گردشگری حلال و خروج از حاشیه صنعت توریسم

به گزارش ایکنا به نقل از Geographical، وقتی بردلی سِکِر(Bradley Secker)، عکاس اهل استانبول در مورد سفر کاری به تعدادی از هتل‌های حلال که در سال‌های اخیر در امتداد خط ساحلی آفتابی جنوب ترکیه افتتاح شده‌اند، شنید، مجذوب این ایده شد: «گردشگری حلال به عنوان یک تجارت و کاربردهای عملی در این صنعت».
سکر می‌گوید: فکر می‌کردم جالب باشد که نشان دهم این تفرج‌گاه‌ها چگونه توسعه یافته‌اند. بسیاری از آنها از استراحتگاه‌هایی با محوریت گردشگران روسی یا اروپایی تغییر یافته‌اند. صاحبان این تفرج‌گاه‌ها این تغییر سریع را به دلیل پتانسیل تجاری سودآور در حوزه حلال انجام دادند.

این فرآیندی است شامل تعدادی تغییرات عمرانی که برجسته‌ترین آنها تقسیمات بادبان مانندی است بین سواحل مردانه و زنانه. هتل‌های حلال به دیگر اصول اعتقادات اسلامی نیز پاسخ می‌دهند. آنهایی که سکر از آنها بازدید کرد، مصرف الکل را در محل مجاز نمی‌دانند، فقط غذاهای حلال سرو کرده و سایر امکانات را مانند نمازخانه و مسجد دارا هستند.

سکر در عکاسی از این هتل‌ها، روند گردشگری بسیار گسترده‌تری را درک کرد. روندی که نام‌های زیادی دارد: گردشگری حلال، گردشگری مسلمان‌پسند و نام‌های دیگر. این بخشی است که در دهه گذشته فارغ از اینکه کووید ـ 19 نقطه ضعفی آشکار بود به شدت رشد کرده و از جایگاهی حاشیه‌ای به طرف جریان اصلی صنعت گردشگری در حال حرکت است.

استراحت‌گاه‌های فراگیر مانند آن‌هایی که سکر از آنها عکس‌برداری کرده، یک طرف ماجرا هستند و عمدتاً برای خانواده‌هایی که به دنبال تعطیلات ساحلی راحت با رعایت تمام الزامات شرعی هستند جذاب است. اما راه‌های زیادی وجود دارد که مقاصد گردشگری به دنبال سرمایه‌گذاری مسلمانان هستند و درک دلیل آن کار سختی نیست.

همه به دنبال جذب گردشگران مسلمان 

بر اساس شاخص جهانی سفر مسلمانان در سال 2021 (GMTI) که از سوی مستر کارت و سازمان تحقیقاتی کرسنت ریتینگ تهیه شده است، تعداد مسافران مسلمان بین‌المللی از حدود 108 میلیون در سال 2013 به 160 میلیون در سال 2019 افزایش یافته است.

با توجه به اینکه اسلام دارای سریع‌ترین رشد جمعیتی و جوان‌ترین دین جهان است، انتظار می‌رود این مسیر ادامه یابد. در کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی(OIC)  ـ متشکل از 57 کشور عضو، با جمعیت جمعی بیش از 1.8 میلیارد نفر ـ طبقه متوسط مسلمان در حال رشد است.

در همین حال، در اروپای غربی و آمریکای شمالی، مسلمانان نسل دوم و سوم با تعداد بیشتری وارد بازار کار شده و در نتیجه درآمد قابل هزینه خود را افزایش می‌دهند. بسیاری از کشورها ـ چه اسلامی و چه غیراسلامی ـ به دنبال جذب این مسافران هستند.

فایزه خان، یک مدرس بازاریابی در دانشگاه کالج بیرمنگام است که در سال 2016 با یکی از همکارانش مقاله‌ای با عنوان «حلال‌سازی گردشگری» نوشت که به‌ویژه در مورد پرداختن به طیف گسترده‌ای از اصطلاحات مورد استفاده در این فضا بود.

خان در مورد اینکه چرا این بازار اصلاً وجود دارد و چرا رشد کرده است، توضیح داد: اگر به 40 یا 50 سال قبل بازگردید، تمرکز اصلی بسیاری از مسلمانان برای سفر رفتن به عربستان سعودی برای زیارت حج و عمره یا بازگشت به کشور خود برای دیدن خانواده و دوستانشان است.

وی تصریح کرد: سفرهای دیگر به دلایل مالی، اتلاف وقت و منابع خواهد بود. اما پس از آن شما این نسل جدید و جوان را خواهید دید که ممکن است لزوماً نخواهند همیشه به کشور خود بازگردند. آنها بیشتر تمایل به جهانگردی دارند و می‌خواهند چیزهای بیشتری ببینند. اما در عین حال می‌خواهند این کار را بدون به خطر انداختن ارزش‌ها و شعائر دینی خود به ثمر برسانند.

ناتاشا احمد، سردبیر مجله مسلمانان بریتانیا، یک نشریه سبک زندگی که بر سفر، غذا و خرید تمرکز دارد، با این موضوع موافق است و می‌گوید: حتی زمانی که جوان بودم، تعطیلاتم مال پسرعموهایم در پاکستان بود و این همه چیز و پایان همه چیز بود. اما اکنون از آن زمان چهار یا پنج بار به پاکستان رفته‌ام و به جای اینکه فقط برای دیدن خانواده و دوستان بروم، کشور را کاوش کرده‌ام. فکر می‌کنم بسیاری از مخاطبان مسلمان اکنون تحصیل کرده‌تر بوده و پول بیشتری دارند.

وی افزود: آنها به دنبال کارهای دیگری برای انجام دادن هستند. در این بازار مشروبات الکلی نوشیده نمی‌شود، بنابراین آنها پول زیادی پس‌انداز می‌کنند و شروع به صرف هزینه‌هایشان برای سفر، ملاقات با مردم، تحصیلات و درک فرهنگی بیشتر کرده‌اند.

خان همچنین خاطرنشان می‌کند که حملات تروریستی 11 سپتامبر نقطه عطفی برای این صنعت بود که به‌طور ناخواسته منجر به محبوب شدن مقاصد جدید در بین مسلمانان شد. در برخی از کشورهای ثروتمندتر، مانند قطر و عربستان سعودی، مردم از نظر تاریخی به اروپا و آمریکا می‌رفتند، اما پس از 11 سپتامبر، آمریکا منطقه ممنوعه بود.

همچنین پس از 11 سپتامبر تمایل به ارتباط مجدد با میراث و فرهنگ وجود داشت. شما کشورهایی مانند مالزی دارید که خیلی زود وارد این بازار شدند.

مالزی؛ صدرنشین 10 ساله گردشگری حلال 

 GMTI سالانه رتبه‌بندی مقاصد تعطیلات را ارائه و کشورها را بر اساس طیف وسیعی از معیارها، از جمله سهولت دسترسی و محیط (که شامل نیاز مسافران مسلمان به احساس امنیت و مواجهه با محدودیت‌های کمی در انجام فرایض دینی می‌شود) متمایز می‌کند. در سال 2021، مالزی رتبه اول را داشت، همانطور که از زمان راه‌اندازی این شاخص در سال 2015 تاکنون بوده است.

پس از آن ترکیه و عربستان سعودی قرار گرفتند. در میان کشورهای غیر عضو سازمان همکاری اسلامی، سنگاپور رتبه اول را حفظ کرد و بریتانیا در رده دوم قرار گرفت. تایوان، تایلند، هنگ‌کنگ، آفریقای جنوبی و ژاپن نیز در میان 10 کشور برتر قرار داشتند. این گزارش خاطرنشان می‌کند که این مقاصد حتی در طول همه‌‌گیری کووید-19 به انجام برخی اقدامات در سطوح بازاریابی برای بازار مسلمانان ادامه داده‌اند.

هیئت‌های گردشگری رویکردهای مختلفی را برای جذب مسلمانان پذیرفته‌اند. در ترکیه، پیشنهادات آسان و همه جانبه محبوبیت نشان داده و در جاهای دیگر، تمرکز بر فرهنگ است.

گزارش GMTI به ازبکستان به عنوان یک مورد ویژه اشاره کرده و نوشت که در چند سال گذشته پروژه‌های متعددی را برای سرمایه‌گذاری از میراث بسیار غنی اسلامی خود برای توسعه آنچه که گردشگری زیارتی نامیده می‌شود، آغاز کرده است.

غذا، نقطه مشترک مقاصد گردشگری حلال 

غذاشناسی یکی دیگر از حوزه‌های کلیدی است که به‌ویژه برای گردشگران مسلمان جوان‌تر و باهوش رسانه‌های اجتماعی، جذاب است.

این گزارش خاطرنشان می‌کند که برخی از مقاصد پیشرو برای چشم‌انداز غذای حلال عبارتند از ژاپن، کره جنوبی، هنگ‌کنگ و تایوان.

در واقع این غذا است که بیش از هر چیز مسافران مسلمان در مورد آن مشترک هستند. در حالی که در مورد مشروبات الکلی، تفکیک جنسیتی و نماز، تفاوت‌های زیادی در ترجیحات و شکاف‌های نسلی وجود دارد، اکثر مسافران مسلمان می‌خواهند بدانند که می‌توانند به غذای حلال دسترسی داشته باشند یا خیر.

النا نیکولوا(Elena Nikolova)، بنیانگذار سفر دختر مسلمان (Muslim Travel Girl)؛ یک وبلاگ مسافرتی بسیار موفق با هدف بازار نسل هزاره(متولدین 1980 تا 2000)، می‌گوید: این یک عامل رایج است، مردم باید غذا بخورند. یکی از چیزهایی که ما در مورد آن خوش‌شانس هستیم و امیدوارم در 10 سال آینده بیشتر از این موارد پیدا کنیم، این است که گزینه‌های حلال زیادی از غذاهای محلی وجود دارد. من دوست دارم مسافران بیشتری بتوانند از آن غذاهای محلی به شکلی لذت ببرند که برای آن‌ها مناسب باشد.

نیکولوا که از پدر و مادری یونانی و بلغاری متولد شده، این وبلاگ را هفت سال پیش راه‌اندازی و سه سال قبل به اسلام گرویده است. هدف او این است که به مردم مسلمان این اطمینان را بدهد که به هر کجا سفر کنند «مخاطبان هدف که اکثراً هزاره‌های هم‌سن و سال من هستند، می‌خواهند تفریح ​​کنند، اما در چارچوب دینشان».

به طور کلی، این احساس بین کسانی که در مورد این صنعت می‌نویسند بسیار مثبت است. احمد از مجله مسلمانان بریتانیا می‌گوید: فکر می‌کنم بسیاری از اپراتورهای خدمات گردشگری، تبلیغات و بازار به خوبی در این مورد ادغام شده‌اند. پیش از این، فکر می‌کنم مردم مشتاق بودند که بازار را هدایت کنند، اما بازیگران کلیدی زیادی وجود نداشتند. اکنون ارائه‌دهندگان تور کاملاً بر تورهای مسلمان‌پسند و تورهای فرهنگی اسلامی تمرکز دارند.

 مانند نیکولوا، هدف او تشویق مسلمانان به سفر و احساس اطمینان از انجام این کار است. احمد اضافه می‌کند: ما تمام تلاش خود را می‌کنیم تا خدماتی ارائه دهیم و دسترسی مسافران مسلمان به غذا، فعالیت‌ها و همچنین تفرج‌گاه‌های بدون الکل را کمی راحت‌تر و آسان‌تر کنیم. مردم هنوز باید درک کنند که مسلمانان واقعاً می‌توانند به هر جایی بروند و در هر جایی بمانند.

احمد تصریح کرد: بسیاری از مکان‌ها که زمانی خارج از محدودیت در نظر گرفته می‌شدند، اکنون به روی گردشگران مسلمان باز هستند. این تابو در مورد رفتن به اسکاتلند، گلاسکو و هایلندز وجود داشت، زیرا در آنجا غذای حلال وجود نداشت. اکنون، پیاده‌روی‌های خیریه، گروه‌های زنانه و کمپ‌های مردانه که در ارتفاعات یا اطراف دیوار هادریان (دیواری باستانی از جنس سنگ و کلوخ) و کاتسوالد قدم می‌زنند، وجود دارند.

تغییرات بازار گردشگری حلال محسوس است

با این همه مقصدها همیشه درست نبوده‌اند، به‌ویژه کشورهای غیر اسلامی. میشل کالانان (Michelle Callanan)، مدرس گردشگری در دانشگاه کالج بیرمنگام (UCB)، خاطرنشان می‌کند: در ابتدا درجه‌ای از آشنایی وجود داشت. برای مثال یک نمازخانه کوچک، اما همه چیز به‌طور قابل توجهی تغییر کرده است.

این تغییری است که مسافران مسلمان متوجه آن شده‌اند.

خان می‌گوید: این فقط یک تجربه کاملاً روایتی است، اما در طول سال‌هایی که به مالزی یا حتی ترکیه رفته‌ام، دیدم که در روزهای اولیه، در حدود سال 2000، مردم چگونه بودند. حضور گردشگران مسلمانی که در استخرها شنا می‌کنند و لباس‌هایی از نوع بورکینی می‌پوشند [لباس شنا که بدن و سر را می‌پوشاند] همیشه وجود نداشته و این کاملاً در طول سال‌ها تغییر کرده است.

نیکولوا به یاد می‌آورد: هفت سال پیش، مردم هنوز از من می‌پرسیدند آیا اشکالی ندارد که با حجاب از امنیت فرودگاه عبور کنم؟ اما اکنون وقتی به مکان‌هایی مانند یونان یا بلغارستان می‌روم، تفاوت را می‌بینم. پنج سال پیش، زمانی که مسلمانان زیادی در حال سفر نبودند، با بی‌ادبی از من می‌خواستند که حجابم را بردارم. اکنون، آنها فقط مرا به اتاق بازرسی در فرودگاه می‌برند.

سؤالاتی که خوانندگان او می‌پرسند نیز کاملاً تغییر کرده است. مردم در حال حاضر از من در مورد ایمنی یا امنیت نمی‌پرسند. می‌پرسند: از کجا غذای حلال پیدا کنم؟ چه چیزهایی را می‌توانم ببینم، در چه مساجدی می‌توانم نماز بخوانم؟ منظور من از مسافران مسلمان مطمئن همین است. از زمانی که هفت سال پیش شروع کردیم، تفاوتی می‌بینیم؛ این افراد خودشان به عنوان مسافر رشد کرده‌اند.

چالش‌هایی که در گردشگری حلال هنوز وجود دارند

با این اوصاف، یافتن مقصدی که در آن پوشش اسلامی قابل تحمل و پذیرفته شود، هنوز برای برخی افراد یک چالش است. برای اروپایی‌هایی که سکر در ترکیه ملاقات کرد، تعطیلات در یک فضای امن مطمئناً بخشی از جذابیت بود.

سکر می‌گوید: این همان چیزی است که همه افرادی که من با آنها مصاحبه کردم، می‌گویند. اینکه خوشحالیم که به تعطیلاتی منظم در ترکیه می‌رویم و نمی‌خواهیم حال و هوای مصرف الکل مانند انگلیسی‌های مستی که به آن مشغول هستند؛ وجود داشته باشد.

او متوجه این نگرش به‌ویژه در میان گردشگران از فرانسه شد که پاسخی مستقیم به اقدام سه شهرداری محلی فرانسوی برای ممنوع کردن بورکینی در استخرها و سواحل عمومی بود. این موضوع چند سال پیش در مطبوعات بسیار مورد توجه قرار گرفت، اما حتی در جولای امسال یورونیوز گزارش داد که چندین فعال زن به دلیل پوشیدن بورکینی در استخر شنای گرنوبل جریمه شدند. در این مقاله آمده است: پنج زن روز چهارشنبه برای شنا وارد استخر شهر شدند که به درخواست مسئولان باعث تخلیه استخر شد. این ممنوعیت شامل کل کشور نمی‌شود، اما همانطور که کالانان بیان می‌کند: به این معنی است که کل فرانسه اینگونه است. این یک روایت منفی برای مسافران مسلمان ایجاد می‌کند.

احمقانه به نظر می‌رسد که توجه نکنیم برای برخی افراد، کل ایده تعطیلات خاص مسلمانان چیزی اشتباه است اما گردشگری هویتی چیز جدیدی نیست و معمولاً از تبعیض ناشی می‌شود.

سِکِر گفت: این فقط به آن دلیل است که شما می‌خواهید، آزادی همان چیزی است که هستید بدون اینکه مورد قضاوت و خیره شدن قرار بگیرید.

وی اعتراف می‌کند که با احساسات متفاوتی به پروژه عکاسی خود نزدیک شده است، اما واقعیت روی زمین نسبتاً ساده به نظر می‌رسد. مسلمانان می‌خواهند جهان را کشف کنند، اما آیا جهان از آنها استقبال می‌کند؟

ترجمه : محمد حسن گودرزی