دینی که برای زندگی اجتماعی برنامه نداشته باشد ناقص است

به گزارش ایکنا، پنجمین شب مراسم سوگواری حضرت سیدالشهدا(ع) با سخنرانی محمد اسدی گرمارودی؛ استاد دانشگاه صنعتی شریف، شب گذشته یازدهم مردادماه در حسینیه حاجیان برگزار شد که گزیده مباحث آن را در ادامه می‌خوانید؛

بحث به اینجا رسید اگر یک مکتب یا یک مذهب، بخواهد مکتب کاملی باشد و نسبت به آنچه مورد نیاز مردم است پاسخگو باشد باید هم برای زندگی فردی انسان‌ها و هم زندگی خانوادگی انسان‌ها و هم زندگی اجتماعی انسان‌ها برنامه داشته باشد. اگر بنده مکتبی را در نظر بگیرم که در رابطه با فرد دستورالعمل‌های خوبی صادر کرده ولی در رابطه با زندگی خانوادگی هیچ دستورالعمل و برنامه‌ای نداشته باشد قطعا این مکتب ناقص است. اگر در رابطه با زندگی فردی و خانوادگی انسان دستورالعمل داشته باشد ولی در رابطه با اجتماع و نظام اجتماعی برنامه‌ای نداشته باشد قطعا این مکتب ناقص است.

در رابطه با دین، اگر ما دین را خدایی می‌دانیم، کامل می‌دانیم و اسلام را به عنوان کامل‌ترین مکتب الهی می‌شناسیم، آیا می‌شود در رابطه با نظام اجتماعی هیچ ورودی نکند و دستورالعملی ندهد و تکلیف انسان‌ها را مشخص نسازد. یکی از مهمترین عواملی که باعث سعادت و شقاوت انسان‌ها می‌شود نظام اجتماعی و چگونگی ضوابط جمعی است. اگر بنده به عنوان یک فرد مسائل بهداشتی را رعایت کنم ولی هر روز وارد فضایی شوم که پر از دود آلوده است، گرچه در زندگی فردی خودم بهداشت را رعایت می‌کنم ولی عملا در اثر قرار گرفتن در چنین فضا و محیطی، آثارش به من خواهد رسید یا نه.

اتفاقا در روایتی از پیامبر اسلام(ص) داریم که حضرت فرمودند زندگی فردی شما انسان‌ها و زندگی اجتماعی شما به منزله کشتی و سواران بر کشتی است. فرض کنید شما سوار کشتی شدید و بر روی امواج اقیانوسی در حال حرکت هستید، آیا می‌توانید بگویید می‌خواهم قسمتی از کشتی را که خودم رویش قرار دارم سوراخ کنم؟ کار شما برای بقیه اثرگذار خواهد بود یا نه؟ اگر دیگران مانع کار شما نشود این خطر به آنها خواهد رسید یا نه؟ طبیعتا اگر گوشه‌ای از کشتی سوراخ شد اثر سوء آن به همه سواران کشتی می‌رسد.

دیدگاه غزالی درباره نسبت دین و دنیا

ابوحامد غزالی مذهبش اشعری است. اشعری‌ها عقل را قبول ندارند و حسن و قبح عقلی را نمی‌پذیرند. با وجود این آخرین کتابی که ایشان نوشت کتابی است که چاپ‌های متعدد شده است به نام «الاقتصاد فی الاعتقاد». در این کتاب مطلب بسیار زیبایی در همین رابطه مطرح شده است. ایشان می‌گوید نظام دین که مطلوب شارع مقدس است، بدون نظام دنیا دست‌یافتنی نیست.

اساسا فرق انسان، ملک و حیوان در چیست؟ ملک عقل محض است و در ملکوت قرار دارد یعنی عالمی که ماده و تعلقات مادی ندارد. انسان هم از ملکوت برخوردار است و هم از ملک و عالم ماده. ما از عالم ملک و مادی برخورداریم، از ملکوت هم برخورداریم. یک سوال؛ در نگاه قرآن و در نگاه روایات و در انسان‌شناسی اسلامی و حتی غیر اسلامی انسان برتر است یا ملک؟ قطعا انسان برتر است. وقتی خدا می‌خواهد آدم را بیافریند به ملائکه می‌گوید به انسان سجده کنید. چطور این موجود عالم خاکی از موجود عالم پاکی بالاتر است؟ برای اینکه انسان با اراده و اختیار خود از یک سو و هدایت الهی از سوی دیگر از عالم خاک به سوی عالم پاک سیر می‌کند. لازمه کمال انسانی این است که آن ارزش ملکوتی را در این عالم ملکی بروز دهد و بالا رود. غزالی هم به همین نکته اشاره دارد.

ایشان در ادامه می‌گوید؛ از طرفی نظام دنیایی بدون امام و پیشوایی باکفایت و قاطع تحقق نمی‌یابد. این حرف خیلی درست است. اگر قرار است از نظر شارع مقدس آنچه مطلوب خدا است محقق شود باید به نظام دنیا هم توجه داشته باشیم. از آن طرف نظام دنیایی بدون امام تحقق پیدا نمی‌کند. باید فرمانروایی لایق وجود داشته باشد تا امور نظام اجتماعی را اداره کند. بنابراین تحقق نظام دین در گرو آن است پیشوایی با صلاحیت سررشته تدبیر امور جامعه را در دست باشد.

وقتی آیه غدیر در روز غدیر نازل شد چقدر قبل از رحلت پیامبر(ص) بود؟ نزدیک هفتاد روز. قبل از این هفتاد روز، پیامبر(ص) طی بیست و سه سال چه چیزی از دین را به مردم نگفته بود؟ توحید را نگفته بود؟ معاد را نگفته بود؟ جهاد را نگفته بود؟ چرا آیه فرمود؟ «يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ؛ اى پيامبر آنچه از جانب پروردگارت به سوى تو نازل شده ابلاغ كن و اگر نكنى پيامش را نرسانده‌اى». این سخن قرآن به جهت اعلام ولایت علی(ع) است، یعنی اعلام حاکمیت الله بر مبنای ولایت. قرآن می‌فرماید اگر این را به مردم نگویی یعنی آن کس که قرار است مظهر حکومت الهی باشد، بقیه تعلیمات کاری نمی‌کند کما اینکه در این چهارده قرن نکرد. پس از پیامبر(ص) چرا اسلام نتیجه‌ای که باید ایجاد می‌کرد ایجاد نکرد؟ الآن عربستان، سرزمین وحی است، آن همه تظاهر دینی دارد ولی آیا آنچه خدا و پیامبر(ص) می‌خواستد در حکومت عربستان می‌بینید؟ خیر، چون به این اصل مهم عمل نکردند.