حج مولد قدرت هوشمند برای امت اسلامی است
پژوهشگر و کارشناس روابط بین‌الملل با بیان اینکه حج دارای دو بعد نرم و سخت قدرت است، گفت: رمی جمرات نمونه‌ای از تجلی قدرت سخت و گفتمان فکری و فرهنگ غالب همان قدرت نرم حج است و اینجاست که حج به مثابه یک ابزار خلق قدرت هوشمند برای امت اسلامی فهمیده می‌شود.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار دست‌اندرکاران حج و جمعی از زائران بیت‌الله الحرام، ترکیب و هیئت ظاهری فریضه حج را کاملاً سیاسی و محتوای اجزای آن را کاملاً معنوی و عبادی خواندند تا منافع همه بشریت تأمین شود.
ایشان تأکید کردند: امروز بزرگترین منفعت امت اسلامی «اتحاد و هم‌افزایی» برای حل مشکلات جهان اسلام است که اگر این اتحاد بود، مسائلی چون غزه و یمن رخ نمی‌داد.
معظم له در بخش دیگر از سخنان خویش، جدایی و تفرقه امت اسلامی را زمینه‌ساز تحمیل منافع و مطامع استعمارگران، آمریکا، رژیم صهیونیستی و دیگر زیاده‌خواهان بر ملت‌ها دانستند.
بیشتر بخوانید:
در این راستا با غلامرضا کحلکی، پژوهشگر و کارشناس روابط بین‌الملل گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانیم:
ایکنا ـ مقام معظم رهبری تأکید کردند بکار بردن تعبیر «ناس» در بسیاری از آیات مرتبط با حج، نشان می‌دهد این فریضه برای اداره امور همه مردم است، درباره حج و نسبت آن با خدمت به بشریت بفرمایید.
مفهوم مشارکت و هم‌افزایی در امور اجتماعی، امروز به عنوان یک اصل کلیدی در سطح جهانی پذیرفته شده است. در تمام عرصه‌های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی، ملت‌ها، سیاست‌مداران و دولت‌ها به این باور رسیدند که پیروزی و موفقیت حاصل هم‌افزایی و همکاری جمعی است. برای نمونه، در بند ۵ اساسنامه اتحادیه اروپا آمده است که امنیت ماهیتی گروهی دارد، یعنی اگر یکی از اعضا تهدید شود، دیگران باید به حمایت آن برخیزند.
حج مدلی از امنیت دسته جمعی
در اسلام، جامعه، سیاست و اقتصاد نیز چنین نگاهی مبتنی بر مشارکت جمعی وجود دارد. از این منظر، حج به‌عنوان یک الگوی امنیت دسته‌‌جمعی و هم‌افزایی در کنش‌های اجتماعی برای دستیابی به اهداف الهی معرفی می‌شود. در حج، مردمانی از اقوام، رنگ‌ها، زبان‌ها و فرهنگ‌های گوناگون با اختلافات مذهبی و گروهی پیرامون یک هدف و سمت و سویی واحد هم‌افزا می‌شوند. این امر، امنیت آنان را تضمین کرده، بقای آنها را حفظ می‌کند، باورهای آنان را مستحکم می‌کند و به شناخت خود و خدای خویش کمک می‌کند.
بنابراین، خداوند متعال رشد بشر را در اعمال جمعی همچون نماز جماعت، نماز جمعه و حج قرار داده است نه در انزوا و گوشه‌نشینی. در دوران رنسانس، این باور غلط رایج بود که انزوا و گوشه عزلت برگزیدن از نشانه‌های نزدیکی به خداست اما بعدها روشن شد که انسان تنها از رهگذر کنش جمعی به موفقیت، مطلوبیت و کمال دست پیدا خواهد کرد.
ایکنا ـ بنابر فرمایش رهبر معظم انقلاب، حج تنها فریضه‌ای است که ترکیبش صددرصد سیاسی است، سیاسی بودن حج چه کارکردها و ظرفیت‌هایی را در جهان اسلام ایجاد خواهد کرد؟
اساساً دو نگاه وجود دارد؛ یکی آنکه کنش اجتماعی امری سیاسی است یا خیر؟ و دیگری آنکه سیاست را هنر تدبیر امور می‌دانند. در روایات نیز آمده است «ساسة العباد» یعنی پیامبران و امامان، تدبیرکنندگان و مدیران امور اجتماعی هستند. از این منظر، حتی یک زن خانه‌دار نیز در جایگاه خود و محیط خانه سیاست‌ورزی می‌کند.
هر کنش انسانی در هر سطحی در بردارنده وجهی از سیاست
بنابراین هر کنش انسانی در هر سطحی در بردارنده وجهی از سیاست است. این نگاه غلط است که سیاست را صرفاً «علم پدرسوختگی» بدانیم. در حقیقت، سیاست هنر تدبیر امور است. اگر با این نگاه به کنش حج بنگریم، این فریضه عظیم به مانند اربعین، جریان بزرگی از انسان‌ها را به سوی هدفی خاص سوق می‌دهد که می‌تواند همه مؤلفه‌های جمعی سیاسی یعنی همان قدرت را در ایجاد کند.
قدرت یعنی آن چیزی که در صورت فقدان آن نمی‌توانید دیگری را به عمل خاص مدنظر، وادار کرد. در فقدان جریان حج و عدم وجود نمایش این اجتماع و قدرت‌نمایی عظیم، گفتمان‌های رقیب که در نگاه دینی، کفر و در نگاه سیاسی، سکولاریسم و لیبرالیسم سیاسی است، می‌توانند مسلط شوند. همانطور که هر چیزی غیر خود را دارد، گفتمان اسلامی نیز مانند سایر گفتمان‌ها، غیر خود را دارد. لذا در صورت فقدان کنش و فریضه‌ای همچون، چنین قدرتی برای جهان اسلام و گفتمان دینی پدید نمی‌آید.
این قدرت صرفا قدرت سخت نیست. رمی جمرات نمونه‌ای از تجلی قدرت سخت است زیرا سنگ به غیر و دشمنی که در برابر تو ایستاده و شیاطینی که تو را از مسیر توحیدی باز می‌دارند، پرتاب می‌شود اما در کنار آن، حج قدرت نرم نیز ایجاد می‌کند یعنی همان گفتمان فکری و فرهنگ غالب. اینجاست که از قدرت هوشمند حج سخن می‌گوییم. همانطور که حضرت امام خمینی (ره) فرمودند: «اگر مسلمین جهان جمع شوند و هر کدام یک سطح آب به اسرائیل بریزند، او را سیل می‌‌برد» این جمله اشاره به همان قدرت هوشمند نهفته در پشت جریان حج و جامعه بین‌الملل مسلمانان دارد.
حج، صرفا پدیده معنوی یا عبادی نیست
ایکنا ـ جدی گرفتن فریضه حج از سوی دولت‌های اسلامی تا چه حد می‌تواند به طور واقعی مانع تجاوزگری‌های مستکبرین و رژیم صهیونیستی به جهان اسلام شود؟
حج، صرفا پدیده معنوی یا عبادی نیست. عملاً تمام جوامع اسلامی باید آن را جدی بگیرند چون جزئی از اندیشه و باور اسلامی است. ذات ربوبیت حضرت حق و نبی مکرم اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع) به گونه‌ای ماشین اسلام را طراحی کردند که حج جزئی از اجزای آن است. به عبارت دیگر یکی از مهمترین اجزای آن و سوخت این ماشین است. می‌توان گفت حج، اساس اجزایی از قوه محرکه بدنه جامعه بین‌المللی مسلمانان است لذا اساسا در حکمرانی اسلامی نمی‌توان آن را نادیده گرفت و نسبت به آن بی‌توجه بود.
هنگامی که صحبت از نظام و جامعه بین‌الملل می‌کنیم تفاوت آن دو باهم به همان میزان است که مفاهیمی چون سیاست بین‌الملل و روابط بین‌الملل دارند. سیاست بین‌الملل یک ارتباط خشک فیزیکال بین دولت‌هاست و روابط بین‌المللی غیر از دولت‌ها، ملت‌ها را نیز وارد می‌کند. نظام بین‌الملل روابط خشک رئالیستی صرفا مبتنی بر مؤلفه‌های قدرت سخت است که عمدتاً به لیبرالیسم و بحث مربوط به سکولاریسم سیاسی توجه دارد اما هنگامی که از جامعه بین‌الملل صحبت می‌شود، اجتماعی از ملت‌ها مد نظر قرار می‌گیرد که بر پایه هدف خاصی باهم هم‌افزا می‌شوند. لذا مفهومی چون حج در حکمرانی و اجتماعی از کنشگران معنا پیدا می‌کند.
عبور از فرآیندهای تهدید‌زا با کنش‌هایی چون حج و اربعین
بر این اساس جامعه بین‌المللی مسلمانان در حج باهم پیرامون یک هدف واحد، هم‌افزا می‌شوند. درست است که هدف آن گفتمان، توحیدی است اما آیا برائت از دشمنانی که این جامعه را می‌خواهند متفرق کنند و این جامعه را تبدیل به کلونی‌های مجزا کنند، وجود ندارد؟ بله. آیا در این کلونی، می‌توان گفت سلفی‌گری و رویکرد صرفا افراطی و رادیکال می‌تواند محلی از اعراب پیدا کند؟ خیر. برای اینکه این رویکردها این جامعه را در حکمرانی اسلامی تهدید می‌کند.
اگر می‌خواهیم از تهدیدها و فرآیندهای تهدید‌زا عبور کرده و به سمت فرصت‌ها حرکت کنیم، کنش‌هایی چون اربعین و حج معنا پیدا می‌کند و باید آنها را پررنگ و تقویت کرد.
ایکنا ـ آیا می‌توان گفت نمود بیرونی فریضه و کنش حج در جامعه بین‌المللی مسلمانان همان اتحاد و وحدت است؟
هنگامی که از فرد و فردگرایی عبور کنیم به مولفه‌های جامعه‌گرایی می‌رسیم. در جامعه‌گرایی یا به دولت‌ها صرفا می‌پردازیم یا ملت‌ها را بر پدیده‌های نوظهور مثل شبکه‌های فراملی دخیل می‌دانیم. دنیای امروز، دنیایی است که صرفا نه به افراد، نه به سیاست و نه به جامعه بلکه به ارتباطات پیچیده شبکه‌ای از کنشگران مختلف نظیر دولت‌ها، افراد، نهادهای فراملی و رسانه‌های بین‌المللی و سازمان‌های بین‌المللی و شبکه‌های درهم تنیده کنشگران مردمی توجه می‌کند. اینها کنار هم، امروز جامعه بین‌الملل را تعریف می‌کند و به آن معنا می‌بخشد.
گفت‌وگو از سمیرا انصاری
انتهای پیام
