مشکلات اثر وضعی گناهان نیستند

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست وبیناری معرفی دوره «خوانش قرآن، خوانش زندگی»، 16 بهمن‌ماه از سوی مدرسه سفیران قرآن از مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران با سخنرانی احمدرضا اخوت، مدیر مجمع مدارس قرآن و عترت دانشگاه تهران با موضوع تبیین موضوع خیرگزینی و ضرورت وجود آن در زندگی برگزار شد.

اخوت در ابتدای این نشست مجازی بیان کرد: معنای خیر در قرآن به دو صورت آمده؛ یکی به صورت مصدری است که معنای خوب در مقابل شر می‌دهد، دیگری نیز  خیر به معنای بهتر است، وقتی می‌گوییم بهتر یعنی در مقایسه نگاه می‌کنیم و بین گزینه‌ها بهترین را انتخاب می‌کنیم، حتی ممکن است دو چیز، بد هم باشند ولی یکی از آن‌ها بهتر و خیر باشد.

وی ادامه داد: در سوره مائده آمده که خوردن گوشت مردار حرام است، اما وقتی کسی در اضطرار قرار می‌گیرد و زنده ماندنش از اینکه بخواهد حلال خدا را رعایت کند مهم‌تر است، این کار اشکالی ندارد؛ در حالت اول هیچگاه چیزی که بد است خیر نمی‌شود، اما در حالت دوم ممکن است چیزی که در ذات بد است، در مقایسه خیر شود.

اخوت با بیان اینکه اختیار از قدرت انتخاب انسان شروع می‌شود، گفت: انسان چون قدرت انتخاب دارد می‌تواند خیری را برگزیند، از نظر ساختار ادراکی، انسان کاری را انجام می‌دهد که بهتر باشد و اگر اشتباه می‌کند به دلیل معیارها و مبناهای غلط اوست، مثلاً فردی که دزدی می‌کند سعی کرده بهترین را انتخاب کند، اما مبناها را اشتباه کرده است، انسان پیوسته میل به خیر دارد، انسان وقتی مدام بدی‌ها را انتخاب می‌کند تبدیل به «شَرَّ الدَّوَابِّ» می‌شود، یعنی اینقدر بدی‌ها را انتخاب می‌کند که اشرار می‌شود.

مدیر مدرسه قرآن دانشگاه تهران اظهار کرد: اختیار اگر مبنای صحیح داشته باشد به سمت هدایت، فطرت و خوبی می‌رود و اگر نداشته باشد به سمت گمراهی می‌رود. اختیار با مبنای صحیح انسان را به سمت فطرت و خوبی می‌کشاند. یکی از مهم‌ترین کارهایی که انسان باید انجام دهد تا در جریان اختیار به سمت هدایت قرار بگیرد، این است که مبناهایش را تصحیح کند، بنابراین احتیاج به یک نظام فکری و ساختارشناسی داریم تا بتواند به ما مبناهای صحیحی را معرفی کند. منبع مبنادهی باید یک منبع قاطع و محکم باشد.

اخوت با بیان این مطلب که باید بدانیم اختیار، خودش دستگاهی دارد، گفت: اول نیازهای خود را تفصیل دهیم، با هر چیزی که مواجه می‌شویم آن را بشکافیم و از حالت اجمال خارجش کنیم، خیلی وقتها بسیاری از سؤالات را به این دلیل که نمی‌توانیم مسئله را بشکافیم و باز کنیم، نمی‌توانیم جواب دهیم. وقتی قرآن می‌خوانیم یکسری سوره انتخاب می‌کنیم و خوب است که بتوانیم اینها را متمایز کنیم، به طور مثال در خواندن سوره کوثر هر کاری که ما را به پیامبر(ص) و به سوره کوثر نزدیک می‌کند خوب است پس در سوره کوثر مبنایمان این است. یک سر کار مبنا و سر دیگر هم اختیار است، خدا حقایق را گفته ولی اجرای حقایق با من است.

وی ادامه داد: آن چیزی که برای قرآن خواندن اهمیت پیدا می‌کند، این است که بتوانیم حقیقت را از سوره دریافت و آن را وارد زندگی کنیم و در این چارچوب قرار داده و تجزیه و تحلیل کنیم و ببینیم که با مبنا سازگاری دارد یا خیر. نمی‌گویم به تعداد سوره‌ها مبنا وجود دارد بلکه بسیار بیشتر از این حرف‌ها در قرآن مبنا وجود دارد، با سؤال‌ها و نیازهای مختلفمان می‌توانیم به یک موضوع نگاه کرده و مبناها را دریافت کنیم. مبناها نظام دارند و نظامشان در قرآن و سوره‌ها هست.

در ادامه این نشست، به چند سؤال حاضران از سوی این معلم قرآن پاسخ داده شد، اولین سؤال این بود که چطور می‌توانیم دغدغه خیرگزینی را در انسان‌ها شکل دهیم؟، وی گفت: انسا‌ن‌ها خیرگزین هستند و باید دغدغه توجه به مبناها را تقویت کنیم، توجه دهیم که اگر کسی این کار را نکند چه بلایی سرش می‌آید. واقعاً خواندن تاریخ در این زمینه راهگشاست، خیلی‌ها به دلیل ندانستن بحث‌های تاریخی قدر انقلاب اسلامی را نمی‌دانند، ماهیت زندگی انسان را در گذشته ندانسته و نمی‌دانند که چه انحرافاتی بوده و لذا نمی‌توانند مقایسه کنند.

سؤال بعدی این بود که به چه نحو تمامی افعال زندگی را مصداقی با مبانی زندگی تطبیق دهیم؟ که اخوت پاسخ داد: ما باید مصداقی زندگی کردن را تمرین کنیم. این مشکل نظام آموزشی ماست که بین مفاهیم کلی ارتباط مأنوسانه‌ای نداریم. راهش این است که هر قانونی را که می‌بینیم، سعی کنیم با چشممان آن را در بیرون بیابیم. بهترین راه دیدن قانون‌های کلی، مطالعه احادیث اهل بیت(ع) است، جزئی کردن قوانین کلی در روایات اتفاق افتاده است، به ویژه خواندن حکمت‌های نهج‌البلاغه زیرا آن‌ها را در ذهن مصداقی می‌کند.

انسان بسیار توانمند است فقط باید قدرت خدا را در خود تجلی دهد

وی در پاسخ به سؤالی با این مضون که انتخاب بین تحصیل در مدارج عالی و ازدواج و کار و درس به نحوی که به هر کدام به میزان کمتری دست پیدا کنیم، کدام ارجح است، عنوان کرد: انسان اگر به توان‌های خود پی ببرد و برنامه‌ریزی و دقت کند و مهارت‌هایش را بالا ببرد، به همه کارها می‌رسد، انسان خیلی توانمند است فقط باید قدرت خدا را در خود تجلی دهد. خداوند ظرفیت‌هایی را در عالم برای انسان قرار داده که برای هیچ موجودی نگذاشته، ما باید از ظرفیت‌ها استفاده کنیم.

در بخش بعدی این نشست، رضا دژبخش، از مدرسان مجمع مدارس قرآن و عترت دانشگاه تهران به ارائه محتوای سوره فلق با رویکرد خیرگزینی پرداخت و گفت: سوره فلق یکی از سوره‌های انتهایی قرآن است که پنج آیه دارد، سوره‌های انتهای قرآن خاص اسلام هستند، در روایاتی از پیامبر(ص) آمده که خداوند من را با این سوره‌ها برتری و فضیلت داد. سوره با «قُلْ» به معنای بگو شروع شده، امر به گفتن آغاز سوره است، بقیه سوره ذیل آن «قُلْ» اول سوره است. آن چیزی که باید گفته شود «أَعُوذُ؛ پناه می‌برم» است؛ در اینجا پناه بردنی مطرح است که استمرار دارد. بقیه سوره تفصیل این ماجراست که در آیه اول می‌فرماید، به چه چیزی باید پناه برد؟ پروردگار فلق و در آیه‌های بعدی می‌فرماید که از چه چیزی پناه می‌برم؟

وی افزود: اولین شری که راجع به آن صحبت شده، چیزی است که خداوند آفریده است، مفهوم، ویژگی‌ها و مختصات مخلوق باید در خلق دیده شود، «شَرِّ مَا خَلَقَ» به شر مخلوقات بر می‌گردد، یعنی انتخاب‌های نادرست ما در رابطه با مخلوقات که ناشی از نشناختن خلقت آن‌ها بوده است که این شر با دانستن ویژگی‌های مخلوقات برطرف می‌شود. شر بعدی، «شَرِّ غَاسِقٍ» یعنی تاریکی است. غسق یعنی معنای ظلمت نازله محیطه و تمایز آن با تاریکی معمولی در این است که نازل شده یعنی در سطح ما قرار گرفته است، ظلمت نازله، یعنی من را تحت تأثیر قرار می‌دهد و محیط هم هست یعنی من را احاطه کرده است، «إِذَا وَقَبَ» نیز به معنای آمدن و ماندن است، یعنی چیزی در جایی حلول کند و پاگیر شود. زندگی ما آمیخته از تاریکی و روشنایی است چون در بستر شب و روز اتفاق می‌افتد، ولی تا تاریکی نباشد روشنی نمی‌آید، تاریکی طبیعی است، ولی اینکه حالت غاسق داشته باشد و بیاید و بماند، این بد است، تاریکی اگر بماند، امکان رشد از انسان سلب می‌شود.

این معلم قرآن با اشاره به اینکه شر سومی که مطرح شده، شر «النَّفَّاثَاتِ فِي الْعُقَدِ» است، گفت: نفاثات به معنای دمیدن خیلی شدید است که صورت خوشی ندارد و شاید آب دهان هم با آن خارج شود، عقد جمع عقده به معنی گره است، گره در جاهایی باید باشد، گره به معنای پیوستن دو یا چند جزء با هم و محکم کردن آن‌ها در یک نقطه است و مقابل آن واژه «حلّ» است که همان باز کردن گروه مادی یا معنوی است، بعضی‌ها دمنده در گره بوده و دنبال این هستند که در زندگی مردم مشکل ایجاد کنند، مثلاً پیوند برادری با کسی دارم و کسی با حرف مفت و بیخود در این پیوند برادری من اختلال ایجاد می‌کند یا من می‌خواهم کاری انجام دهم ولی در آن گره ایجاد می‌کنند. آدم باید مواظب باشد تحت تأثیر حرف‌های بیخود قرار نگیرد.

وی ادامه داد: حاسد نیز شر بدی است، حاسد وقتی شر می‌شود که می‌خواهد کاری کند که نعمت من را ذائل کند، یکسری شرهایی هستند که مربوط به ویژگی‌های مخلوقات است، ما باید مواظب باشیم در مواجهه با هر چیزی ویژگی‌های آن‌ را بشناسیم و انتخاب‌های درست داشته باشیم. در این سوره مواجهه‌های بیرونی شر مطرح شده و در سوره ناس نیز مواجهه‌های درونی شر مطرح شده است. یک شر اینطور است که من در یک فضای تاریک قرار می‌گیرم، اما متوجه عیبم شده‌ام و الان به جای اینکه افسرده شده و اجازه دهم که تاریکی در من بماند با آن آشنا می‌شوم و حرکت می‌کنم، به سمت دانستن آن می‌روم و خود را در ابهام قرار نمی‌دهم.

شکر نعمت به چه معناست؟

دژبخش بیان کرد: یکسری شرها مربوط به القائات است، معیارمان حرف این و آن نباشد، بر اساس عقلانیت و حجت‌های پسندیده انتخاب کنیم و خود را تحت تأثیر القائاتی رحمانی قرار دهیم، آدم باید مواظب باشد که امکاناتش را از دست ندهد. بیشترین حسادت نسبت به انسان، حسادت ابلیس است، شکر نعمت‌هایمان را به جا بیاوریم یعنی بدانم نعمتی که خدا به من داده را برای چه داده و من آن را در همان راهی که خدا می‌خواهد استفاده کنم.

این مدرس مدرسه قرآن دانشگاه تهران عنوان کرد: پناهگاهی که در ابتدای سوره معرفی شده «رَبِّ الْفَلَقِ» است، «رَبِّ» یعنی کسی که مالک تدبیر ما است و برای ما برنامه دارد و بر اساس آن برنامه، خودش را مقصد ما قرار داده و ما را به سمت آن مقصد سوق می‌دهد، من باید به او پناه ببرم و اگر با او همراه شوم به مقصدم می‌رسم. «رَبِّ الْفَلَقِ» یعنی پروردگار همه اجزای عالم، پرودگار سپیده دم نیز هست، فلق حقیقت مهمی است؛ حقیقتی هم به معنای شب و روز جغرافیایی و هم شب و روز تغییر و تحول رشد ما. بین هر شب و روزی فلق وجود دارد یعنی جایی که لحظه سپیده زدن روشنایی است، فلق نشانه خارج شدن از تاریکی و وارد شدن به روشنایی است، یعنی وقتی در فضای نهفتگی، ندانستن و نتوانستن قرار داریم، همیشه نشانه‌ای هست که این مسیر ندانستن به دانستن منتهی می‌شود، می‌توان رشددهندگی پروردگار را در فلق دید.  

همه چیز نشانه دارد

وی افزود: اگر جایی نشانه‌ای حاصل شد که فهمیدیم این انتخاب، انتخاب اشتباهی است، حواسمان را جمع می‌کنیم، معیارمان باید این باشد که بدانیم همه چیز نشانه دارد، به خدا حسن ظن داریم ولی می‌دانیم که باید حواسمان جمع باشد و با این معیار خیرگزینی صورت می‌گیرد.

در مواجه با مشکلات آن‌ها را طبیعت زندگی بدانیم

دژبخش اظهار کرد: در سوره فلق در فرآیند خیرگزینی در مواجهه با مشکلات، آن‌ها را طبیعت زندگی بدانیم و در بحث تفصیل، با مشکلات آشنایی داشته باشیم و آن‌ها را متمایز ببینیم، این متمایز کردن می‌تواند به حل آن‌ها کمک کند، بعد مشکلات را دسته‌بندی کنیم و بدانیم کدام برای حل کردن اولویت دارند و بعد برای اینکه اراده‌ قوی شود، مهارت‌های حل مسئله‌ را ارتقا دهم، این کلیتی از سوره فلق است.

وی گفت: گاهی یادمان می‌رود که خدا هست و ربوبیت ما را به عهده دارد. وقتی مشکلات را طبیعت زندگی بدانیم، 80 تا 90 درصد مشکل حل می‌شود، اگر مشکلی اتفاق افتاد به معنای این نیست که خدا می‌خواهد از ما به خاطر گناهی که کرده‌ایم انتقام بگیرد. مشکلات پیش می‌آیند چون ما در دنیا زندگی می‌کنیم نه در بهشت، ما اینجا قرار است خدا را بهتر بشناسیم تا به او بهتر نزدیک شویم، اگر اهل شناخت باشیم، مشکلات منجر به شناخت می‌شود اما اگر اهل شناخت نباشیم، سختی‌ها را بدون حصول نتیجه متحمل می‌شویم. الزاماً اینطور نیست که مشکلات اثر وضعی گناهان باشد؛ اگر آدم گناه نکند و مسیر درست را برود، با مشکل‌ کمتر به مقصد می‌رسد.

در پایان نشست، توضیحاتی در باب چگونگی اجرای دوره «خوانش قرآن، خوانش زندگی» برای مسئولان قرآنی دانشگاه‌ها بیان شد که به برخی از آن‌ها در زیر اشاره می‌شود:

• دوره دارای 10 سوره است که بر مبنای ویژگی‌های متقین که در 5 آیه ابتدایی سوره بقره آمده انتخاب شده‌اند.
• برای ارتقای دوره، نیاز به ارزیابی دوره‌ای است.
• مدرسان، مخاطبان را به سمت داشتن خروجی نهایی سوق می‌دهند و همراهی مجریان باعث می‌شود سوق مخاطبان با سهولت بیشتری انجام شود.
• گواهی پایان دوره در صورت درخواست صادر می‌شود.
• توانایی گام‌بندی یک موضوع برای رسیدن به عمل به صورت مصداقی و آشنایی با رویکرد جدید مطالعه قرآن در این دوره دنبال می‌شود.
• در این دوره سوره‌های مبارکه حمد، فلق، ناس، نصر، ماعون، همزه، زلزال، ضحی، انشراح و عبس مورد مطالعه قرار می‌گیرند.