مجازات زندان، اسلامی نیست

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ نشست «کیفرهای بدنی یا روحی از منظر فقه امامیه و حقوق ایران»، امروز 18 آذرماه، در دانشکده حقوق دانشگاه تهران برگزار شد.

 

غلامحسین الهام، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در این نشست به نقد کیفر زندان برای مجرم پرداخت و بیان کرد: مرحوم ملک‌الشعرای بهار در چند مورد به زندان افتاد، از جمله در دوران رضاشاه این اتفاق رخ داد و چون قریحه شعر داشت، می‌‌توانست این مسائل زندان را در قالب شعر بیان کند و برای نمونه شعری دارد که با بیت «پانزده روز است تا جایم در این زندان بود، بند و زندان‌ کی سزاوار خردمندان بود» و در این شعر نشان می‌‌دهد که چطور کرامت انسانی در زندان خدشه‌‌دار می‌‌شود.

 

وی تصریح کرد: در ادبیات کهن نیز یک شعر عربی معروفی وجود دارد که زندانی می‌‌گوید، ما با زندان، گویی از دنیا خارج می‌‌شویم و زندان عین مرگ است و گویی که ما از دنیا خارج شده‌‌ایم، در حالی که اهل دنیا هستیم، اما نه زنده‌‌ایم و نه مرده. اگر هم روزی زندان‌‌بان به ما سر بزند و کاری داشته باشد، با تعجب به او نگاه می‌‌کنیم و می‌‌گوییم او از دنیا آمده است.

 

الهام با اشاره به توصیفاتی که شهید مدرس از زندان داشته است، گفت: لازم است از دید یک زندانی ببینیم که زندان چه جایی است که البته جنبه فقهی هم دارد. شهید مدرس از سال 1307 تا سال 1316 به مدت 9 سال در زندان و تبعید بود. در چند سال اخیر این یادداشت‌‌های ایشان در زندان که به یکی از مأموران زندان سپرده شده بود، پیدا شده و محققی هم اینها را چاپ کرده است.

 

وی در ادامه افزود: ایشان در جایی وارد فلسفه زندان شده است و می‌‌گوید که اصول مجازات‌‌هایی که در اسلام مقرر است، ضرب و حبس و تبعید و قطع جوارح و قتل است. ضرب و قتل و قطع واضح است، اما حبس انسان، از مجازات‌‌های سخت است و موارد آن بسیار نادر، چون دُوَل غیراسلامی در مجازات، فلسفه تقصیر را مراعات نکرده‌‌اند، لذا مجازات غالب تقصیرها را حبس قرار داده‌‌اند و دولت‌‌های اسلامی نیز از روی تقلید و جهالت از آنها تبعیت نموده‌‌اند. فساد حبس مقصرین، نوعاً از فساد قتل بیشتر است، زیرا یک نفر را که حبس کرده‌‌اند، رشته زندگانی خودش گسسته می‌‌شود و علاوه بر آن، رشته زندگانی عیال و اشخاصی که با او ارتباط دارند نیز بریده خواهد شد و چه بسا، امور جمعیتی از حبس یک نفر متخل می‌‌شود. از موقعی که مجازات اغلب تقصیرها حبس شده است، آن تقصیرها کم نشده و هر مقصری را بدون فلسفه حبس کردن، ظلم و تعدی به انسان  و بستگان او است.

 

این استاد دانشگاه تصریح کرد: در جای دیگری شهید مدرس می‌‌گوید که حبس فی‌نفسه یکی از مجازات‌‌های بی‌فلسفه است. در اغلب موارد که کورکورانه تقلید کرده‌‌اند و برخی پیرایه‌‌ها به آن بسته‌‌اند و از جمله، بی‌‌اطلاعی شخص محبوس از دیگران است که موجب فساد نسبت به مال و آبروی شخص می‌‌شود و امور جماعتی، از حبس و تبعید یک نفر مختل می‌‌شود و اگر در ممکلت، یکصد نفر این‌طور محبوس باشند، اختلالی در امور هزار نفر فراهم می‌‌شود.

 

وی بیان کرد: به ایشان در زندان سخت گذشته و حتی زندان‌‌بان‌‌های او نیز کسانی بودند که اهل تریاک کشیدن بوده‌‌اند. بنابراین از این وضعیت بسیار ناراحت می‌‌شوند و در شبی با خداوند مناجات می‌‌کنند و می‌‌گویند که انبیا نیز که محبوس شدند، هیچ کدام چنین مصیبت‌‌هایی نداشتند که چنین زندان‌‌بان‌‌هایی داشته باشند و همچنین می‌‌گویند که هیچ پیامبری مانند من آزار ندید.

 

الهام تصریح کرد: شهید مدرس آدم ضعیفی نبوده است. این آدم‌‌ها در این زندان به تنگ آمده‌‌اند و دامنه تحمل آنها تاب شده است. حتی امام موسی بن جعفر(ع) که بالاترین زندان را کشید و چشید، در دعایی که از ایشان نقل شده است، توسل می‌‌کند که خدایا من را از اینجا نجات بده. یعنی معصوم(ع) با این وسعت روح و عظمتی که دارد، دعایش از خدا رها شدن از زندان است. بنابراین آیا این پدیده اسلامی است؟

 

وی در ادامه افزود: شهید مدرس بارها تأکید کرد که حبس جنبه اسلامی ندارد و بسیاری دنبال این هستند که مسائل حبس را از نظر اسلامی تبیین کنند، اما دو موضوع را خلط کرده‌‌اند؛ اولاً حبس که معنای عامی دارد، برای امساک و کنترل است و با زندانی کردن یک فرد تفاوت دارد که این دو را خلط کرده‌‌اند. در هیچ کجای قرآن ندیده‌‌ایم که سجن و انداختن به سجن را نسبت به اولیای الهی داده باشد. در سجن، هرچه هست، تهدید فراعنه و قدرت‌‌های فاسد است که یوسف(ع) را نیز به زندان انداختند و مراد از سجن در آنجا، قدرت حاکم مصر است.

 

این عضو هیئت علمی دانشگاه تصریح کرد: پیامبر(ص) 10 سال در مدینه حکومت کرد، اما نشانی از یک زندان وجود ندارد، آیا در آن زمان افرادی نبودند که استحقاق زندان داشته باشند؟ حتماً بوده‌‌اند. حبس عبارت از محدود کردن کنترل کردن و نگه داشتن فرد است. مثلاً در قرآن نیز دارد که زنان متخلف را که مجازات آنها شدید شد، در خانه نگه دارید؛ یعنی یک زن که در خانه است، از خانواده منفک نشده است. زندان، آزادی را که مقوم انسان است، از او می‌‌گیرد و ظرف رشد و کمالش را سلب می‌‌کند.

 

وی در ادامه افزود: البته اینکه مجازات زندان را نقد می‌‌کنیم، به این معنا نیست که حتماً شلاق زدن درست است. در هر صورت، عوارض زندان سنگین است و مرحوم آیت‌‌الله هاشمی شاهروی نیز روی این مسئله تأکید داشتند. بنابراین این مسائل وجود دارد، اما نمی‌‌دانم که چه کسی باید اقدام به اجرای آن بکند.