برخوردار نیستند و از این جهت آنها ناتوان از نقد حوادث و تاریخ اهل بیت(ع) هستند. مطلب ششم انگیزه‌های سیاسی و استعماری است که برخی خاورپژوهان دارند. امروزه مراکز تحقیقی بسیاری در غرب تاسیس شده که با همین هدف، یعنی هدف سیاسی و استعماری مطالعه می‌کنند و طبعاً نمی‌توانند به حقایق دست پیدا کنند. آسیب دیگر نیز عدم تفکیک مذاهب اسلامی و یکپارچه دیدن آنهاست.

آسیب‌شناسی پیش‌انگاره‌های مطالعه تاریخ اهل بیت(ع)

در ادامه نشست حجت‌الاسلام علی غلامی، عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان، در این نشست به ایراد سخن پرداخت و اظهار کرد: موضوعی که بنده بیان می‌کنم مبانی و پیش‌انگاره‌ها در مطالعه تاریخ اهل بیت(ع) با رویکرد آسیب‌شناسانه است. خلاصه مطلبم این است که هر چه سیره‌پژوهان این مبانی و پیش‌انگاره‌ها را با دقت بیشتر فهم کنند و در جامعه گسترش بدهند معرفت و شناخت سیره اهل بیت(ع) و تاریخ اهل بیت(ع) از خلوص بیشتری برخوردار خواهد شد.

وی افزود: در نقطه مقابل، اگر این مبانی درست تبیین نشود و نادرست بین پیروان جا بیفتند آسیب می‌زند و پیروان را در تأسی به سیره اهل بیت(ع) گرفتار تشتت، سردرگرمی و حیرت می‌کند. از طرف دیگر هر کدام از این مبانی می‌تواند موضوع و مسئله پژوهش‌های متعدد قرار بگیرد. بنده فقط تیترآور به آنها اشاره می‌کنم و به توضیح مختصر بسنده می‌کنم، ولی این بحث، زمینه پژوهش را برای پژوهشگران فراهم می‌کند.

تفاوت معصومان با سیاستمداران

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان با بیان اینکه در سیره و تاریخ اهل بیت(ع) اولین مبنا این است که نباید معصومان را با سیاستمداران مقایسه کنیم، گفت: ابن‌ابی‌الحدید در جلد دهم شرح نهج‌البلاغه در ذیل خطبه‌ای که امیرالمومنین(ع) در آن می‌فرمایند برخی من را سیاستمدار نمی‌دانند، به همین مطلب اشاره کرده است، طبیعتاً شخصیت امیرالمومنین(ع) در تصاحب قدرت یکسری اهدافی دارد که با اهداف سیاستمداران دیگر متفاوت است. به تعبیر بنده، امامان در تصاحب قدرت عدالت‌محور هستند در حالی که سیاستمداران امنیت‌محور هستند؛ یعنی در پی حفظ قدرت و نظام هستند.

وی با بیان اینکه در سیره اهل بیت(ع) ملاک اصلی عدالت است؛ گفت: ما از امیرالمومنین(ع) و امام حسن(ع) و امام حسین(ع) روایت داریم که چهار هدف را برایت تشکیل حکومت بیان کرده‌اند و آن هدف چنین است: بازگشتن به اسلام راستین؛ اصلاح در بلاد اسلامی؛ یاری رساندن به مظلوم؛ اجرا کردن احکام الهی. بنابراین اولین مبنا این است که نباید زندگی سیاسی اهل بیت(ع) را با سیاستمداران مقایسه کنیم.

سومین مبنا بسنده نکردن به نقل فضائل است

حجت‌الاسلام علی غلامی با بیان اینکه دومین مورد که بحث چالشی است پرهیز از غلو است، اظهار کرد: یک عده در زندگی اهل بیت(ع) مبالغه می‌کنند. به نظر من هر گونه باوری که در شأن بشر نباشد و او را فراتر از یک بشر نشان دهد غلو است. از آن طرف مقصره را داریم که اهل بیت(ع) را به عنوان بشر عادی که گویا هیچ تفاوتی با سایر مردم ندارند معرفی می‌کنند. خود قرآن پیامبر(ص) را بشر معرفی می‌کند، ولی بلافاصله می فرماید «یوحی الی». این تفاوت پیامبر(ص) و بشر عادی است.

وی تصریح کرد: سومین مبنا بسنده نکردن به نقل فضائل است، آن هم فضائل غیر قابل تأسی. گرچه اهل بیت(ع) فرمودند فضائل ما را بیان کنید، ولی فرمودند به نقل فضائل بسنده نکنید و چیزی بگویید که قابل تأسی باشد. چهارم اینکه در شناخت فلسفه امامت دقت بیشتری کنیم. فلسفه امامت، هدایت است. وقتی در حدیث ثقلین، عترت در عدل قرآن قرار گرفته است؛ یعنی حکمت و فلسفه امامت هدایت است. متأسفانه آن مقدار که در زندگی اهل بیت(ع) ایشان را باب الحوائج معرفی می‌کنیم، مصباح الهدی معرفی نمی‌کنیم.

اهل بیت(ع) مصباح الهدی یا باب‌الحوائج

عضو هیئت علمی دانشگاه بیان کرد: در حالی که در نصوص دینی ائمه(ع) به عنوان باب الحوائج معرفی نشدند، در حالی که مصباح الهدی نص سخن معصوم است. پنجمین مبنا این است که در معرفی امامت نباید به یکی از شئون بسنده کنیم و مثلاً آن را منحصر به رهبری سیاسی کنیم یا مثل باطنی‌گرایان، امامت را به ولایت باطنی منحصر می‌کنیم. بسنده کردن به یکی از شئون امامت نگاه ناقص به امامت است.

وی در ادامه یادآور شد: مطالعه زندگی ائمه(ع) در خط پیوسته، توجه به زیبایی‌های تاریخ اسلام و نگاه ایجابی به تاریخ اهل بیت(ع) سه مبنای دیگر در این زمینه است. باید زندگی ائمه(ع) را در خط پیوسته ببینیم؛ دقیقاً مثل آیات قرآن. همان طور که نگاه علامه طباطبایی این است که آیات قرآن را با هم تفسیر کند، زندگی ائمه(ع) در دوره دویست و پنجاه سال هم مکمل یکدیگر است. به تعبیر مقام معظم رهبری گویا یک انسانی 250 سال عمر کرده و در هر زمانی براساس مقتضیات زمان تصمیم گرفته است. ائمه(ع) هر کدام بر اساس مقتضیات زمان تصمیم گرفتند. به قول شهید مطهری ما باید به روح تعلیمات اهل بیت(ع) توجه داشته باشیم، نه رویکردهای خاصی که بر اساس مقتضیات زمان اتخاذ کردند.

غفلت از نقل زیبایی‌های تاریخ اسلام

وی در پایان گفت: مورد بعدی اینکه ما برای اینکه مظلومیت اهل بیت(ع) را بگوییم از نقل زیبایی‌های تاریخ اسلام غفلت کردیم و فقط از جنگ‌های اهل بیت(ع) سخن می‌گوییم در حالی که در زندگی اهل بیت(ع) به قدری مباحث زیبا وجود دارد که در ضمن بیان مظلومیت‌ها باید به این مسائل هم توجه کنیم. آخرین مورد هم که از شهید صدر وام گرفتم این است که باید نگاه ما به اهل بیت(ع) ایجابی باشند نه اینکه تصور کنیم ایشان فقط زندگی منزوی داشتند. نگاهی که خلفا به بنی‌عباس داشتند وآنها را زیر ذره‌بین قرار داده بودند نشان می‌دهد ایشان فعالیت مستمر داشتند و به وظایف خود در حوزه امامت رسیدگی می‌کردند.