توقعات از اربعین را بالا نبریم/ نقش تمدنی اربعین از منظر فلسفه ظهور

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین حمید احمدی، مسئول کمیته فرهنگی آموزشی ستاد مرکزی اربعین، امروز، 23 مهرماه، در نشست «اربعین و جهانی‌شدن» در مجمع جهانی شیعه‌شناسی، گفت: از نشانه‌های هوشمندی اهل بیت(ع) این بوده که با خفقان آن روز و در حالی که دشمن تلاش کرد تا با از بین بردن امام و یارانش همه چیز را به نفع خود تمام کند، با ایجاد اربعین جریان عاشورا را ادامه دادند؛ لذا من اربعین را فصل متمم، مکمل و رسانه عاشورا می‌دانم.

وی افزود: بدون اربعین، عاشورا در همان سرزمین و مقطع زمانی دفن می‌شد؛ بنابراین اربعین را باید از این زاویه ببینیم و تحلیل کنیم. زیارت برای اربعین وضع شد تا این سرمایه فرهنگی باقی بماند و عاشورا را زنده نگه دارد.

ابرپدیده اربعین

احمدی با بیان اینکه جهانی‌شدن واژه قرن بیستمی است که در دوره مدرن و علوم اجتماعی جدید مطرح شد، اضافه کرد: در ادیان ابراهیمی، مقوله جهان‌گرایی را داریم. در نسبت میان اربعین و جهانی شدن باید از دو منظر وارد شویم؛ اینکه اربعین جهانی شده یا می‌شود که به نظر من اربعین، اَبَر و اختر پدیده است و برخی محققان آن را نواختر پدیده می‌دانند، چون با این فرایند کنونی، پدیده‌ای جدید و همه ابعاد آن بسیار بزرگ است. بحث دیگر و زاویه دیگر این است که نگاه جهان‌گرایی اسلامی را پروژه یا فرایند تعریف کنیم؛ لذا باید هندسه اربعین را از این دو زاویه بررسی کنیم و مدنظر قرار دهیم.

احمدی بیان کرد: جهانی‌شدن با فضای فکری مدرنیته سازگار طراحی شده است و نباید آن را با فرهنگ خودمان مخلوط کنیم؛ آنان می‌گویند که برای جهانی‌شدن باید این‌جهانی شوید و از ملکوت ببُرّید؛ تفکر این جهانی شدن یعنی معاد، ملکوت و وحی در کار نیست و بهشت آفرینش دنیاست. این تفکر، مبتنی بر خرد خود بنیاد است، ولی ما در بحث جهانی شدن در اسلام برخلاف فلسفه تاریخ، فلسفه فرج را داریم که باید اربعین را از این زاویه تحلیل کنیم؛ یعنی به آینده جهان امیدوار و خوش‌بین هستیم؛ فلسفه فرج در مورد کل هستی نظر می‌دهد و مبتنی بر هستی‌شناسی، انسان‌شناسی و جامعه‌شناسی اسلامی است.

فلسفه فرج

مسئول کمیته آموزشی پژوهشی ستاد مرکزی اربعین تصریح کرد: معتقدیم در آخرالزمان تمام عقول بشر رشد کرده و فهم تک تک افراد و نه تنها انسان بلکه همه هستی متحول می‌شود و رابطه انسان با خود و دیگران و خدا و طبیعت و ... متحول خواهد شد. اینکه اربعین می‌تواند جهانی شود بحث خوبی است ولی اینکه با فلسفه تاریخ بنگریم یا فرج هم خودش بحث عمیقی است؛ ما معتقد به فلسفه فرج هستیم؛ لذا در اربعین هم فقط اجتماع انسانی مورد بحث نیست، بلکه کل هستی مورد بحث است.

احمدی تصریح کرد: اربعین قابلیت‌هایی دارد که می‌تواند پیام عاشورا را جهانی کند و می‌تواند به جهانی شدن بر مبنای مسئله فرج هم کمک کند؛ اینکه اربعین شاهراه ظهور است، حرف درستی است. اربعین ظرفیت تولید سرمایه اجتماعی و فرهنگی را به خوبی دارد؛ زیرا فراقومی، فراسنی، فراجنستیی و فرادینی است و منسک جدیدی هم دارد؛ یکی از دلایلی که جوانان و جمعیت خاکستری و نیمه‌مذهبی و مذهبی از آن استقبال می‌کنند، تجربه آزاد معنوی در اربعین است و کسی نمی‌گوید چه بخور و چه انجام بده یا نده؛ بنابراین می‌تواند زمینه‌ساز تمدن باشد.

ادبیات جهانی برای اربعین تولید شود

وی با بیان اینکه اربعین منزلت اجتماعی می‌آورد، بنابراین باید محصول فرهنگی تولید کند، اظهار کرد: اربعین ارزش‌های جدیدی مانند تعاون و ایثار به همراه می‌آورد و مردم به خادمان این مسیر نگاه تکریمی دارند و در نزد مردم دارای منزلت اجتماعی است؛ البته باید تولیدات رسانه‌ای و فرهنگی به اندازه‌ای باشد که جهان بپذیرد. الان یکی از چالش‌های ما در این است که نتوانسته‌ایم کالا و ادبیاتی متناسب با ذائقه جهانی تولید کنیم؛ در این زمینه خیلی عقب هستیم؛ نمی‌توانیم ایرانی فکر کنیم و بعد حتی نتوانیم در خود عراق حرفی برای گفتن داشته باشیم و بعد مدعی جهانی‌شدن هم باشیم.

احمدی با بیان اینکه فیلم، شعر، ادبیات داستانی و ... در خور اربعین تولید نشده و صرفاً مشکل مالی هم نیست بلکه ادبیات آن را نداریم، اظهار کرد: معتقدم اربعین مدنیت جدید است. با فحش دادن و کارهای ناشایست به جایی نمی‌رسیم و باید اعتماد جهانی را جلب کنیم. سخن از اربعین سکولار و انقلابی و این نوع تقسیم‌بندی‌ها مانع اعتمادسازی و به مفهوم واگرایی است، در حالی که اربعین حسینی یک موضوع واحد است.

احمدی با بیان اینکه وقتی شعار «الحسین یجمعنا» شروع شد برخی نقد می‌کردند که این شعار، انقلابی نیست، ولی رهبری وارد شدند و فراگیر شد. گرچه هنوز هم برخی منتقد هستند یا شعار«الحسین سفینة النجاة» فراگیر است؛ زیرا امام حسین(ع) راه فرج و گشایش و الگوی مقاومت و نجات برای همه بشر است.

احمدی در پاسخ به این سؤال که ما برای اربعین دائماً بر بحث وحدت تمرکز داریم، ولی مرز آن کجاست، کسانی به این مراسم می‌آیند که حتی نماز نمی‌خوانند یا هدف، دین‌ترشدن افراد است، ولی در عمل شاهد فاصله هستیم، اضافه کرد: نباید از اربعین، توقعات و انتظارات را بالا ببریم؛ زیرا باعث سرخوردگی می‌شود؛ اینکه اربعین در چند سال اخیر تجلی دیگری یافته است، درست است، ولی نگوییم چون در عراق داعش پیش آمد، اربعین موفق نبوده است؛ در زمان امام علی(ع) هم خوارج ایجاد شدند و نمی‌توان آن را نشانه عدم موفقیت امام بدانیم.

تاثیر اربعین در غیرمتدینین

احمدی تصریح کرد: اینکه کسانی به اربعین می‌آیند که تقیدات دینی ندارند جزء ویژگی‌های اربعین است؛ کسانی هستند که نماز نمی‌خوانند ولی در این فضا قرار می‌گیرند و تأثیر می‌پذیرند؛ در یک نظرسنجی، بالای 80 درصد افراد گفته‌اند که از معنویت اربعین استفاده کرده‌اند، گرچه مقدار آن بسته به ظرفیت افراد دارد و همانند بهره بردن از قرآن است.

وی با بیان اینکه پیام امام مبارزه با ظلم و خودکامگی و طغیان علیه انسانیت است واگر این اندیشه در دنیا حاکم شود یک گام رو به جلوست، اظهار کرد: در اربعین هیچ یک از علما مخالف ورود ادیان دیگر نیستند، ولی در حج این طور نیست. معتقدم نباید توقعات را خیلی بالا ببریم، ولی شروع خوبی است. گرچه چالش‌ها هم همانند عزاداری‌ها در محرم هست.

اربعین؛ تجلی عشق به امام حسین(ع)

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین احمدی قمی، مسئول ستاد اربعین استان قم، در قیاس حج و اربعین، گفت: حج، واجب و اربعین مستحب است؛ در اربعین بحث عشق و تقویت ولایت و محبت است که بالاتر از هر چیزی است؛ لذا در مباحث فقهی هم تفاوت جدی دارد؛ کسانی را در جبهه داشتیم که به اصطلاح لات بودند و اهل نماز نبودند، ولی در جبهه به درجات بالای معرفتی رسیدند و شهید شدند.

وی در مورد حضور برخی افراد نمازنخوان در این مراسم، اضافه کرد: وضو برای نماز واجب است، ولی همین وضو در برخی جاها حرام است؛ مثلا اگر سگ نجس العینی تشنه باشد و فقط مقدار کمی آب در اختیار انسان باشد، این فرد نباید وضو بگیرد و آب را به سگ بدهد. افرادی که اربعین می‌روند ممکن است حداقل چند وعده نماز بخوانند، اگر همیشه نخوانند؛ اربعین سبب افزایش عشق و علاقه افراد به مردم و امام حسین(ع) می‌شود، چون اجباری هم در کار نیست.

وی در مورد نقدهایی که چرا هر نوع افرادی باید در اربعین حضور داشته باشند؟ تأکید کرد: اگر جنگی رخ دهد تصور می‌کنید همه متدینین و نمازخوان‌ها می‌روند؟ معتقدم که خیلی از همین افراد عادی می‌روند که الان از روی جهل برخی عبادات را هم انجام نمی‌دهند؛ در جریان کربلا هم افرادی بودند که کسی روی آنان حساب نمی‌کرد.