ضرورت ایجاد تحول جدی در حوزه آموزش عمومی قرآن / رویکردهای تعلیم‌محور و کمی‌محور را کنار بگذاریم
کارشناس آموزش قرآن و مؤلف کتب درسی بر ضرورت ایجاد تحول جدی در حوزه آموزش عمومی قرآن تأکید کرد و این تحول را در تغییر رویکردهای فعلی از کمی‌محور و تعلیم‌محور به تربیت‌محور دانست.
به گزارش ایکنا، عیدانه معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال ۹۹ اجرای طرح خانه‌های نورانی با همکاری دیگر نهادهای قرآنی و فرهنگی است. در قالب این طرح که با همکاری ایکنا اجرا می‌شود، هر روز شاهد انتشار فایل تصویری از یکی از اساتید قرآنی کشورمان خواهیم بود. این طرح در این روزهای قرنطینه خانگی به دلیل شیوع کروناویروس از پویش #درخانه_بمانیم حمایت می‌کند.
رضا نباتی، از مؤلفان کتب درسی و کارشناسان آموزش قرآن در اجرای طرح #خانه‌های_نورانی شرکت کرد. در ذیل متن و فیلم سخنان این مدرس قرآن منتشر شده است.
«بسم الله الرحمن الرحیم
خدمت شما معلمان قرآن، مدیران و برنامه‌ریزان فعالیت‌های قرآنی کشور، سلام عرض می‌کنم.
امروز در شرایط خاصی قرار داریم، وضعیتی که فعلا فعالیت‌های قرآنی به شکل عمومی آن، متوقف شده است. البته این فعالیت‌ها در فضای مجازی و به اشکال مختلف کم و بیش انجام می‌شود.
این فرصت می‌تواند برای اندیشیدن به گذشته و دریافت تجارب، مغتنم باشد به این صورت که چه فعالیت‌هایی را تاکنون انجام داده‌ایم و آیا این فعالیت‌ها قابل ارزیابی، نقد، اصلاح و رشد هست یا خیر؟
اهداف 9گانه‌ای که شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و ابلاغ کرده، باید در حوزه آموزش عمومی قرآن مورد توجه قرار می‌گرفت. اما آنچه روی داده، این است که با نگاه تخصصی به فعالیت‌های قرآنی باعث شدیم تا عموم مردم، علیرغم علاقه فراوانی که از خود به قرآن نشان می‌دهند، دیگر اقبال لازم را نداشته باشند و در همان ابتدای کار از فعالیت‌های قرآنی فاصله بگیرند.
بیشتر فعالیت‌های قرآنی، ویژه افرادی است که حافظه و یا صدای خوبی دارند و یا اینکه خانواده ایشان زمینه را برای یادگیری قرآن فراهم کرده است، اما آیا هشتاد میلیون جمعیت ایران دارای این شرایط هستند؟ می‌دانیم این طور نیست و فعالیت‌های قرآنی فعلی نمی‌تواند عموم افراد را جذب کند.
باید ابتدا بررسی کرد که آیا در محورهای مختلفی همچون اهداف و هدف‌گذاری، محتوای آموزشی مانند کتاب، روش‌ها، رسانه‌ها و ابزار، زمان آموزش، معلم و مربی قرآن، ارزیابی، شیوه آزمون‌ها، فعالیت‌های فوق برنامه و ... نیازمند بازنگری هستیم یا خیر؟
مهمترین اشکال در این حوزه، رویکردهای آموزشی است. رویکردها چترهایی هستند که بر تمامی محورهای اشاره شده، حاکمیت دارند. در اینجا این سؤال مطرح می‌شود که آیا رویکرد حاکم ما می‌تواند، اهداف آموزش عمومی قرآن را محقق کند یا خیر؟. به نظر بنده در رویکردهای آموزشی خود دچار یک اشکال اساسی هستیم و آن این است که مانند روش کلی در مدارس، بیشتر تعلیم‌محور هستیم.
دانش‌آموزان در مدارس، درس می‌خوانند، امتحان می‌دهند، نمره می‌گیرند و به پایه بالاتر راه پیدا می‌کنند، اما ماحصل این آموزش، تربیت انفعالی است که استعداد دانش‌آموزان را مورد توجه جدی قرار نمی‌دهد، بلکه حتی آن‌ها را منفعل پرورش می‌دهد. بنابر این باید رویکرد خود را از تعلیم‌محوری به تربیت‌محوری و هدایت‌محوری تغییر دهیم.
قرآن، کتاب هدایت است و نازل شده تا ما را راهنمایی کند. آیا این هدایت در آموزش‌های در روخوانی، روان‌خوانی، تجوید، قرائت، حفظ و ... مورد توجه و مشهود است؟ در حالی که الان، قرآن، ابزار روخوانی، قرائت، تجوید، حفظ و ... شده است در صورتی که این‌ها ابزار قرآن برای هدایت هستند. متأسفانه فعالان قرآنی ما در اثر کم‌توجهی به این موضوع تا اندازه‌ای به مهجورت قرآن دامن زده‌اند.
آیا به این پرسش‌ها فکر کرده‌ایم که چه چیزی را به چه کسی و چگونه آموزش دهیم؟ چرا یک دانش‌آموز یا یک مخاطب باید این آیات را بیاموزد؟ آیا به چیستی و چرایی آموزش قرآن توجه شده است؟ خیر؛ بلکه بیشتر بر روی چگونگی آموزش یعنی روش‌ها متمرکز شده‌ایم و فعالیت‌های قرآنی فعلی، عموماً یا تحلیل‌مدار است و یا تدریس‌مدار. یعنی کدام روش، کدام معلم، کدام الگوی برتر تدریس و ... که امروز در آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها و فعالیت‌های قرآنی مشاهده می‌کنیم در حالی که باید به سمت تربیت‌محوری که هدف نزول قرآن است، حرکت کنیم.
اشکال دیگری که در حوزه فعالیت‌های قرآنی وجود دارد، این است که اهداف و برنا‌مه‌ها، عموماً کمی‌محور است و نگاه کیفی در این رابطه وجود ندارد. بسیاری از افراد علاقه‌مند هستند که قرآن را حفظ کنند و یا بتوانند قرائت قرآن را بیاموزند، اما اینکه خروجی این موضوع در زندگی قرآن‌آموزان در حوزه آموزش عمومی قرآن چگونه است؟ از مشکلاتی است که باید حل شود؛ چراکه در حال حاضر از همان ابتدا که روخوانی قرآن را مطرح می‌کنیم، در واقع دانش‌آموزان را گزینش می‌کنیم و به دنبال نخبگانی هستیم که در نهایت بتوانند قاری و حافظ قرآن شوند که اگر واجد این شرایط نباشند، به تدریج از حوزه قرآن فاصله می‌گیرند و معلمان نیز به این موضوع توجه نمی‌کنند. اگر دانش‌آموزی نتواند قرآن را با لحن عربی بخواند، کم کم کنار گذاشته می‌شود در صورتی که لحن عربی و مجود خواند قرآن هدف اصلی نیست. اگر می‌گوییم که قرآن باید عربی خوانده شود، یعنی الفاظ قرآن خوانده شود، اینکه به لهجه عربی خوانده شود، بحث دیگری است که این بحث را به قرآن تحمیل کرده‌ایم و می‌خواهیم عموم، بتوانند حافظ و قاری قرآن شوند.
انگیزه‌های درونی دانش‌آموز را فعال کنیم
اگر بتوانیم در حوزه آموزش عمومی قرآن، موتور محرکه درونی دانش‌آموزان را فعال کنیم یعنی آنان را از درون و با پاداش‌های درونی علاقه‌مند کنیم، به طور مستمر در مسیر قرآن قرار خواهند گرفت. این انگیزه‌های درونی زمانی فعال می‌شود که آیات انتخاب شده برای آموزش، متناسب با سن، ذائقه، توان و علاقه مخاطبان باشد. متأسفانه این کار انجام نشده و تنها یک محتوا را به همه آموزش می‌دهیم و انتظار معجزه داریم.
نتیجه آن که در حوزه آموزش عمومی قرآن نیازمند تحول جدی هستیم. در اینجا توجه شما را به مطالعه «مقاله کج‌فهمی‌های رایج در حوزه آموزش عمومی قرآن» که حدود 30 مورد در آن ذکر شده، جلب می‌کنم و خواهشمندم که این مقاله را به جد نقد کرده و ایرادات آن را نیز گوش‌زد کنید.
ان‌شاالله همه دست به دست هم دهیم تا بتوانیم منویات مقام معظم رهبری و اهداف اسناد تحولی در حوزه آموزش عمومی قرآن را محقق کنیم.
در پناه قرآن و اهل بیت(ع) سلامت و موفق باشید.»
بیشتر بخوانید:
- معلم قرآن از چگونه سلیمانی شدن می‌گوید + فیلم
- تشکیل جلسه قرآن در هر خانه با نگاهی تعلیمی و تربیتی + فیلم
- تأثیر فضای معنا و مفهوم آیات در حفظ راحت و ماندگارتر قرآن + فیلم
یادآوری می‌شود، طرح خانه‌های نورانی از سوی ستاد مقابله فرهنگی با کرونا مستقر در معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از ابتدا تا انتهای فروردین‌ماه ۹۹ اجرا خواهد شد. در این طرح برخی نهادها و مراکز مختلف قرآنی از جمله ایکنا، شورای عالی قرآن و رادیو قرآن با معاونت همکاری خواهند داشت.
