بهره‌گیری از میراث مدرن و دوری از مضرات صنعت فرهنگ با بازپروری نهاد دانشگاه

 

حسین سلیمی، رئیس دانشگاه علامه طباطبایی، در این همایش اظهار کرد: تمرکز بنده بر مفهوم دانشگاه و تحول دانشگاهی است. دانشگاه‌ها پدیده‌های مستقل اجتماعی نیستند، بلکه نظام‌های معنایی، وجود و شیوه تأثیرگذاری آن‌ها و علومی که از درون آن‌ها برمی‌خیزد به زیست جهانی مربوط است که از آن برآمده‌ایم و دانشگاه‌ها محصول جهان اجتماعی هستند که از آن برآمده‌اند.

 

وی ادامه داد: ساختار دانشگاه‌های کنونی محصول دوران تاریخی مدرنیسم است که عطش تسلط بر طبیعت، بر جامعه و حتی تسلط بر موجودیت و عقلانیت انسانی در آن شدت گرفت. انسان در این دوره توانایی‌های مختلفی پیدا کرد و بر عرصه‌های گوناگون طبیعت و هستی مسلط شد و زیست اجتماعی خود را دگرگون کرد، اما محصول این دوره و دانشگاهِ این دوره، فقط توسعه و پیشرفت نبود بلکه تخریب طبیعت و از خود بیگانگی انسان و تبدیل کردن جامعه انسانی به یک کارخانه بزرگ نیز بود که بشر صرفاً به پیچ و مهره و چرخ دنده‌های صنعت بزرگ اجتماعی تبدیل شد. 

 

 

سلیمی اظهار کرد: دانشگاه مدرن فقط صنعت را وارد زندگی بشر نکرد، بلکه زندگی انسان را تبدیل به صنعت کرد و همه چیز انسان تبدیل به اشیاء شد؛ به همین دلیل است که امروز انسان دانشگاهی جدید به فکر بازاندیشی در مورد بنیاد دانش و دانشگاه و ماهیت آن است. برای این بازاندیشی چند گرایش متفاوت در دنیای جدید وجود دارد که برخی به دنبال شالوده‌شکنی علم مدرن هستند و دوران آن را پایان یافته و علم مدرن را نامشروع می‌دانند لذا دنبال در انداختن طرح جدیدی هستند.

 

رئیس دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: برخی به دنبال احیای دانش‌های سنتی و جایگزینی آن را با دانش مدرن هستند، اما به نظر می‌رسد نباید به دنبال افراط و تفریط باشیم و شاید بتوانیم با استفاده از برخی نمادها به گونه‌ای دانشگاه جدید را بازپروری کنیم که هم میراث دانش مدرن را حفظ و استفاده کنیم و هم از مضرات آنچه صنعت فرهنگ برای ما به ارمغان آورده است، پرهیز کنیم. برای این بازاندیشی گاهی نوستالژی گذشته و یافته‌های تاریخی به ما کمک می‌کند، مانند آنچه در این جلسه تحت عنوان نوستالژی دانشگاه جندی شاپور از آن نام برده شد.

 

 

سلیمی تصریح کرد: البته تاریخ را نمی‌توانیم بازگردانیم، ولی تاریخ و نوستالژی‌های تاریخی می‌توانند منبع الهام برای بازاندیشی ما باشند و مدل تاریخی دانشگاه جندی‌شاپور و نوستالژی آن می‌تواند منبع الهام این باز‌اندیشی باشد. در شرایط کنونی برخی دانشگاه مدرن را گونه‌ای از تک‌فرهنگ‌گرایی و اروپا محوری در عرصه دانش و فرهنگ و اندیشه می‌دانند، اما با برگرفتن نوستالژی دانشگاه جندی‌شاپور، می‌توانیم دانشگاه را دوباره به مفهوم اصلی خود یعنی محل تعاملات علمی، فرهنگی و اندیشه‌ای تبدیل کنیم.

 

وی یادآور شد: دانشگاه جندی‌شاپور، محل تلاقی اندیشه‌های سریانی، هندی، ایرانی و یونانی و رومی و بعضاً چینی بوده و آثاری چون «خدای‌نامه»، «کلیله و دمنه» و «سندبادنامه» محصول آن دوره هستند که خود گویای تعاملات و در هم آمیختگی فرهنگ‌ها و دانش‌های متفاوت هستند. نکته مهمی که باید مورد توجه قرار داد این است که سنت حکمرانی ایرانی، حکمرانی مبتنی بر تحمیل فرهنگی نبوده و بلکه مبتنی بر تعامل فرهنگی بوده است. ایرانیان ممکن است بر جایی همانند بابل حاکم شوند، اما سنت فکری و فرهنگی آنها را نابود نمی‌کردند و اصراری بر تحمیل نداشتند؛ بنابراین می‌توان ایرانیان باستان را بنیانگذار هنر زندگی با دیگری دانست.

 

وی تأکید کرد: چنین فلسفه زندگی با دیگری، امروز فلسفه بازسازی محیط فرهنگ جهانی است و معتقدیم دانشگاهی که امروز می‌تواند بر اساس نوستالژی دانشگاه جندی شاپور، بازسازی شود، دانشگاهی است که می‌تواند مبنای آمیختگی اندیشه‌های گوناگون و حتی سازگاری با طبیعت باشد و به جای اینکه به جنگ با طبیعت برویم همسازی با طبیعت را در اندیشه‌های دانشگاهی بازسازی کنیم. 

 

رئیس دانشگاه علامه طباطبایی در پایان سخنان خود تصریح کرد: برخی معتقدند کلمه گندی شاپور به این معنی است که شاپور بهتر از آنتیوخ، شهر یا دانشگاه می‌سازد و ما امیدواریم با بهره‌گرفتن آن اندیشه، دانشگاهی بهتر بسازیم.

 

منصور کبکانیان، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و دبیر ستاد نقشه جامع علمی کشور، نیز در این همایش به ایراد سخنرانی پرداخت و اظهار کرد: در دو سه دهه اخیر جهانیان تعجبی از رشد بیش از حد علمی ایرانیان داشته‌اند. این البته مایه تعجب نیست و در مورد ایرانیان امری طبیعی است. فرهنگ و علم مانند گنج زیرزمین یک ساختمان است که اگر آن ساختمان ویران شود، بعداً می‌توان آن گنج را با بالا آورد و سریعاً ساختمانی دیگر را ساخت؛ لذا معتقدم جمهوری اسلامی ایران کار سختی نکرد بلکه فقط جلوی توقف را گرفت و سریعا از این گنج بهره‌برداری کرد.

 

وی افزود: این گنج سالیان سال در کشور ما وجود داشته و به دلایل مختلف مورد تهاجم قرار گرفته است. سه تمدن اصلی اصولا در کره زمین بنیانگذار مطالب تمدنی بوده‌اند که شامل تمدن ایران باستان، یونان باستان و مصر و بین‌النهرین بوده است. بسیاری از علوم مثل نجوم، ریاضیات، طراحی چرخ‌ها و .. توسط این سه تمدن و مخصوصاً ایران باستان بنیان گذاشته‌اند.

 

کبکانیان افزود: پارس‌ها و مادها، هفتصد سال قبل از مسیح، زبان آریایی و الفبای 36 حرفی داشته‌اند؛ لذا هنگامی که زبان در ستایر کشورها نبود در این کشور زبان بود و بعید است بتوان آن را از بین برد. تخت سلیمان و تخت جمشید را داشتیم و البته در آتش سوزی کتابخانه تخت جمشید، تعداد زیادی از معلومات آن زمان توسط اسکندر مقدونی نابود شد. مشاور اعظم اسکندر مقدونی ارسطو بوده است و معروف است که اولین مطالب به نام مکانیک توسط ارسطو تدریس شده و با بررسی‌هایی که داشتیم به این نتیجه رسیدیم که این دانش را از تخت جمشید با خود برده است.

 

دبیر ستاد نقشه جامع علمی کشور بیان کرد: در دزفول قدیم دانشگاه جندی شاپور تأسیس می‌شود و حتی قدیمی‌ترین نقشه جهان توسط ایرانیان و مسلمانان طرحی شد، تفسیر ریاضی حرکت ستارگان، پزشکی و فلسفه توسط ابن‌سینا و .. از اقدامات دیگری بود که توسط ایرانیان در عرصه علمی انجام شد. اولین رصدخانه جهان در مراغه نیز توسط خواجه نصیر‌الدین طوسی تأسیس شد.

 

کبکانیان یادآور شد: همکاری‌های بین‌المللی دانشگاه جندی‌شاپور عمدتاً از بندر سیراف در بوشهر بوده و بسیار هم قوی بوده است. آن زمان دانش طب و گیاهان دارویی را به بسیاری از کشورها صادر می‌کردیم. بنابراین ایران کار سختی نکرد و مانند پهلوانی است که مدتی مریض شده بود همه فکر می‌کردند این پهلوان دیگر زوری ندارد اما قدرت قبلی و چند هزار ساله خود را احیا کرد.

 

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در پایان اظهار کرد: پیشنهادم این است که این شهر دانشگاهی جندی‌شاپور را با کمک کمیته فرهنگ و تمدن اسلامی شورای عالی انقلاب فرهنگی به صورت جدی‌تر مورد توجه قرار داده و محور بسیاری از کنگر‌ه‌های ملی و بین‌المللی قرار دهیم. توسعه دانش بنیان استان‌ها، برنامه‌ای است که در دستور کار داریم و چند استان را شروع کرده‌ایم و معتقدم خوزستان می‌تواند محور این برنامه‌ باشد.