رمضان ماه تحول اخلاقی و تغییرات بنیادی در اخلاق

به گزارش ایکنا از قم،  متن یادداشت حجت‌الاسلام والمسلمین سید علی‌اکبر حسینی، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم به شرح زیراست:

در ماه ضیافت الهی هستیم ماهی که از سوی پروردگار در میان ماه‌های دوازده‌گانه، برگزیده شده است. فرصتی است تا انسان با خود خلوت کند و به کاستی‌های اخلاقی خود فکر کند. از جمله ویژگی‌ها و شایستگی‌های منحصر به فرد ماه رمضان این است که خداوند متعال شب‌های قدر و نزول آیات قرآن را بر قلب پیامبر اکرم (ص)را در این ماه قرار داده است.

رمضان فصلی است که در آن سروش الهی‌ به افرادی می رسد که گوش شنوایی داشته باشند و اهل دل باشند. این ماه، ماه تحول اخلاقی و تغییرات بنیادی در اخلاق و خودسازی است. خداوند در سوره مبارکه بقرة آیه ۱۸۳ می‌فرماید: يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنوا كُتِبَ عَلَيكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذينَ مِن قَبلِكُم لَعَلَّكُم تَتَّقونَ (ای افرادی که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما نوشته شده، همان‌گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد؛ تا پرهیزکار شوید.)

تقوا؛ عام‎ترین مفهوم اخلاق قرآنی

از منظر نظام اخلاقی قرآن، تقوا یکی از عام‌ترین مفاهیم اخلاقی است. یعنی شخصی که به مقام تقوا دست پیدا می‌کند، به تحولِ درونی و بلوغی رسیده است که، انجام تمام خوبی‌ها برای او آسان و شیرین می‌شود.

همچنین، اجتناب از بدی‌ها هم برای شخصی که به مقام و منزلت و جایگاه تقوا دست پیدا کرده،آسان خواهد شد. چرا که به مدد فطرت، به مدد تجربه شخصی و به مدد وحی می‌توانیم آثار مثبت و معنوی خوبی‌ها را درک کنیم و نیز می توانیم از بدی‌ها و زشتی‌های اخلاقی حذر کنیم.

برای واژه رمضان معنایی متعددی بیان شده است. بعضی آن را یکی از نام‌های خداوند می دانند و بعضی‌ها گفته‌اند که رمضان از «رَمَض» و به معنای داغ و سوزاننده گرفته شده است. با توجه به معنای دوم، رمضان ماه گناه سوزی است. ماهی که اگر خود را در معرض نسیم رحمت و رضوان آن قرار دهیم، می‌تواند گناهان را بسوزاند و زائل و مفاسد اخلاقی ما را نابود کند.

بنابراین از جمله ویژگی‌های منحصر به فرد ماه مبارک رمضان، تحول اخلاقی و تغییرات بنیادی در اخلاق است. بدون شک دستور عمل این تحول اخلاقی را باید در قرآن جست وجو کرد. شاید به همین دلیل امامان معصوم(ع) رمضان را بهار قرآن می‌دانند.

قرآن بستر تحول بنیادین را فراهم می‌کند

در قران بستری فراهم شده است تا ما بتوانیم به آن تحول بنیادی برسیم. در نظام اخلاقی قرآن همه عبادت‌های کلی و جزئی و عبادت‌های بزرگ و کوچک، مانند: نماز و جهاد و انفاق زمینه‌ای برای تقواست و تقوا هم به معنای دگرگون شدن احوال و اخلاق و رفتار انسان‌ها است. بنابراین همه عبادت‌ها چنین نقشی را دارند؛ اما در قرآن آیه 183 سوره بقره با صراحت در باره روزه آمده است که، «روزه گرفتن» را برای شما واجب کردیم تا پرهیزکار شوید.

برای روزه در علم پزشکی و منابع دینی آثار فراوان بیان شده است این آثار شامل آثار روجسمی و روحی می شود. بنا بر فرمایش بازگو شده از حضرت زهرا (س): «روزه عامل تثبیت اخلاص است» اخلاص به این معنا است که اعمالی که انجام می‌دهیم فقط به خاطر خشنودی خدا باشد. در نظام اخلاقی قرآن، اخلاص والاترین ویژگی عمل است و ارزش اعمال انسان به میزان اخلاص تعیین می شود. می توان گفت: اخلاص موثرترین عامل تحول اخلاقی و پاکی و تطهیر روحی است.»

تقوا به معنای پرهیز از گناه است. و این ویژگی با تسلط بر نفسی و تمایلات شدید مادی و مدیریت این تمایلات به دست می آید. روزه تمرینی است برای رسیدن به این مدیریت و توانایی. محدودیت در خوردن و آشامیدن در روزه با این منطق اخلاقی معنا پیدا می کند. این محدویت برای آن است که روح انسان فرصتی را برای تحول اخلاقی به دست آورد. در روایات آمده است که گرسنگی غذای روح است.

در این منطق اخلاقی، با گرسنگی جسم، روح خود را تغذیه می کنیم و روح خود را آماده مقابله با زیاده خواهی های جسم می کنیم. و می توانیم کنش‌ها و اکنش‌های افراطی  فیزیولوژیکی بدن خود را مدیریت کنیم. بنابراین محدودیت‌های روزه گرفته و گرسنگی و تشنگی را باید گامی اساسی برای تحول اخلاقی دانست به همین دلیل در نظام اخلاقی قرآن روزه گرفتن اقدامی اخلاقی برای باریابی به مقام تقوا است.

در اخلاق قرآنی، محدود کردن نفس از زیاده خواهی یک قانون اخلاقی و الزام شرعی است. تا فرصتی برای مطالبات عالی و متعالی داشته باشیم. یعنی اگر تا دیروز لذت‌های مادی ما را سرخوش و مسرور می‌کرده، امروز اندکی از این لذت چشم پوشی می کنیم و به نیازهای مانند: انس با اهل بیت، محبت خدا، عشق به خوبی‌ها و بیقرار بودن برای فضیلت‌های اخلاقی فراهم شود. این حکم شرعی به ما کمک می‌کند تا مبدا میل‌های ما اندکی تغییر کند.