تمثیل؛ راهکار معرفتی قرآن برای عموم جامعه

به گزارش ایکنا، جلسه تفسیر آیت‌الله عباسی خراسانی با محوریت سوره بقره، روز شنبه، 29 آذرماه در مدرسه فیضیه حوزه علمیه قم برگزار شد. وی در این جلسه به تفسیر آیه 26 سوره بقره پرداخت. خداوند متعال در این آیات می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ لَا يَسْتَحْيِي أَنْ يَضْرِبَ مَثَلًا مَا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا فَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا فَيَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَذَا مَثَلًا يُضِلُّ بِهِ كَثِيرًا وَيَهْدِي بِهِ كَثِيرًا وَمَا يُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفَاسِقِينَ؛ خداى را از اينكه به پشه‌‏اى يا فروتر [يا فراتر] از آن مثل زند شرم نيايد پس كسانى كه ايمان آورده‏‌اند مى‏‌دانند كه آن [مثل] از جانب پروردگارشان بجاست ولى كسانى كه به كفر گراييده‏‌اند مى‏‌گويند خدا از اين مثل چه قصد داشته است [خدا] بسيارى را با آن گمراه و بسيارى را با آن راهنمايى مى‌كند و[لى] جز نافرمانان را با آن گمراه نمى‌‏كند».

وی در این جلسه اظهار کرد: آیات قبل‌ ناظر به بیان نعمات بهشت بود، در کریمه 26 حضرت حق در پاسخ به مخالفت‌های مخالفین بیان تمثیل دارد. در تعریف اشیا یا از حد تعریف می‌شود یا از رسم و یا از تمثیل. تمثیل یکی از راه‌ها و مسائل معرفتی است که با جامعه و همه انسان‌ها سروکار دارد. به عبارت بهتر، تمثیل را همه می‌فهمند. مفاد این کریمه این است خداوند ابایی ندارد ضرب‌المثل‌های کوچک و بزرگ بیان کند، اما نگاه انسان‌ها به این تمثیل‌ها دو قسم است. کسانی که مؤمن هستند می‌گویند این تمثیل‌ها حق است، ولی کسانی که کافر هستند می‌گویند خداوند از این تمثیل چه چیزی را اراده کرده است. ارتباط این آیه با آیات قبلی این است که تا به حال درباره ایمان و کفر و نفاق صحبت شد، در اینجا دیدگاه کفار و منافقین درباره ضرب‌المثل‌ها بیان می‌شود.

استاد حوزه علمیه در ادامه تصریح کرد: آیه تصریح دارد «فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا فَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ» یعنی کسانی که ایمان دارند می‌دانند خداوند باعظمت ابایی از تمثیل پشه و پایین‌تر و بالاتر از آن ندارد؛ یعنی حضرت حق هم تمثیل به پشه می‌زند و هم تمثیل به غیر پشه می‌زند. کسانی که ایمان نیاوردند می‌گویند این چه مثلی است که خداوند بیان کرده است! بعد آیه اشاره دارد کسانی به این تمثیل گمراهی پیدا نمی‌کنند که اهل فسق نباشند. از آن جهت به فسق، فسق می‌گویند که به معنای خروج است؛ گویا فاسق از حقیقت فطری و دینی خودش خارج شده است. می‌توانیم این استفاده را داشته باشیم که در برخورد با تمثیل‌های الهی، مؤمنین می‌گویند، این تمثیل‌ها حق است، ولی کافرین تردید دارند، کسانی هم که فاسق هستند به وسیله تمثیل هدایت نمی‌شوند. از این کریمه استفاده می‌شود یکی از راهنمایی‌های باری تعالی تمثیل‌های باری تعالی است.

وی در ادامه گفت: اگر از اول سوره بقره تمثیل‌ها را فهرست کنیم این تمثیل سومی است که استفاده شده است. تمثیل‌های قبلی یکی «مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ الَّذِي اسْتَوْقَدَ نَارًا» بود و یکی «‌وْ كَصَيِّبٍ مِنَ السَّمَاءِ فِيهِ ظُلُمَاتٌ وَ رَعْدٌ وَ بَرْقٌ» بود، تمثیل سوم هم تمثیل پشه است. خداوند به پشه مثال زده است برای اینکه بگویند ببینید خداوند به همه چیز قدیر است. در این آیه توانایی باری تعالی در مثال زدن به یک پشه تمثل پیدا کرده است. پس خداوند برای القای معارف از تمثیل استفاده می‌کند و تمثیل چیزی است که کاملاً قابل معرفت و قابل شناسایی است و می‌شود روی تمثیل برای معرفت و برای آگاهی حساب کرد. حد و رسم برای صاحب‌نظران است و تمثیل برای غیر صاحب‌‌نظران. به عبارت بهتر، تشبیه معقول به محسوس از راه تمثیل است. گویا آیه می‌خواهد که بفرماید شما کافرین و منافقین جزء فاسقین هستید و نسبت به القای معارف ما از پشه کمتر هستید و معرفتی که پشه دارد شما ندارید؛ چراکه او معرفت تکوینی دارد، ولی شما از معرفت تکوینی خودتان فاصله گرفتید. پس این تمثیل بیان قدرت الهی است.