شهید مطهری دین بدون تعقل را از دست رفتنی می‌دانست

به گزارش خبرنگار ایکنا، مراسم بزرگداشت سالروز شهادت استاد شهید مرتضی مطهری و گرامیداشت مقام معلم، امروز یکشنبه ۱۴ اردیبهشت در تالار شهید مفتح دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران برگزار شد.

 

حجت‌الاسلام محمد مطهری، فرزند شهید مطهری در این مراسم بیان کرد: کلمه نواندیشی از کلمات جذاب و در عین حال لغزنده است؛ وقتی نواندیشی با دین پیوند می‌خورد بسیار عبارت لغزنده‌ای است. ما کلمات دیگری مانند بازاندیشی، آزاداندیشی، روشنفکری یا روشن‌اندیشی را داریم اما اگر بخواهیم شهید مطهری را به عنوان نواندیش معرفی کنیم باید قید ضابطه‌مندی را رعایت کنیم تا با خیلی از نواندیشی‌های دیگر اشتباه نشود. نواندیشی شهید مطهری بر اساس یک سری ضوابط و قواعد بود. برخی شهید مطهری را به گونه‌ای معرفی می‌کنند که انگار ایشان فقط با تجددگرایی مخالفت داشت و با طرف دیگری مشکل خاصی نداشت یا برخی دیگر وقتی می‌خواهند ایشان را معرفی کنند گویی ایشان فقط با جمود مشکل داشت؛ بنابراین خیلی باید دقت کنیم که استاد را چگونه معرفی می‌کنیم.

 

وی ادامه داد: وقتی در جریانات سیاسی این مسائل مطرح می‌شود، بسیاری شهید مطهری را تفسیر به رأی می‌کنند. در مورد خود خدا هم که قرآنی به زبان عربی و مبین فرستاده است؛ وقتی برخی درباره خدا هم صحبت می‌کنند در مقایسه با برخی دیگر انگار در رابطه با دو خدای متفاوت صحبت می‌کنند؛ یکی خدای رحمت و بخشایش را و دیگری خدایی را معرفی می‌کند که انگار منتظر است بشر خطایی انجام دهد تا او را عذاب کند.

مطهری افزود: معمولاً شهید مطهری را اینگونه معرفی می‌کنند که ایشان با التقاط مبارزه ‌می‌کردند و به این معناست که ایشان می‌خواستند با یکسری از مکاتب جدید که افکار خود را با مفاهیم اسلامی مخلوط می کردند مبارزه کنند اما در حقیقت باید گفت که شهید مطهری با دو نوع التقاط ایجابی و سلبی مبارزه کرد. التقاط ایجابی یعنی اینکه کسی بخواهد مکتب اسلام را به گونه‌ای ارائه کند که با استفاده از مکاتب دیگر، آن را به اسم اسلام عرضه کند که این امر، مسئله حساس و لغزنده‌ای است.

 

وی اظهار کرد: شهید مطهری در کتاب انسان‌شناسی قرآن می‌گویند که وقتی یک تفسیر مارکسیستی را مطالعه کردم نظریه‌ای وجود داشت که تا مدتی تحت تأثیر آن نظریه بودم و احتمال زیادی می‌دادم که تا اندازه‌ای قرآن می‌خواهد همین موضوع را بیان کند اما وقتی دقت کردم متوجه شدم که این نظریه اشتباه است. شهید مطهری عبارت جاهل‌ها و جامدها را به کار می‌برند که برخی جاهلند و برخی جمود دارند، یعنی برخی نسبت به مسائل اسلامی با جمود و قشری‌گری برخورد می‌کنند که افراد جامد هستند و عده‌ای نیز فکر می‌کنند هر شکل از مظاهر تجدد مسئله قابل قبولی است و می‌خواهند به هر شکل ممکن آن را داخل اسلام بیاورند.

 

وی با اشاره به التقاط سلبی گفت: این نوع از التقاط نیز به این معناست که عنصری درون اسلام باشد و فردی بخواهد آن عنصر را نفی کند که به آن التقاط سلبی می‌گویند. کسانی که جمود فکری دارند دچار یک نوع التقاط سلبی هستند یعنی در دینی که تعقل وجود دارد تعقل را از آن می‌گیرند و دین را با یک مسئله عدمی پیوند می‌زنند. شهید مطهری جمله‌ای دارند که می‌گویند تعقل است که راهنمای تدین است؛ اگر به خیال اینکه چراغ ایمان را روشن نگه داریم، چراغ تعقل را دور بیندازیم، حتی خود دین را هم از دست می‌دهیم.

فرزند شهید مطهری تصریح کرد: استاد درباره بیماری جمود و جهالت جملاتی دارند که عبارت است از اینکه نتیجه بیماری جمود یعنی توقف و سکون و باز ماندن از پیشرفت و توسعه است و نتیجه بیماری جهالت سقوط و انحراف  است. فرد جامد از هر چیز جدیدی متنفر است و جز با کهنه خو نمی‌گیرد. جامد بین هسته و پوسته، وسیله و هدف فرق نمی‌گذارد و دین از نظر او مأمور حفظ آثار باستانی است. آن‌ها می‌خواهند همه چیز را از دین دور نگه دارند و هیچگونه تعامل فکری از اسلام برای پدیده‌های نوظهور ندارند.

 

وی با بیان اینکه شهید مطهری چندین سال از عمر خود را به مطالعه مسائل مربوط به حقوق زنان اختصاص دادند، ادامه داد: در کتاب «نظام حقوق زن در اسلام» تحلیل‌های بسیاری درباره این نظام وجود دارد. شهید مطهری جمله مهمی دارد که می‌گویند اگر غربی‌ها یک روزی پی ببرند به فلسفه‌ای که در پشت نظام حقوق زن در اسلام هست، روزی فرا خواهد رسید که آنها می‌آیند و از این نظام حقوقی زنان در اسلام پیروی می‌کنند. این نشان دهنده اعتماد به نفس و اعتماد به حقایق اسلامی شهید مطهری است که یعنی می‌شود از مسائل مختلف به صورت عقلانی دفاع کرد. 

مطهری با بیان اینکه اگر نواندیشی قاعده‌مندنباشد به جای مطلوبی نخواهیم رسید، گفت:  نقشی که پیامبر(ص) در اسلام دارد اصلاً قابل مقایسه با نقش مسیح در مسیحیت نیست؛ مثلاً یکی از الهی‌دان‌های مسیحی می‌گوید که اگر زمانی لازم باشد در برابر امواج مدرنیته عیسی (به مثابه تجسد خدا) را کنار بگذاریم این کار را انجام می‌دهیم یعنی در حقیقت اگر لازم باشد ما خدا را هم کنار می‌گذاریم. باید توجه کرد که همیشه حرف‌های تجدد مآبانه جذابیت دارد، در صورتی که حرف‌های  جمودآمیز خیلی جذابیت ندارد؛ وقتی از شهید مطهری سوال می‌کنند که آیا شما موافق هستید کسانی که روشنفکر هستند درباره اسلام صحبت کنند؟ ایشان پاسخ می‌دهند که در حال حاضر خوشبختانه طبقه‌ای به وجود آمده‌ است که از طرفی در فرهنگ جدید غربی پرورش یافته‌ و از طرف دیگر مطالعات و علایق اسلامی دارد و اسلام را با علایق جدید عرضه می‌دارند. طبیعتاً این طبقه مورد استقبال نسل جوان که بالفطره مسلمانند و از طرف دیگر مجذوب معیارهای غربی هستند، واقع می‌شود. من با استفاده از این طبقه موافق مشروط هستم. 

 

وی ادامه داد: در گذشته مؤسسه حسینیه ارشاد با پیشنهاد و موافقت اینجانب از وجود این طبقه استفاده کرده است. این طبقه می‌تواند حلقه ارتباط فرهنگ غربی و اسلامی واقع شوند ولی مشروط بر اینکه برنامه‌های آن‌ها تحت نظارت و کنترل دقیق افرادی باشد که در فرهنگ اسلامی‌ پرورش یافته‌اند و در علوم اسلامی اعم از تفسیر، فقه، اصول، کلام، فلسفه و ادبیات تخصص داشته باشند. اگر این نظارت دقیق و جدی نباشد، زیان این گونه افراد و برنامه‌ها که اجرا می‌کنند از سودشان بسی بیشتر است.

 

مطهری اضافه کرد: کسی که با علوم روز آشنا است، ممکن است تفسیرهایی از اسلام ارائه کند که بسیار جذاب است و بسیاری از آن‌ها نیز درست باشد اما کسی که بر قرآن تسلطی ندارد یا آشنایی مختصری با قرآن دارد، احتمال بسیاری وجود دارد که در معرض انحراف قرار بگیرد. ما درباره نواندیشی دینی صحبت می‌کنیم و با نواندیشی در حوزه هنر و فرهنگ متفاوت است. دین به معنای سرنوشت است و نمی‌توان درباره دین بدون اندیشیدن نظر داد. وقتی درباره دین صحبت می‌کنیم، باید خیلی مراقب باشیم که چه چیزی را به عنوان دین تلقی می‌کنیم.

مطهری با اشاره به موضوع حجاب گفت: اکنون موضوع حجاب در کشور تبدیل به مسئله شده است؛ من کاری به این ندارم اینکه حجاب اجباری باشد یا نباشد یا حفظ حجاب وظیفه حکومت هست یا خیر؛ فرض می‌کنیم که حفظ حجاب وظیفه حکومت نیست اما این عباراتی که می‌گویند انسان مالک بدن خودش است و کسی نمی‌تواند بر دیگری تکلیف کند خلاف اصل قرآن است. بالاخره کسی که حجاب را رعایت نمی‌کند گناه می‌کند و چطور دل شما به حال کسی که به گناه می‌افتد نمی‌سوزد؟ اقلاً فرد باید نشان دهد از اینکه حرام شرعی در حال رخ دادن است ناراحت است. کارهای غلط بسیاری در سال ۱۴۰۱  شد؛ اگر عملکردها درست بود این اتفاقات رخ نمی‌داد.

 

وی افزود: در پایان می‌خواهم این را عرض کنم که مسائل مربوط به مدرنیته بسیار مهم است و باید مراقب بود که اینها به افکار انسان نفوذ پیدا می‌کند و انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و گاهی سرنوشت انسان را تغییر می‌دهد. شهید مطهری به همین دلیل وقتی دید تفسیر التقاطی به قرآن رسیده است دیگر صبر نکرد و با اینکه آن‌ها گفته بودند هر کس با ما مخالفت کند او را اعدام انقلابی می‌کنیم و زیر نام استاد هم خط کشیده بودند؛ ایشان برای شهادت آماده بود و در نهایت هم به دو معنا شهید راه قرآن شدند؛ هر شهیدی، شهید راه قرآن است و شهید مطهری در راه مبارزه با تفسیر مارکسیستی از قرآن به شهادت رسید.

 

در ادامه این مراسم افشین اعلا، شعری را که در وصف شهید مطهری سروده بود، قرائت کرد.