مسئله اصلی در زیارت عاشورا چگونه دیدن است

بخش قابل توجهی از معارف اعتقادی و عاشورایی شیعه، در زیارت‌های مربوط به سیدالشهدا(ع) نهفته است و به خاطر اهمیت فراوان این زیارات، عالمان مسلمان به شرح ادعیه و زیارات توجه و اهتمام بسیار داشته‌اند. یکی از نکات مورد توجه در فهم این زیارت ارتباط بین اجزا و عبارات آن است، چرا که در ارتباط و پیوند بین اجزا، آموزه‌های بسیاری را می‌توان دریافت.

کتاب «زیارت عاشورا در نگاهی دیگر» نمونه‌ای از شرح‌هایی است که به بیان ارتباط اجزا توجه می‌کند و به توضیح مفاد متن با زبانی روان می‌پردازد. غلامرضا حیدری ابهری، نویسنده کتاب به بررسی دقیق جملات زیارت پرداخته و مستندات تاریخی و حدیثی زیارت را نیز ذکر کرده است، او علاوه بر این، به آموزه‌های تربیتی و اعتقادی زیارت عاشورا نیز توجه داشته است.

حیدری ابهری، نویسنده و محقق دینی در حوزه تعلیم‌ و‌ تربیت است که با توجه به علاقه و نیاز جامعه کار نویسندگی خودش را آغاز کرده است. او در این‌ ‎باره معتقد است که باید از عمق معارف دینی به سطح کار کرد و با توجه به تجربه‌ای که به شکل مستقیم با کودکان و نوجوانان داشته و با ابهام‌های اعتقادی آن‌ها آشنا بوده، مشکل را در چرایی گفتن از معنویت می‌دانسته است و در این زمینه همت خود را به تبین مسائل اعتقادی و تالیف 120 اثر در این زمینه گذاشته است. برخی از آثار او به زبان انگلیسی، عربی، اردو، مالایی و اسپانیولی ترجمه شده است. او همچنین خودش را متأثر از داستان راستان شهید مطهری می‌داند و مقدمه کتاب استاد مطهری که در خصوص چگونگی نگارش کتاب مطرح شده را، انگیزه‌ مسیر نویسندگی خود بیان کرده است.

سرویس اندیشه ایکنا به مناسبت ایامی که با یاد و نام امام حسین(ع) همراه است در این مجال قصد دارد تا با گفت‌و‌گو با اهل معرفت به پیوند عمیق هویت تشیع با زیارت و ادعیه بپردازد، به ویژه زیارتی که از خود ائمه معصومین(ع) وارد شده‌اند و امامان معصوم و بزرگان دین بر خواندن آن تأکید فراوان داشته‌اند، تا جایی که امام محمد باقر(ع) ما را به خواندن زیارت عاشورا  در هر روز سفارش فرمودند، اما چه معارفی در این زیارت نامه وجود دارد که بر خواندن و مداومت به آن‌ توصیه شده است؟

غلامرضا حیدری ابهری، نویسنده کتاب زیارت عاشورا در نگاهی دیگر، در این باره با ایکنا به گفت‌وگو نشسته است که مشروحی از این گفت‌و‌گو را در ادامه می‌خوانیم.

نویسنده کتاب در این‌ باره که چگونه می‌توانیم به معارف زیارت عاشورا پی ببریم، گفت: زیارات مأثوره از ائمه (ع) دارای نگاه بلند و عمیقی است که از کسی جز معصوم(ع) برنمی‌آید. او با اشاره به اینکه در زیارت عاشورا ما از فجایع کربلا چیزی نمی‌شنویم و از مقتل‌ها چیزی نمی‌بینیم گفت: مسئله اصلی در زیارت عاشورا، چگونه دیدن است؛ اینکه پشت حوادث و فجایع پیش آمده گوهر نابی را ببیینم که در افق نگاه امام معصوم (ع) وجود دارد و زیارت عاشورا قصد نشان دادن آن را دارد.‌

جمع اضداد در زیارت عاشورا

حیدری ابهری با اشاره به اینکه چرا در کلام معصومین(ع) به خواندن این زیارت توصیه شده گفت: زیارت عاشورا اصرار دارد که نگاه خواننده را از صحنه عاشورا فراتر ببرد و افق وسیعی را مقابل دیدگانش بگشاید تا شور و شعور، تجلیل و تحلیل قرین هم گردند و مصیبت با معرفت در آمیزد تا چراغی برای زندگی امروز باشد. از اینکه در زیارت عاشورا لعن و سلام، دوستی و دشمنی، سازش و ستیز، برائت و محبت، خشم و خشنودی، مهر و قهر با هم عجین می‌شوند گفت: انسان وقتی با حقیقتی ارتباط برقرار و به آن قرب پیدا می‌کند، به طور قهری باید از باطل هم منزجر شود، عداوت و محبت در حقیقت یک چیز است. زیارت عاشورا نگاه واقع بینانه به انسان می‌دهد و مهر و قهر را در تعادل نگه می‌دارد. این که به امام حسین(ع) عشق می‌ورزیم و با دشمنان ایشان زاویه داریم، این برائت و جنبه سلبی عشق باید برجسته شود و در شعارهای ما منعکس شود و قلب ما را برای محبت سید الشهدا(ع) پرورده کند.
این محبت و برائت باید در تعادل با هم قرار بگیرند، در این باره می‌بینید که برابری تعداد لعن و سلام در زیارت عاشورا گویای آن است که برائت و محبت دو کفه یک ترازویند. در تمام دین محبت و برائت با هم عجین گشته‌اند. نمونه آن حج است که هم طواف دارد و هم رمی جمرات، اما حکمت تقدم لعن بر سلام در فقراتی از زیارت عاشورا بر این است که تا کسی از سیاهی نگریزد به سپیدی نمی‌رسد و دل بدون برائت، طعم شیرین محبت را نمی‌چشد. حکمت اصلی تکرار لعن و نیز سلامی که به دنبال آن می‌آید، تثبیت حقیقت و مضمون لعن و سلام و ذکر مورد نظر در دل و جان ذاکر است.

این پژوهشگر دینی با اشاره به این مسئله که ما در مقام ائمه(ع) توصیف به جمع اضداد می‌کنیم، مثلا در مقام امیر‌المؤمنین‌(ع)، وجود ایشان را به سبب اینکه هم یتیم نوازی دارند و هم در مبارزه با دشمنان استقامت داشته‌اند را جامع اضداد می‌دانیم، گفت: ما چون ظرف ‌وجودی خودمان کوچک است آن دو امر را ضد می‌بینم؛ گویی عاطفه داشتن با ایتام با دلاوری در میدان‌های نبرد سازگار نیست، اما کاملا سازگار است. وجود ما اغلب برای این تعادل تربیت نشده است به همین خاطر اسم آن را می‌گذاریم جمع اضداد.

خدا میراث‌دار خون سیدالشهداست 

این محقق با اشاره به لقب ثارالله به امام حسین(ع) در زیارت عاشورا گفت: ثارالله به معنای کسی است که خونخواهش خداست و به کار بردن این لقب در خصوص سیدالشهدا(ع) معنای بلندی دارد؛ یعنی اینکه منتقم خداست، صاحب و میراث دار این خون خداست و حق و حقوقی که باید استیفا شود بر عهده خداست و این استیفای خون، فردی نیست بلکه مکتبی است. آن مسیری که باطل پیش رفته و تا عصر ظهور هم جلو آمده با نورانیت حضرت ولی عصر(عج) باید به عقب بیاید. وقتی امام حسین(ع) تمام وجودش را در راه خدا بذل کرد، خدا هم مطالبه می‌کند و شما در طول تاریخ می‌بینید که خدا، حافظ این خون بوده و نگذاشته صدای مظلومیت امام حسین(ع) و اصحاب و یارانشان در کربلا دفن شود و پرچمی که از دست ابوالفضل(ع) بوده است از اهتزار بیفتند. مدرسه امام حسین(ع) باز است و روز به روز مقام و مکتب ایشان در جهان بیشتر شناخته می‌شود و آزادگی را به همه می‌آموزد، نسل به نسل مردم به این دنیا می‌آیند و امام حسین(ع) را تماشا می‌کنند و از او عزت می‌آموزند و تأثیر خودشان را در جهان می‌گذارند.

راه نشان می‌دهد

نویسنده کتاب در این باره که در زیارت عاشورا، سلام و تحیت بر پیامبر اکرم(ص)، امیر‌المؤمنین(ع) و حضرت زهرا(س) بیان شده و از طرفی به اشخاصی مثل ابوسفیان و معاویه لعن شده که در حادثه کربلا حضور نداشتند، گفت: وقتی در زیارت عاشورا با اشاره به مقام امام حسین(ع) به پیوند نسبی او با رسول خدا(ص)، امیرمؤمنان(ع) و حضرت زهرا(س) اشاره می‌کنیم در حقیقت به پیوند عاشورا با رسالت، غدیر و ولایت امیرالمؤمنین(ع) اشاره می‌کنیم و قیام امام حسین(ع) را برخاسته از رسالت و ولایت و ادامه مأموریت الهی در راستای حیات اسلامی می‌دانیم. از سویی وقتی به ابوسفیان که در سال 30 هجری مرده و به خاطر جنایت یزید در سال 61 هجری لعن می‌فرستیم، به پیوستگی خط باطل و انحرافی اشاره داریم که سبب واقعه مصیبت‌بار عاشورا است. درگیری حق و باطل، جنگ نور و ظلمت، پیکار خوبی و بدی، از پیوستگی و امتداد برخوردار است، امتدادی که گمراهی را از هدایت باز می‌شناسد.

وی افزود: در فرازی از زیارت عاشورا که از خدا می‌خواهیم زندگی ما را زندگی محمد و آل محمد(ع) و مرگ ما را مرگ محمد و آل محمد(ع) قرار دهد، دوستان و دشمنان اهل بیت(ع) را شناخته‌ایم و به آنان اعلام دوستی و از دشمنان آنان بیزاری جسته‌ایم و تمنای این را داریم که بتوانیم در همه فراز و نشیب‌های زندگی به خاندان اهل بیت(ع) شباهت پیدا کنیم، این شباهت حیات دنیوی ما را به عقبی متصل می‌کند.

طلب رزق در زیارت عاشورا

حیدری ابهری در این باره که ما در زیارت عاشورا رزق دیگری را طلب می‌کنیم که جنس آن دنیایی نیست، گفت: در فقراتی از زیارت عاشورا می‌گوییم اَللّهُمَّ ارْزُقْنى شَفاعَةَ الْحُسَیْنِ یَوْمَ الْوُرُودِ و یا یَرْزُقَنى طَلَبَ ثارى (ثارِکُمْ) مَعَ اِمامٍ هُدًى (مَهْدىٍّ) و یا رَزَقَنِى الْبَرائَةِ مِنْ اَعْدائِکُمْ، که در هیچ کدام از این فقرات زیارت عاشورا دنیا را طلب نمی‌کنیم؛ گرچه آنچه از خدا می‌طلبیم، دنیا و آخرتمان را کفایت خواهد کرد اما اگر تا کنون خدا را به عنوان رزاق مادی می‌شناختیم اکنون و به برکت توسل به روح بلند امام حسین(ع) رزاقیت خداوند را در افق گسترده‌تری می‌بینیم و این همین جنبه تعلیمی است که زیارت عاشورا قصد بیان آن را دارد.

گفت‌وگو از حدیث منتظری