بیم و امید در فعالیت‌های سازمان دارالقرآن الکریم

به گزارش ایکنا، دهم خرداد ۱۳۸۱ ساختار تشکیلاتی کانون‌های قرآن استانی بعد از دو دهه فعالیت و با توجه به ضرورت ارتقای سطح کمی و کیفی فعالیت‌های قرآنی کشور، با نام سازمان دارالقرآن الکریم ذیل سازمان تبلیغات اسلامی شکل گرفت. بعد از این تغییر روند فعالیت‌ها و برنامه‌های این سازمان به شکل قابل توجهی گسترده شد و این سازمان را به مهمترین مرکز فعالیت‌های شاخص قرآنی کشور بدل کرد تا جایی که امروز بیش از دو هزار مؤسسه، هشت هزار خانه قرآن و ۲۴۰ تشکل قرآنی را تحت نظارت خود قرار داده است. فراگیری فعالیت‌های سازمان دارالقرآن آن را به عنوان گسترده‌ترین و تخصصی‌ترین شبکه تشکیلات قرآنی کشور بدل کرد تا جمع کثیری از جامعه قرآنی را تحت پوشش فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی، تبلیغی و نظارتی خود قرار دهد.

باید پذیرفت که دوره‌های تربیت مربی و مدرس این سازمان عاملی شد که شهر‌های مختلف کشور خیلی بیشتر از تهران، به خوبی با عملکرد این سازمان آشنا شوند و همچنان طعم شیرین این کلاس‌های آموزشی که عاملی در تربیت بسیاری از اساتید فعلی در استان‌ها شد در خاطره‌ها باقی بماند. 

در کنار این موارد، سازمان دارالقرآن موضوع تصحیح و نظارت بر چاپ و نشر قرآن کریم و همچنین صدور مجوز‌های قانونی مربوطه در این عرصه را نیز برعهده گرفت و موظف شد تا با همکاری و تشریک مساعی با مراکز و دستگاه‌های مختلف فرهنگی داخل و خارج از کشور زمینه طراحی و اجرای فعالیت‌های مختلف قرآنی و ارائه خدمات کارشناسی و مشاوره به این مراکز را حمایت و پشتیبانی کند.

اقدامات سازمان دارالقرآن به نحوی پیش رفت که در کنار وظایف سازمانی، مأموریت‌های فراسازمانی و ملی نیز برای آن تعریف شد که مهمترین آنها شامل «مرجعیت صدور مجوز صدور چاپ‌های قرآن‌ به خارج از کشور»، «دبیری ستاد نهضت قرآن‌آموزی‌ کشور»(طرحی که با وجود صرف زمان زیاد برای اجرای آن به سرانجام نرسید)، «طراحی کلیات و آیین‌نامه اجرایی طرح آموزش قرآن کارکنان دولت و چگونگی اعطای مدرک به آنان»، «مسئول تهیه و اجرای طرح جامع قرآنی کشور»(طرحی که با وجود اعتراض رئیس وقت سازمان دارالقرآن الکریم به نفع منشور توسعه فرهنگ قرآنی کنار گذاشته شد)، «دبیرخانه ارزشیابی و اعطای مدرک تخصصی به حافظان قرآن کریم» و... است.

این سازمان همانند دیگر ارگان‌های دولتی با تغییر دولت‌ها و مدیرانش، دستخوش تغییرات مثبت و منفی شده است. دو مورد کم‌توجهی به فعالیت قرآنی بانوان و از دست دادن بسیاری از کارشناسان زبده قرآنی جذب شده طی دو دهه اوایل انقلاب، بیشتر به دلایل اختلافات سلیقه‌ای از جمله آن است که ضربه سنگین خود را طی سال‌های اخیر به این سازمان نشان داد، اما در این نوشتار به برخی از این تغییرات با انتصاب حجت‌الاسلام قمی پرداخته می‌شود.

سازمان دارالقرآن در ۲۹ مرداد ۱۳۹۷ و همزمان با روی کار آمدن حجت‌الاسلام والمسلمین محمد قمی به ریاست سازمان تبلیغات اسلامی، شاهد تغییر در حوزه مدیریت و بعد از آن تغییر در ساختار و رویکرد قرآنی خود در سال ۱۳۹۸ بود. طی این جریان مهدی قره‌شیخلو پس از ۱۰ سال مدیریت بر سازمان دارالقرآن الکریم، مسئولیت خود را به حجت‌‎‌الاسلام والمسلمین مهدی اخوان‌صباغ واگذار کرد و در ادامه نیز با تغییر چارت اداری، شش معاونت در این سازمان ایجاد شد.

اضافه شدن هیئت‌مدیره در کنار هیئت امنا!

اما تغییرات در این سازمان متوقف نشد و در آبان ۱۳۹۹ با برگزاری اولین جلسه هیئت امنای سازمان دارالقرآن الکریم، با حضور مدیریت جدید اسا‌سنامه این سازمان نیز تغییر کرد. در اساسنامه جدید، علاوه بر حفظ ارکان پیشین، رکن هیئت‌مدیره نیز به ساختار این سازمان افزوده شد؛ اقدامی که در زمان خود پرسش‌های بسیاری را ایجاد کرد و نهایتاً طی اعلام مدیریت سازمان تبلیغات اسلامی، اساسنامه جدید ضمن حفظ تمامی اهداف و وظایف پیشین سازمان دارالقرآن الکریم، مأموریت‌های این سازمان را غنی‌تر و از لحاظ ساختاری و محتوایی تقویت می‌کند.

هر چند دوره مدیریتی حجت‌الاسلام اخوان‌صباغ با تغییر اساسنامه و آغاز پاندومی کرونا در کشور همراه بود، اما همین امر موجب شد تا بر عملکرد و آنچه که از این سازمان انتظار می‌رفت تاثیرگذار باشد. در عرصه عمومی فعالیت مهم و وسیع یا تربیت نیروی انسانی متخصص، طی این سال‌ها به طور شایسته رخ نداد.

آزمون‌های ارزیابی و اعطای مدرک به حافظان به صورت مستمر برگزار شد و موضوع نظارت بر چاپ و نشر قرآن کریم نیز با تغییراتی همراه بود. توسعه مشارکت‌های مردمی در این سال‌ها با توجه به فرمان مقام معظم رهبری مبنی بر مواسات و همدلی مومنانه در این سازمان گسترش پیدا کرد و آموزش عمومی تفسیر قرآن کریم در فضای مجازی طی این سال‌ انجام شد. طرح نورالثقلین به صورت کوتاه‌مدت اجرا شد و فعالیت در حوزه فضای مجازی در این عرصه هر چند در ظاهر و بنا به گفته مدیران این سازمان گسترش پیدا کرد، اما عملا شاهد اتفاق عملیاتی گسترده‌ای در این حوزه نبودیم. نوآوری و توسعه و تقویت زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری موضوع دیگری بود که ضرورت و توجه به آن در فعالیت‌های این سازمان احساس شد. همچنین بهره‌مندی از ظرفیت‌ خیران در توسعه و رونق فعالیت‌های شاخص و تخصصی سازمان دارالقرآن کریم نیز عملاً کم‌اثر بود.

طی سال ۱۴۰۰ این سازمان شاهد فراز و فرود‌های بسیاری بود، چرا که گمانه‌زنی‌هایی در خصوص تنزل جایگاه این سازمان و قرار گرفتن آن ذیل معاونت فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی شنیده شد. این گمانه‌زنی‌ها نیز به چند دلیل تقویت شد، ابتدا اینکه در ذیل تمامی نامه‌ها و ابلاغیه‌های این سازمان در کنار نام ریاست سازمان دارالقرآن، امضای معاونت فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی نیز دیده شد. اما این تمام ماجرا نبود و خبرهایی از در اختیار قرار گرفتن بخش بزرگی از ساختمان سازمان دارالقرآن به فعالیت‌های عترتی سازمان تبلیغات اسلامی و قرار گرفتن این گروه از سوی سازمان تبلیغات در این مجموعه بود.

همین جریانات موجب شد تا جمعی از اساتید، مدیران و کارشناسان ادارات امور قرآنی تبلیغات اسلامی سراسر کشور نامه‌ای را خطاب به رئیس سازمان تبلیغات اسلامی درباره تنزل جایگاه سازمان دارالقرآن الکریم و تبعات آن برای فضای قرآنی کشور بنویسند و در این باره هشدار دهند. سپس حجت‌الاسلام حریزاوی، قائم‌مقام سازمان تبلیغات اسلامی، با ردّ شایعات مطرح‌شده درباره تقلیل جایگاه سازمان دارالقرآن الکریم، گفت: «هیچ تغییری در ساختار و نحوه فعالیت‌های سازمان دارالقرآن در سازمان تبلیغات اسلامی مطرح نیست و جای نگرانی وجود ندارد».

ریاست قائم‌مقام سازمان تبلیغات و استعفاهای دومینویی

با شروع سال جدید مجددا این سازمان شاهد تغییرات جدی، مهم و پرحاشیه دیگری بود و با رفتن حجت‌الاسلام‌ اخوان‌صباغ، روح‌الله حریزاوی، قائم‌مقام سازمان تبلیغات اسلامی، با حفظ سمت، رئیس سازمان دارالقرآن الکریم شد. اتفاقی که با خود پرسش‌های بسیار دیگری را به همراه داشت. ازجمله آنکه با تصدی همزمان ایشان در جایگاه حساس و پرمشغله قائم مقامی آیا می‌توان به توجه بیشتر و بهتر ایشان به فعالیت‌های شاخص سازمان دارالقرآن امیدوار بود؟ مشغولیت ایشان در عرصه تبلیغی در سازمان تبلیغات اسلامی آیا فعالیت‌های ملی و فراملی سازمان دارالقرآن را در حاشیه نخواهد برد؟ آشنایی ایشان با فعالیت‌های گسترده سازمان دارالقرآن به چه میزان است و آیا می‌توان با توجه به رزومه کاری حجت‌الاسلام حریزوای شاهد احیای فعالیت‌های معمول و بر زمین مانده سازمان دارالقرآن باشیم؟ یا تصدی نفر دوم مدیریتی سازمان تبلیغات اسلامی موجب تقویت فعالیت‌های سازمان دارالقرآن خواهد شد؟ برخی معتقد بودند که این اقدام به دلیل نفوذ و جایگاه حقوقی ایشان موجب تقویت فعالیت‌های سازمان خواهد شد و برخی دیگر بر تضعیف فعالیت‌های این سازمان و دور شدن آن از فعالیت‌ها و سیاست‌های اصلی‌اش تاکید داشتند. برخی کارشناسان قرآنی معتقد هستند امروز سازمان دارالقرآن با كاركرد‌ها و شعار‌هایی كه برای جامعه قرآنی ایجاد امید كرده بود، فاصله گرفته و به‌گونه‌ای پیش رفته است كه این اتفاق به شكل حركت روبه عقب پیش می‌رود.

انتصاب ریاست جدید سازمان دارالقرآن و شرایط انتخاب وی نیز بدون حاشیه نبود و باعث شد تا این سازمان مجددا شاهد اتفاق دیگری باشد و آن هم استعفای سه استاد قرآنی از هیئت امنای سازمان دارالقرآن و حسین اسدی، از ریاست هیئت مدیره این مجموعه بود.

براین اساس عباس سلیمی، سیدمحسن موسوی‌بلده و مهدی قره‌شیخلو از اساتید قرآن و اعضای پیشین هیئت مدیره سازمان دارالقرآن به دلیل فراهم نشدن زمینه لازم برای انجام وظایف هیئت امنای این سازمان، از عضویت در این هیئت امنا استعفا دادند.

برخی کارشناسان قرآنی معتقد هستند امروز سازمان دارالقرآن با كاركرد‌ها و شعار‌هایی كه برای جامعه قرآنی ایجاد امید كرده بود، فاصله گرفته است

پس از این استعفاها هیچ واکنشی از سوی مدیران ارشد سازمان تبلیغات اسلامی و سازمان دارالقرآن در خصوص پیگیری علل یا بازگشت این افراد به جمع دوباره این سازمان اعلام نشد.

نگاهی به برنامه‌های بر زمین مانده سازمان دارالقرآن

هر چند برنامه‌های سازمان دارالقرآن طی‌ سه سال‌ گذشته همراه با شیوع کرونا بود و به گفته مدیران این سازمان، برنامه‌‌های بسیاری هم برگزار شد، اما آنچه که در مقام عمل رخ داد کلنجار رفتن این سازمان با تغییرات پی‌درپی بود که بلای جان بسیاری از اقدامات و فعالیت‌های شاخص این سازمان شد. همین مسئله موجب شد تا برخی از  برنامه‌های بر زمین مانده از سال‌های قبل نیز همچنان مورد بی‌توجهی قرار گیرد. ازجمله این برنامه‌ها می‌توان به برگزار نشدن مراسم ملی تکریم چهره‌های قرآنی، عدم اجرای اردوی استعداد‌های درخشان قرآنی، عدم تحقق طراحی و تهیه نقشه قرآنی سازمان تبلیغات اسلامی، عدم تهیه پلتفرم برای اجرای فعالیت‌های قرآنی در فضای مجازی، برگزار نشدن طرح ملی سفیران نور و عدم موضوع نوآوری در فعالیت‌های قرآنی و حمایت از ایده‌ها و طرح‌های نو در جهت توسعه و تعمیق فرهنگ قرآن و اهل بیت‌(ع) از طریق ایجاد و توسعه مراکز نوآوری اشاره کرد.

پیش از پرداختن به جزئیات موارد مطرح شده فوق، بر این نکته تأکید می‌شود که مدیریت هر نهاد و سازمانی این امکان را دارد تا با انجام آسیب‌شناسی و تحلیل از ادامه اجرای طرحی جلوگیری کرده یا آن را به دلیل موازی بودن با طرح‌های دیگر سازمان‌ها حذف یا تجمیع کند، اما نکته مهم آن است که این موارد با توضیحاتی شفاف حاصل از تحقیقات، رسانه‌ای شود و با بیان دلایل به اطلاع عموم برسد، چه اینکه این نکته پیش از این نیز در تهیه گزارشی با عنوان «بررسی وضعیت مبهم ۵ فعالیت قرآنی وزارت ارشاد» به معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تأکید شد.

برگزار نشدن مراسم ملی تکریم چهره‌های قرآنی

مراسم ملی تکریم چهره‌های قرآنی از سال ۱۳۸۵ به صورت مستمر و با هدف تجلیل از خدمات ارزشمند چهره‌های ماندگار قرآنی کشور و حائزان رتبه‌های بین‌المللی، حافظان و قاریان ممتاز قرآن کریم هر ساله برگزار شد، اما چند‌سالی است که از سوی متولیان امر برگزار نمی‌شود.

اردوی استعداد‌های درخشان قرآنی

طرح اردوی استعداد‌های درخشان قرآنی در عرصه قرائت نیز از سال ۱۳۹۲ به همت سازمان دارالقرآن کلید خورد. در نخستین اردو ۱۰۰ نوجوان برتر از استان‌های مختلف گرد هم آمدند و تحت آموزش‌های مختلف قرآنی و همچنین سبک زندگی قرآنی قرار گرفتند. هدف از برپایی این اردو‌ها تربیت قاریان نوجوان موفق و متخلق به اخلاق قرآنی بود. اردو‌های استعداد‌های درخشان قرآنی برای سه سال پیش‌بینی شده بود که زمستان سال گذشته ششمین و آخرین مرحله آن برگزار شد و در نهایت ۳۰ نوجوان برتر به آخرین مرحله راه یافتند. سازمان دارالقرآن با تجربه‌ای که طی سه سال کسب کرد، متعهد شد که این دوره‌ها را به صورت متمرکز استانی برگزار کند. بر همین اساس دومین دوره استعدا‌های درخشان قرآنی در غرب کشور با حضور ۵ استان مرکزی، لرستان، کردستان، کرمانشان و ایلام در اردوگاه ابوذر همدان برگزار شد. در این اردو علاوه بر دوره‌های آموزشی، برنامه‌های مختلفی همچون محفل انس با قرآن در تمام شهرستان‌ها تهیه و مقرر شد که این طرح در دوره‌های بعد در حوزه تلاوت تطبیقی دنبال شود، اما متاسفانه به دلایل مختلف از سوی سازمان دارالقرآن در همان جا متوقف شد و تاکنون خبری از اجرای دوباره آن نشده است.

یادآور می‌شود، به دلیل مشابهت با «طرح ملی تلاوت» و طرح «اسوه» شورای عالی قرآن، بارها سخن از تجمیع یا هم‌افزایی این طرح‌ها به میان آمده است.

طراحی و تهیه نقشه قرآنی سازمان تبلیغات اسلامی

نقشه قرآنی سازمان دارالقرآن کریم یکی دیگر از برنامه مهم برزمین‌مانده این سازمان است، برنامه‌‌ای که قرار بود برای همفکری و هم‌اندیشی بزرگان قرآنی، دینی و معرفتی کشور تهیه و طراحی شود، بعد از گذشت دو سال از زمان اعلام آن هنوز خبری از آن نیست.

تهیه پلتفرم اجرای فعالیت‌های قرآنی در فضای مجازی

پیشنهاد طرح تهیه یک پلتفرم برای اجرای فعالیت‌های قرآنی در فضای مجازی اردیبهشت‌ سال گذشته از سوی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح و مقرر شد که سازمان تبلیغات اسلامی مأمور تهیه این پلتفرم برای اجرای فعالیت‌های قرآنی در فضای مجازی شود. همچنین اعلام شد که این موضوع منافاتی با برنامه جامع قرآنی و فضای مجازی نخواهد داشت و برنامه‌های طراحی‌شده در قالب آن سند به قوت خود باقی خواهند ماند. سازمان دارالقرآن وظیفه مدیریت و طراحی این پلتفرم را به نمایندگی سازمان تبلیغات اسلامی برعهده گرفت، اما در نهایت آنچه مد نظر دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بود تاکنون محقق نشده است.

تنها طرحی که در این حوزه ایجاد و رونمایی شد سامانه طرح ملی حفظ عمومی قرآن بود که فروردین‌ امسال فعالیتش را به صورت آزمایشی آغاز کرد و هم‌اکنون در حال فعالیت است. در این سامانه اطلاعات قرآن‌آموزان، مربیان، مدرسان و ممتحنان مجاز حفظ قرآن کریم بارگذاری شده است، اما هنوز شاهد پلتفرمی برای اجرای فعالیت‌های گسترده قرآنی در فضای مجازی از سوی این سازمان نبوده‌ایم.

طرح ملی سفیران نور

طرح قرآنی سفیران نور یکی دیگر از اقداماتی بود که مرحله ابتدایی آن به همت سازمان دارالقرآن و طی ایام ماه مبارک رمضان در سطح ۱۴ استان کم‌برخوردار و محروم کشور و با اجرای جهادی برخی از قاریان مطرح کشوری در سال 96 اجرا شد. در راستای این طرح گروه‌های قرآنی متشکل از دو قاری، یک حافظ و یک مجری توانمند قرآنی برای اجرای محافل قرآنی و کرسی‌های تلاوت قرآن کریم به استان‌های مورد نظر اعزام می‌شدند. با اجرای چنین برنامه‌هایی در استان‌های کشور، امید آن می‌رفت که کمبودهای استان‌ها و مناطق محروم کشور در زمینه برنامه‌های قرآنی رفع شود.

طبق این طرح قرار بود خانواده‌ها در نقاط مختلف کشور و اجرای محافل قرآنی دخیل شوند و از برنامه‌های آموزشی در کنار اجرای طرح نیز استفاده شود. همچنین، با اجرای هرچه بیشتر این برنامه‌ها استان‌ها نیز می‌توانستند از قاریان ممتاز خود در محافل استانی استفاده کنند و طرح را طوری پوشش دهند که در ایام مختلف در سطح ستان مورد نظر اجرایی شود. بعد از اجرای مرحله ابتدایی و جهادی آن، سازمان دارالقرآن با برگزاری نشست هم‌اندیشی «طرح سفیران نور» به اجرای فصلی آن تاکید کرد، اما این طرح نیز در مرحله پایلوت خود باقی ماند و دیگر عملیاتی نشد.

غفلت از آموزش عمومی قرآن

بیان برنامه و فعالیت‌های سازمان دارالقرآن شاید بر روی کاغذ امیدآفرین باشد، اما باید بازخورد آن را نیز در کف جامعه بررسی کرد. به‌عنوان مثال در حوزه آموزش عمومی قرآن سال‌هاست که آمار شاخص و چشمگیری از این سازمان منتشر نشده است. البته تنها دوره آموزشی که انجام شده است کلاس تخصصی تربیت داور قرآنی بوده است. همچنین در زمینه چاپ کتب قرآنی مورد نیاز جامعه نیز فعالیت شاخص و اثرگذاری از سوی این سازمان اعلام و رسانه‌ای نشده است. در این حوزه نیز آماری از حمایت این سازمان از ناشران و نویسندگان نیز منتشر نشده است.

حتی دوره نورالثقلین نیز که از سال‌ قبل به صورت جدی برگزار می‌شد، امسال نیز اثری از آن مشاهده نشد. در حوزه رشد بودجه سازمان دارالقرآن، وضعیت نیروی انسانی، جذب سرمایه و ساختمانی كه در اختیار سازمان دارالقرآن الكریم قرار گرفته است نیز گزارشی منتشر نشده است. 

در مجموع به جز خروجی‌ها و دستاورد‌های تمامی برنامه‌‌‌های این سازمان، موضوع مورد بحث وضعیت این رویدادها در سال ۱۴۰۱ است که آیا شاهد برگزاری یا تقویت و رشد آنها خواهیم بود یا خیر؛ مسئولان وقت‌ سازمان دارالقرآن در حال حاضر شعار جهاد تبیین را سرلوحه تمامی برنامه‌های خود قرار داده‌اند و باید دید با این شعار می‌توان به ادامه‌دار بودن برنامه‌های قرآنی و اجرای برنامه‌های زمین‌مانده این سازمان در ادامه سال‌ و سال‌های آینده امیدوار بود؟

آنچه در پایان این نوشتار باید به آن اشاره شود، این است که قطعاً برنامه‌ها و فعالیت‌های قرآنی دیگری در سازمان دارالقرآن در حال انجام است و پرداختن به هر کدام از آن‌ها خارج از حوصله مخاطبان این گزارش است. توجه بیشتر به مؤسسات قرآنی و همراهی بهتر با اتحادیه‌های مؤسسات قرآنی و نیز رصد و نقد عملکرد کمیسیون‌های ذیل شورای توسعه فرهنگ قرآنی به ویژه کمیسیون آموزش عمومی قرآن می‌تواند از دیگر فعالیت‌های کلیدی سازمان باشد.

مدیران سازمان تبلیغات اسلامی و سازمان دارالقرآن خوب می‌دانند که موضوعات مطرح شده، در راستای اصلاح امور است و پیشنهاد می‌شود به پیوست رسانه‌ای طرح‌ها و اقداماتشان برای اطلاع عموم اهمیت دهند.

امیدواریم شاهد اعتلای فعالیت‌های قرآنی این سازمان در مسیر رشد و توسعه هر چه بیشتر فرهنگ قرآنی کشور باشیم. 

وهاب خدابخشی