از عقلانیت دینی تا فلسفه تطبیقی؛ پژواک اندیشه در آیینه یک هفته معارف

سرویس اندیشه و معارف ایکنا برای مخاطب فهیم خود در عرصه علوم دینی، قرآنی و فلسفی با پوشش اخبار حوزه، دانشگاه، جامعه المصطفی، معرفی کتاب و مجلات و پوشش جلسات تفسیری و اخلاقی بسته‌ای را تهیه کرده تا مخاطب در پایان هفته با مرور آن به مهمترین اخبار و رویدادهای اندیشه‌ای در فضای علمی کشور آگاه شود. هفته‌ای که گذشت مفاهیم بنیادینی چون صبر، تقوا، امامت و عقلانیت دینی مرور و بررسی شد؛ مفاهیمی که هم از ژرفای فقه و حدیث سرچشمه می‌گیرند و هم به عرصه سیاست اخلاقی و تفکر جهانی امتداد می‌یابند. در ادامه نگاهی داریم به مهم ترین پژواک‌های اندیشه در هفته‌ای که گذشت.

در بخش جلسات تفسیر قرآن سرویس معارف و اندیشه  ایکنا در این هفته به پوشش این جلسات پرداخت.

قیامت؛ نمایشگاه حسرت انسان های فریب خورده

در بخش جلسات تفسیر و اخلاق آیت‌الله رحیم توکل؛ استاد درس خارج حوزه علمیه، در ادامه سلسله جلسات اخلاق به توصیف روزهای قیامت از منظر قرآن کریم پرداخت و گفت: یکی از اسامی قیامت، یوم‌التغابن است، تغابن از ماده غبن گرفته شده و اشاره به روزی دارد که انسان می‌فهمد خیلی ضرر کرده است؛ انسان گاهی با قیمت بالا کالایی را از مغازه می‌خرد و بعد می‌فهمد که قیمت، واقعی نبوده و ضرر زیادی کرده است؛ لذا می‌تواند برگردد و فسخ کند یا جنسی معیوب بوده و فروشنده آن را به عنوان نو فروخته است. ما به دنیا آمده‌ایم تا اعمالی انجام دهیم و به برکت این اعمال مقاماتی به دست آوریم؛ وقتی از دار دنیا رفتیم خواهیم دید فرصت‌ها و موقعیت‌های زیادی بوده که از همه آن‌ها محروم شده ایم و اگر حواس خود را جمع کرده بودیم نتایج  و بهره‌های زیادی گرفته بودیم.

عقل، یقین و آفرینش؛ کلید فهم حکمت و عزت الهی

حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بهجت‌پور؛ مفسر قرآن کریم، در ادامه سلسله جلسات تفسیر قرآن در حرم مطهر حضرت معصومه(س) در تفسیر سوره جاثیه به تبیین حکمت و قدرت الهی و پیام آن برای مؤمنین و گناهکاران پرداخت و تأکید کرد: خدا در این سوره فرموده است اگر به جهان نگاه کنید، مجموعه نشانه‌هایی وجود دارد که عزت و حکمت الهی را نمایان می‌کند، البته کافران این نشانه‌ها را نمی‌بینند و همه چیز را طبیعی جلوه می‌دهند. در این سوره و سوره بعد از آن بر دو صفت تأکید شده است. در آیه ابتدایی این سوره خداوند به دو صفت عزت و حکمت اشاره کرده است؛ عزیز یعنی قدرتی دارد که مغلوب هیچ قدرت دیگری نخواهد بود و هر چه خدا اراده کند در عالم رخ خواهد داد.
وی افزود: برخی تصور می‌کنند که اگر رفتاری خلاف مشیت و خواست خدا انجام دهند یعنی توانسته‌اند قدرت الهی را تضعیف کنند؛ در حالی که همان فعل نیز تحت اراده الهی است و خدا به آنان اختیار داده است. پس خدا عزیز است و انسان‌ها نمی‌توانند از دایره قدرت الهی بیرون بروند. خدا حکیم است، یعنی وقتی برنامه و دانشی را بیان کرد، امتداد حکمیانه و استواری در زندگی مردم دارد. 

صبر، فرمول عملیاتی بقا در فقدان، آسیب و نبرد است

حجت‌الاسلام و المسلمین محمدیعقوب بشوی، استاد جامعه المصطفی العالمیه، شامگاه ۱۱ آبان‌ماه در جلسه تفسیر سوره «العصر» که در جمع طلاب پاکستانی حوزه علمیه قم در حرم حضرت فاطمه معصومه(س) برگزار شد، اظهار کرد: صبر صرفاً یک فضیلت اخلاقی نیست، بلکه یک فرمول عملیاتی برای بقا در «فقدان»، «آسیب» و «نبرد» است و با این فرمول سه‌گانه صبر، بنیان ایمان را از هرگونه تزلزلی مصون می‌دارد. وی با اشاره به سوره مبارکه «والعصر»، افزود: خداوند انسان را در «خسارت» معرفی کرده است؛ خسارتی که عمومیت دارد، مگر برای سه گروه استثنایی که رمز رهایی‌شان در «ایمان، عمل صالح و وصیت به صبر» نهفته است. استاد جامعه المصطفی العالمیه در ادامه سخنان خود با ارجاع به بیانات نورانی امیرالمؤمنین (ع) درباره سختی‌های صدر اسلام و مثالی تکان‌دهنده از فقر یاران پیامبر (ص) که هر کدام سنگی بر شکم بسته بودند، به تبیین دقیق سه مرحله‌ای صبر در آیه ۱۷۷ سوره بقره پرداخت.

نهج‌البلاغه و درس اقدام به موقع برای انجام کارهای خیر

حجت‌الاسلام محمدعلی مروجی طبسی، عضو هیئت علمی دانشگاه حضرت معصومه(س)، در ادامه سلسله جلسات تفسیر نهج‌البلاغه تأکید کرد امیرالمؤمنین علی(ع) در حکمت ۲۱ این کتاب به ضرورت بهره‌گیری به هنگام از فرصت‌ها برای انجام کارهای خیر اشاره کرده و آن را مانند گذر سریع ابرها تشبیه کرده‌اند. این سخن حکیمانه، اهمیت اقدام سریع و مؤثر در مسیر نیکی و تنظیم سبک زندگی بر مدار آموزه‌های قرآن و اهل‌بیت(ع) را برجسته می‌کند. وی با بیان اینکه امیرالمؤمنین علی(ع) در بخشی از حکمت ۲۱ به نکته کلیدی و بسیار تعیین‌ کننده در سبک زندگی فردی اشاره فرموده‌اند، گفت: این نکته ضرورت بهره‌گیری به هنگام از فرصت برای انجام کارهای خیر است: «...الْفُرْصَةُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَيْر»، فرصت مانند ابر می‌گذرد. پس فرصت‌های نیک را پیش از آن که از دست برود، غنیمت بشمارید و از آن استفاده کنید. این تشبیه برگرفته از آیه شریفه «وَ تَرَى الْجِبالَ تَحْسَبُها جامِدَةً وَ هِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ ..»(نمل/۸۸) است که به حرکت کوه‌ها اشاره دارد. حالا که فرصت زودگذر است، باید برای انجام کارهای نیک از آن حداکثر بهره را برد.

در بخش خبرهای حوزه و دانشگاه شاهد رویدادهای ذیل بودیم.

راه نفوذ دشمن از شکاف‌ها و بدبینی‌های درونی می‌گذرد

آیت‌الله العظمی نوری همدانی در پیامی به گردهمایی ستاد صبر (صلح، بخشایش، رضایت) با تأکید بر ضرورت گسترش فرهنگ عفو و گذشت در جامعه اسلامی، صلح و اصلاح ذات‌البین را برتر از عبادات مستحبی دانست و آن را عامل انسجام، همدلی و سدّی در برابر نفوذ دشمنان معرفی کرد. 

وی با بیان اینکه امروزه  جامعه‌ اسلامی بیش از هر زمان دیگر به «صلاح ذات‌البین» نیازمند است، گفت: شیاطین و دشمنان، راه نفوذ خود را از شکاف‌ها و بدبینی‌های درونی می‌جویند. اصلاح ذات‌البین یعنی بستن راه نفوذ دشمن از طریق وحدت قلوب و اعتماد متقابل است. جامعه‌ای که روح عفو و گذشت در آن زنده باشد، از بسیاری از نزاع‌ها و خصومت‌ها در امان می‌ماند و بنیان خانواده و اعتماد اجتماعی در آن استحکام می‌یابد.

بمب اتم در ترازوی فقه؛ از حرمت شرعی تا وجوب عقلی

نشست «مبانی فقهی کاربرد سلاح اتمی» شامگاه ۱۱ آبان‌ماه در پژوهشگاه فقه معاصر قم برگزار شد و با حضور استادان حوزه و دانشگاه، جدال دیدگاه‌ها درباره تولید، انباشت و کاربرد سلاح هسته‌ای شدت گرفت.

در این جلسه، حجت‌الاسلام مهاجرنیا و سیدصادق حقیقت بر ضرورت تولید بمب اتم تأکید کردند، اما حجت‌الاسلام پورامینی با استناد به فتوای رهبری، حرمت قطعی ساخت و کاربرد آن را یادآور شد. محور اصلی بحث، تمایز میان جواز تاکتیکی سلاح هسته‌ای برای نظامیان و ممنوعیت کشتار جمعی غیرنظامیان بود.

 این مناظره تصویری از اختلاف‌نظرهای فقهی و تلاقی آن با مسائل امنیت ملی و بازدارندگی ارائه کرد. حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین پورامینی به عنوان ناقد، با بیان اینکه در بسیاری از موارد با آقای حقیقت موافقم، گفت: رهبری برای اولین بار در سال ۱۳۸۸ در قالب فتوا تولید، انباشت و کاربرد سلاح اتمی را ممنوع اعلام کردند و فرمودند: سلاح شیمیایی نیز این حکم را دارد و در موارد متعدد دیگر آن را تکرار کردند. این یک فتوای مستند به آیات، روایات و عقل است و حکم حکومتی نیست که بتوان بر اساس مصلحت آن را تغییر داد.

فقط به فلسفه خود را مقید نکنید

در همایش علمی «تبیین ضرورت درس معارف قرآن»، آیت‌الله غلامرضا فیاضی، استاد درس خارج حوزه علمیه، با توضیح اینکه ما فلسفه می‌خوانیم تا اعتقادات و اخلاقیات را تبیین کنیم و البته همه می‌دانیم راه فهم دین فقط عقل نیست، گفت: به همین دلیل فلاسفه مانند ابن سینا، ملاصدرا و علامه طباطبایی، استاد آیت‌الله جوادی آملی و ... معمولاً تفسیر قرآن هم دارند تا از آیات و روایات برای تبیین‌های عقلانی کمک بگیرند.

وی با اشاره به اینکه برخی فلاسفه معتقدند که معاد لزوماً غیر جسمانی است، گفت: برخی هم می‌گویند باید معاد با همین جسم انجام شود ولی ادله عقلی هیچکدام تمام نیست و تنها راه این است که انسان سراغ کتاب و سنت برود؛ لذا اگر کسی فقط به فلسفه خود را مقید می‌داند و حاضر نیست به نقل رجوع کند، جای او در حوزه نیست زیرا تفقه در دین وقتی کامل است که این علوم در کنار همدیگر هدایتگر باشند.

نقش بی‌بدیل آیت‌الله العظمی فاضل لنکرانی در ترویج فرهنگ فاطمی

نشست علمی «سکوت تاریخ؛ فریاد فاطمه» که شامگاه ۱۲ آبان‌ماه در دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد، سعید طاووسی مسرور درباره دیدگاه‌های تاریخی مربوط به شهادت حضرت فاطمه زهرا(س) سخن گفت.

او تأکید کرد روایت معتبر، شهادت حضرت را ۷۵ روز پس از رحلت پیامبر(ص) می‌داند و اظهار کرد اقامه عزاداری در هر دو فاطمیه (اول و دوم) مصداق بزرگداشت شعائر دینی است.

طاووسی مسرور با اشاره به منابع تاریخی افزود که حادثه هجوم به خانه حضرت زهرا(س) حدود ۳۰ تا ۵۰ روز پس از وفات پیامبر رخ داده است و اسناد متعددی از منابع شیعه و سنی این ماجرا را تأیید می‌کنند. او بیان کرد که هرچند برخی، از جمله علامه فضل‌الله، اصل هجوم را انکار کرده‌اند، اما علمای بزرگی چون سید جعفر مرتضی و رسول جعفریان با استناد به شواهد تاریخی، به‌روشنی به آن پاسخ داده‌اند.

وی توضیح داد که شهادت حضرت زهرا(س) از عناصر هویتی مذهب شیعه است و عزاداری برای ایشان سابقه‌ای طولانی دارد، هرچند شکل گسترده‌ی امروزی فاطمیه مربوط به قرون اخیر است. در منابع اهل سنت نیز گزارش‌هایی درباره‌ هجوم، تهدید به آتش‌زدن خانه، و اقرار خلیفه اول به این کار وجود دارد.

او خاطرنشان کرد برخی روایات معتبر اهل سنت تصریح دارند حضرت زهرا(س) تا پایان عمر از خلفا ناراضی بود و حتی دفن شبانه ایشان در منابع معتبر آنان آمده است.

به گفته‌ طاووسی مسرور، حتی اگر کسی اصل ضربه یا سقط جنین را نپذیرد، همین مقدار تحقیر و تهدید نسبت به دختر پیامبر(ص) خود ظلمی بزرگ است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت.

او در پایان تأکید کرد آشنایی با زندگی، سیره و اندیشه حضرت زهرا(س) باید در تمام سال مورد توجه باشد، نه فقط در ایام عزاداری، زیرا شناخت درست از ایشان بخش مهمی از هویت دینی و تاریخی شیعه را تشکیل می‌دهد.

در بخش کتاب و مجلات در هفته‌ای که گذشت، آثار متفاوتی در حوزه فلسفه، تاریخ، فقه، کلام و عرفان اسلامی معرفی و گفت‌و‌گو درباره ابعاد کتاب‌ها با نویسندگان آثار انجام شد که در ادامه مرور می‌کنیم. 

رونمایی از کتاب فقه خبر

مراسم رونمایی از کتاب «فقه خبر» به قلم حجت‌الاسلام محمدمهدی محققی؛ مدیرعامل خبرگزاری رسا با حضور آیت‌الله عباس کعبی و جمعی از استادان حوزه و دانشگاه روز ۱۰ آبان‌ماه در مرکز رسانه و فضای مجازی حوزه‌های علمیه برگزار شد.

ساختار این کتاب که با پرهیز از نقد مستقیم دیدگاه‌ها تنظیم شده در سه بخش اصلی سامان یافته است: نخست، کلیات، شامل مفهوم‌های پایه و تعاریف تخصصی؛ دوم، احکام فقهی رسانه‌های خبری شامل احکام تکلیفی و وضعی تولیدها و فرآورده‌های خبری؛ و سوم، احکام فقهی کارگزاران خبری (مالکان، مدیران و خبرنگاران)، مسئولان حکومتی و مخاطبان خبری.

هدف نهایی کتاب درآمدی برای ترسیم «نظریه اسلامی خبررسانی» با چهار ویژگی پاسخگویی به چالش‌های موجود، حفظ مرجعیت رسانه‌ای، صیانت از هویت اسلامی ایرانی و ارائه راهکارهای عملیاتی است.

بیشتر بخوانید: آیت الله کعبی و جایگاه رسانه در عصر حاضر 

کتاب «امام و قائم مقام پژوهشی درباره اندیشه‌های سیاسی امام خمینی(ره) و آیت‌الله منتظری»

کتاب «امام و قائم مقام، پژوهشی درباره اندیشه‌های سیاسی امام خمینی(ره) و آیت‌الله منتظری» نوشته محمدامیر قدوسی از انتشارات نگاه معاصر منتشر شد.

این کتاب پژوهشی گسترده است که به تحلیل و مقایسه اندیشه‌های سیاسی دو فقیه بزرگ معاصر، امام خمینی و آیت‌الله منتظری، در خصوص نظریه زمامداری و اصول حکمرانی می‌پردازد.

 این اثر ضمن بررسی نظرات این دو شخصیت برجسته در زمینه‌های مختلف فلسفه اخلاق، حقوق عمومی و سیاست‌گذاری‌های اجتماعی از منظری فلسفی و اخلاقی، رویکردهای آنها را در خصوص «زمامدار مشروع» و «اهداف و چارچوب‌های حکمرانی» مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد. در حالی که امام خمینی(ره) با رویکردی ثابت و پایدار در خصوص ولایت فقیه و حکمرانی اسلامی شناخته می‌شود، آیت‌الله منتظری در طول زندگی فکری خود تغییرات قابل توجهی در نگرش‌های سیاسی خود داشت.

این پژوهش به تحلیل این تغییرات و نقاط مشترک و تفاوت‌های نظری بین این دو فقیه بزرگ می‌پردازد و با استفاده از نظریات فلسفی و اخلاقی معتبر، به ارزیابی تطابق یا انحراف آن‌ها از اصول مشروطه و دولت بی‌طرف می‌پردازد.

از چشمه معرفت تا کوثر کلام؛ نگاهی به موسوعه فاطمی 

در روزهایی که دل‌ها به یاد حضرت فاطمه زهرا(س) می‌تپد و جان‌ها تشنه شناخت حقیقت فاطمی‌اند، سرویس اندیشه ایکنا در پرونده‌ای ویژه، نوری از کلام آن بانوی قدسی را به تماشا نشسته است. در گام نخست، معرفی کتابی فاخر با عنوان «موسوعة کلمات فاطمة الزهرا(س)» از آثار پژوهشی مؤسسه باقرالعلوم(ع) در دستور کار قرار گرفته است؛ اثری که چون چراغی در مسیر معرفت می‌درخشد.

این کتاب با نگاهی ژرف و عاشقانه، سخنان حضرت زهرا(س) را از منظر تاریخی و موضوعی گرد آورده تا مخاطب امروز را از چشمه اندیشه و نیایش فاطمی سیراب کند. گروهی از پژوهشگران و مترجمان برجسته از جمله عبدالله صالحی، محمد شریف، سیدحسین سجادی‌تبار، محمود احمدیان، مهدی اسماعیلی و محمد بابایی ترجمه و تدوین فارسی آن را برعهده داشته‌اند.

کتاب در دو بخش اصلی تنظیم شده است:

1. سخنان تاریخی حضرت زهرا(س): شامل کلمات و گفتارهای ایشان پیش و پس از رحلت پیامبر(ص). در این بخش نقش آموزشی و اجتماعی حضرت در جامعه اسلامی و خطبه‌های ایشان در دفاع از ولایت و حق اهل‌بیت(ع) بررسی شده است.

2. سخنان موضوعی: که در چهار فصل «عقاید، احکام، اخلاق، ادعیه و اذکار» تنظیم شده و جلوه‌هایی از توحید، بندگی، تربیت، معنویت و نیایش حضرت را بازتاب می‌دهد.

نویسندگان موسوعه با استناد به منابع اصیل، شخصیت علمی، اخلاقی و الهی حضرت زهرا(س) را به عنوان الگویی برای زن و انسان مؤمن تبیین کرده‌اند. بخش نیایش‌ها و اذکار کتاب نیز تصویری عارفانه از روح عبادت و ارتباط آن حضرت با خداوند ارائه می‌دهد.

از ویژگی‌های برجسته این اثر، نظم موضوعی، ترجمه روان، و نثر دقیق پژوهشی است که آن را به منبعی جامع برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به معارف اهل‌بیت(ع) تبدیل کرده است. این کتاب نه‌تنها چراغی برای فهم عمیق‌تر سیره حضرت زهرا(س) است، بلکه راهنمایی عملی برای زندگی اخلاقی و معنوی مسلمانان به شمار می‌رود.

نسخه چاپی این کتاب در فروشگاه‌های معتبر مانند پاتوق کتاب فردا و نسخه دیجیتال آن در کتابخانه دیجیتال نور در دسترس علاقه‌مندان قرار دارد.

«موسوعة کلمات فاطمة الزهرا(س)» اثری است که هر پژوهشگر حوزه دین و فرهنگ اسلامی باید در کتابخانه خود داشته باشد؛ گوهری که از دل نور برخاسته تا جان‌ها را به روشنای معرفت پیوند زند.

بررسی قاعده لاضرر و لاحرج در کتاب «قواعد فقهیه» منتشر شد

جلد دوم کتاب  «قواعد فقهیه» از آثار آیت الله سیدمحمدمحسن حسینی طهرانی نشر مکتب وحی منتشر شد. این اثر، متن «دروس قواعد فقهیه» آیت‌الله حاج سیدمحمدمحسن حسینی طهرانی است که در حوزه علمیه قم بیان شده است.

مؤلف در این کتاب، با نگاهی عمیق و مبتنی بر مبانی عقلی و شرعی، دو مورد از حیاتی‌ترین قواعد فقهی - حقوقی (لاضرر و لاحرج) را که در زندگی روزمره و اجتماعی کاربرد دارد، تحلیل و بررسی می‌کند.

«قواعد فقهیه جلد دوم» که در ۳۶ درس تنظیم شده، به بررسی مباحث تکمیلی «قاعدۀ لاضرَر و لاضرار» و همچنین تبیین و تحلیل «قاعده لاحَرَج» اختصاص دارد. «قواعد فقهیه» عبارت است از آن ضوابطی کلی که بر مصادیق و مسائل جزئی در ابواب گوناگون فقه منطبق می‌شود و حکم شرعی از طریق آن به‌دست می‌آید.

 از جمله این قواعد، قاعده لاضرر است که وارد کردن ضرر از ناحیه غیر به انسان را شرعا و حتی عقلا ممنوع می‌ کند. همچنین در قاعده لاحرج به نفی سختی و مشقت می‌پردازد، یعنی در اسلام حکمی که مستلزم مشقت شدیدی باشد به نحوی که مردم عادتاً آن را تحمل نکنند، الزام ندارد.

«یکدست در برابر آن دیگری» در شماره جدید عصر اندیشه

شماره پنجم از دوره جدید و سی‌وچهارمین شماره پیاپی مجله «عصر اندیشه» با عنوان «یکدست در برابر آن دیگری؛ جنگ و مسئله هویت ایرانیان» منتشر شد. تصویر روی جلد این شماره، صحنه‌ای از تجمع مردم با پرچم‌های سفید و سرخ و تیتر «اتحاد مقدس» را به نمایش می‌گذارد.

این شماره شامل مجموعه‌ای از گفت‌وگوها، میزگردها و یادداشت‌های اندیشمندان حوزه سیاست، جامعه‌شناسی و فرهنگ است که به بررسی ابعاد مختلف هویت ایرانی در بستر جنگ، سیاست خارجی و تحولات اجتماعی می‌پردازد.

پس از سرمقاله‌ای با عنوان «امکان یا امتناع خروج از پیله شناختی» به قلم روح‌الامین سعیدی، مطالب متنوعی در دو بخش اصلی ارائه شده است:

بخش اول: «برهم‌کنش هویت و سیاست خارجی»

در این بخش گفت‌وگوهایی با چهره‌هایی چون نورالله قیصری، سیدعلی حسینی، قاسم شبان‌نیا، احمد مبلغی و قیس قریشی منتشر شده است.
همچنین یادداشت‌هایی از سیدرضا هاشمی‌جبلی، جعفر حسن‌خانی، شاهین سپهری و سعید احمدی‌دستجردی به تحلیل موضوعاتی چون امنیت هستی‌شناختی، هویت‌گرایی، ملی‌گرایی و امت‌گرایی در سیاست خارجی ایران پرداخته‌اند.

 بخش دوم: «جنگ و ادراک هویت ایرانی»

این بخش شامل میزگردها و مناظراتی درباره نسبت اسلام و ایران، هویت ملی و دینی و تأثیر جنگ بر انسجام اجتماعی است.
در میزگرد مهدی جمشیدی، محمدرضا اخضریان‌کاشانی و حمید هوشنگی، بر پیوند عمیق اسلام و ایران تأکید شده است.
گفت‌وگو با علی‌اشرف نظری درباره منشوری‌بودن هویت ایرانی و پرویز امینی درباره شکاف میان تعهدات و امکانات نیز از دیگر مطالب این بخش است.

مناظره‌ای خواندنی میان سمیه توحیدلو و سعید آجرلو درباره تأثیر جنگ بر هویت ایرانی، یکی از محورهای مهم این شماره است. توحیدلو از شکاف‌های اجتماعی و ضعف در مشروعیت عمودی سخن گفته، در حالی که آجرلو کاهش فاصله دولت و ملت و بازگشت اعتماد اجتماعی را نتیجه این تحولات دانسته است.

در ادامه، گفتارهایی از ابراهیم فیاض، تقی آزادارمکی، محمدباقر خرمشاد و عبدالمجید مبلغی به بررسی نسبت جنگ و هویت ملی، انسجام اجتماعی و دوگانه ملی‌گرایی/امت‌گرایی پرداخته‌اند.

گفت‌وگو با محسن گودرزی درباره دوام همبستگی بحران‌محور، شقایق حیدری درباره زیست مسالمت‌آمیز تکثرها، و ابراهیم خدایار درباره «ایران فرهنگی» نیز بخش‌های تحلیلی دیگر این شماره را تشکیل می‌دهد.

در پایان، یادداشت‌هایی از علی‌اشرف نظری، جعفر علیان‌نژادی و صبریه کرمشائی درباره پیوند جنگ، هویت و روایت‌نگاری ملی منتشر شده است.

علاقه‌مندان می‌توانند برای تهیه نسخه چاپی یا دیجیتال این شماره، به کانال رسمی مجله عصر اندیشه در پیام‌رسان‌های «اینا»، «تلگرام» و «اینستاگرام» با شناسه @Asreandisheh مراجعه کنند.

سفری به چالش‌های فرهنگی و اجتماعی زنان ایرانی در مجله «عصر زنان»

اولین شماره نشریه تخصصی زنان «عصر زنان» در  ۱۷۰ صفحه و با سه پرونده اختصاصی منتشر شد.

 عنوان اصلی روی جلد این شماره، «زنانگی در عصر اضطراب»، نشان‌دهنده رویکردی عمیق به مسائل زنان ایرانی در تقابل با بحران‌های هویتی و اجتماعی است. این مجله نه تنها یک رسانه اطلاع‌رسانی، بلکه پروژه‌ای معرفت‌شناختی است که به دنبال بازتعریف نقش زنان در جامعه امروز می‌رود.

 صاحب‌ امتیاز و مدیر مسئول این مجله، رفیع‌الدین اسماعیلی، پژوهشگر حوزه فرهنگ و ارتباطات، استادیار مدیریت راهبردی و مدرس سواد رسانه‌ای است. اسماعیلی، این نشریه را به‌ عنوان بستری برای گفت‌وگوی عمیق درباره هویت و نقش زنان در ایران امروز بنیان نهاده است.

 شماره اول با سه پرونده ویژه، به موضوعات کلیدی زندگی زنان ایرانی می‌پردازد: بحران هویت در جامعه مدرن، نقش فطرت در تصمیم‌گیری‌های زنان و تجربیات واقعی زنان در مواجهه با اضطراب‌های اجتماعی. این ۱۷۰ صفحه شامل مقالات تحلیلی، مصاحبه‌ها، گزارش‌های میدانی و تأملات فلسفی است که خواننده را به سفری درونی دعوت می‌کند.

کتاب سه جلدی «علم منطق» هگل منتشر شد

کتاب «علم منطق» از گئورگ ویلهلم فریدریش هگل در سه مجلد به نام‌های آموزه هستی، آموزه ذات و آموزه مفهوم با ترجمه سید مسعود حسینی از نشر نی منتشر شد.

 علم منطق بنیادی‌ترین اثرِ گئورگ ویلهلم فریدریش هگل و در حقیقت، مبنای کلِ نظامِ فلسفیِ اوست. این اثر را از حیث دامنه و ژرفا با پارمنیدسِ افلاطون، متافیزیک و ارگانون ارسطو، نقد عقل محض کانت و پژوهش‌های منطقی هوسرل مقایسه کرده‌اند.

 هگل در این اثر در واقع سنتِ منطقی‌ـ‌متافیزیکیِ مغرب‌زمین را به تحقق و تمامیتِ نهایی‌اش می‌رساند. از دیدگاهِ او، «منطق» و «متافیزیک» نه دو علم یا رشته فلسفیِ جداگانه، بلکه ضرورتاً علمی واحد و یگانه‌اند، زیرا هگل اثبات می‌کند که میانِ «روش» و «موضوع» تمایزی از آن قسم که از دکارت به این سو فلسفه را به خود مشغول داشته بود وجود ندارد.

شوارق‌النصوص؛ اشراق حقیقت بر ظلمات جعل و تحریف

در طول تاریخ اسلام تمام مذاهب و گروه‌های اسلامی سعی بر استوارسازی عقاید و احکام خود بر مبنای احادیث منقول از پیامبر(ص) داشته‌اند. در این میان علما و راویان مورد وثوق برخی مذاهب، به علت حب و بغض‌های شخصی و پیروی از وساوس نفسانی، هر کجا که روایتی برای اثبات عقیده باطل خویش نیافتند، برای اعتبار بخشیدن به آن، دست به جعل روایت و اسناد یازیده و از بستن هیچ دروغی به حضرت ختمی مرتبت(ص) ابا نکردند.

 علمای شیعه هماره در جهت دفاع از کیان مذهب، به روشن‌سازی افکار و بیان ادله خود برای مردود و مجعول دانستن این احادیث پرداخته‌اند و کتب بسیار در این زمینه به رشته تحریر درآمده که بی‌شک یکی از مؤثرترین و استوارترین این کتاب‌ها، کتاب شریف «شوارق النصوص» تألیف علامه میرحامد حسین هندی است. مؤلف در مقدمه کتاب، برای تبیین هدف خود از تألیف آن به فتنه‌ها، انحرافات و تحریفات پس از رحلت پیامبر(ص) پرداخته و می‌نویسد: پس در این هنگام – که بی‌اعتنایی به مبدأ و معاد بر غالب افراد اجتماع حاکم بود- افترائات و نسبت‌های ناروا به ساحت مقدس پیامبر بالا گرفت و دروغ، بهتان و واقعی نشان دادن آنچه هیچ‌گونه واقعیتی نداشت در میان مردم شیوع پیدا کرد ...، هر فضیلت و منقبتی که از دو لب مبارک خاتم‌الانبیا(ص) در مدح امیر(ع) و اولاد طاهرینش(ع) خارج شده بود را متوجه خلفا و ... نمودند و به این نیز اکتفا نکردند، بلکه روایاتی دروغین جعل نمودند که مضمون آنها، موجب انحطاط و تحقیر شئونات و مقامات امیرالمؤمنین و اولاد امجادش(ع) بود که نسبت آن روایات دروغین به رسول خدا(ص) و انتشار آنها بین مرد موجب می‌شد که امت بی‌توجه و بی‌اعتنا نسبت به خاندان نبوت باشند.

در بخش اندیشه مناسبت‌هایی چون؛ سالروز خواجه نصیرالدین طوسی، 13 آبان و پروند فاطمیه بخشی از رخدادهای تولیدی و پوششی این هفته به شمار می‌آید.

چراغ خرد در تاریکی تاریخ

محمد کرمی‌نیا، پژوهشگر و متخصص اندیشه‌های خواجه نصیرالدین طوسی به مناسبت سالروز تولد این حکیم فرزانه، به بررسی ابعاد حکمت عملی او پرداخته است؛ حکمتِ حاکمی که در دل طوفان تاریخ، چراغ عقل و اخلاق را فروزان نگاه داشت. او در این یادداشت به چگونگی رویارویی در میان بحران‌ها، همچون خواجه نصیر، میان تفکر، اخلاق و عمل پیوندی سازنده را بازنمایی کند.
خواجه نصیرالدین حکیم بود و حاکم، اما هیچگاه یکی را بر دیگری فدای نکرد. حکمت در کتابخانه و گفتگوهای فلسفی شکل نمی‌گیرد، بلکه در مواجهه با شرایط دشوار تاریخی و ضرورت‌های جامعه به کمال می‌رسد. او به ما نشان می‌دهد که در بحران، خرد و تدبیر چراغ هدایت است و در آشوب، انسانیت و عدالت ستون‌های پایدار تمدن‌اند. این نکته‌ای است که حتی امروز، در زمانه ما، می‌تواند راهنمای تصمیم‌گیران و روشنفکران باشد.

بایزید بسطامی و علامه طباطبایی دو چهره شاخص عرفان، قرآن و فلسفه ایرانی در فهرست جهانی یونسکو

بر اساس مصوبه یونسکو، «هزار و صد و پنجاهمین سالگرد وفات بایزید بسطامی»، به‌عنوان معلم عرفان اسلامی، با حمایت ارمنستان، تاجیکستان و ترکیه و نیز صدمین سالگرد زندگی فعال علامه طباطبایی (با تأکید بر اثر ماندگار او، اصول فلسفه و روش رئالیسم) با حمایت جمهوری آذربایجان، عراق و پاکستان تصویب شد. در معرفی یونسکو آمده که علامه طباطبایی با وجود پرورش در محیطی سنتی، در فلسفه بر عقل و استدلال تأکید داشت و با نگاهی خلاقانه و فراملی به فلسفه اسلامی پرداخت. علامه طباطبایی پلی میان فلسفه اسلامی و فلسفه غربی ساخت و با رویکردی تطبیقی و گفت‌وگومحور، زمینه فهم متقابل میان فرهنگ‌ها را فراهم کرد. دیدارها و گفت‌وگوهای او با فیلسوف فرانسوی هانری کربن نقشی تعیین‌کننده در شناساندن اندیشه‌های اسلامی در محافل فلسفی غرب داشت.

همچنین در معرفی بایزید بسطامی معلم همزیستی، مدارا و صلح در طرح پیشنهادی کمیسیون ملی یونسکو در ایران آمده است: بایزید در آموزه‌های خود بر عشق به انسان‌ها، احترام به طبیعت و ارزش علم و دانایی تأکید داشت. او دانش را زیباترین موهبت الهی می‌دانست و باور داشت که انسان باید در سراسر زندگی در حال آموختن یا آموزش دادن باشد. این دیدگاه با مفهوم «یادگیری مادام‌العمر» که امروزه از سوی یونسکو ترویج می‌شود، هم‌خوانی دارد. اندیشه‌های بایزید الهام‌بخش بزرگانی، چون خواجه عبدالله انصاری، شیخ ابوالحسن خرقانی، عطار نیشابوری، مولانا، سعدی و حافظ بوده و در شکل‌گیری عرفان عاشقانه ایرانی نقشی اساسی ایفا کرده است.

روایت ایرانی از ایستادگی در برابر استکبار

در آستانه سیزدهم آبان، روز ملی مبارزه با استکبار جهانی، حجت‌الاسلام والمسلمین علی محمودزاده، کارشناس مسائل سیاسی و مسئول گروه جهادی «هلال اخضر»، در یادداشتی بر ضرورت تبیین عمیق‌تر مفهوم استکبار و تقویت روحیه استکبارستیزی در جامعه تأکید کرد.

وی با اشاره به ریشه‌های دینی و انسانی مقابله با ظلم و استعمار، نقش مبلغان دینی را در تبیین ابعاد فکری و فرهنگی این مبارزه مهم دانست و گفت: ملت شریف ایران در انقلاب ۵۷ و با دقیق‌ترین شعارها مبنای اتخاذی خود را فریاد زد و بنایی بسیار بزرگ را شروع نمود که بسیار خیره کننده برای کل دولت‌ها و ملت‌های دنیا بود بدین جهت مقدس‌ترین و آرمانی‌ترین انقلاب از گذشته تا کنون است، حال با گذشت چنین وقایع و حقایقی و علی رغم خفقان رسانه‌ای دنیا خروجی آن، تقابل و مبارزه با استکبار در بین اکثر ملت‌ها و بسیاری از دولت‌ها گشته، این در حالیست که قبل از انقلاب ایران، به گونه‌ای به خورد ملت‌ها و دولت‌ها داده شده بود که یا باید استکبار بلوک شرق را بپذیرند و یا تحت سیطره بلوک غرب بروند.‌

بنابراین در ماهیت روح استکبارستیزی حقیقت توحیدی نهفته و همراه با فطرت، وجدان پاک، سلامت و کرامت انسانها است. با این استدلال می توان نتیجه گرفت که هر انسان با وجدان، هر انسان خدا محور، هر انسان با فهم و شعور، و هر انسان حر و آزاده و نهایتا هر انسان ذی عقلی، فارغ از دین، آئین، فرهنگ، تمدن و جغرافیا، قطعا استکبار ستیز خواهد بود.

امامت در نگاه فاطمی؛ تداوم هدایت الهی

حجت‌الاسلام محمد‌حیدر مظفری نویسنده کتاب «امامت در بیان حضرت زهرا(س)»، از ضرورت بازخوانی شخصیت حضرت فاطمه(س) سخن می‌گوید؛ شخصیتی که با عمر کوتاه اما اثرگذار خود، الگویی برای ایمان آگاهانه، دفاع از حقیقت و مقاومت اخلاقی در برابر انحرافات پس از پیامبر(ص) بود.

 به باور او، فهم سیره فاطمی بدون تکیه بر بنیان‌های معرفتی قرآن و سنت، به درکی ناقص و صرفاً عاطفی از حضرت فاطمه(س) منتهی می‌شود، حال آنکه این سیره خود مکتبی فکری در بطن الهیات اسلامی است.

 هدف از نگارش این اثر، بازشناسی «مسئله‌ امامت» از منظر حضرت زهرا‌(س) است؛ تا جامعه‌ امروز، به‌ ویژه پیروان امیرالمؤمنین‌(ع) دریابند که مخالفت ایشان نه به انگیزه‌ نسبت سببی، بلکه بر پایه‌ اصل اعتقادی ولایت الهی شکل گرفت. در اندیشه فاطمی، امامت یکی از ارکان بنیادین هدایت دینی است و استمرار نبوت در چهره امام تداوم می‌یابد.

حضرت زهرا(س) به‌ روشنی دریافت اگر امامت از مسیر وحی جدا و از خاندان پیامبر‌(ص) بیرون رود، جامعه اسلامی بی‌جهت و بی‌هدایت خواهد شد؛ زیرا، پوسته‌ای از دین است بدون مغز هدایت. حضرت زهرا‌(س) در خطبه‌ها و احتجاج‌های خود، با استدلال‌های قرآنی و تاریخی، نشان داد که امامت منصبی الهی است، نه انتخابی حزبی یا خانوادگی. ایشان در حقیقت از رسالتِ محمدی در شکل ولایت علوی دفاع می‌کرد؛ دفاعی که بنیانش نه احساس، بلکه بینش بود. فاطمه‌(س) از ولایت دفاع کرد تا حقیقت بندگی در جامعه بماند؛ زیرا جدایی از امام الهی، همان خروج از مسیر عبودیت است.

فلسفه زنده است اگر در آینه دیگری بنگرد

نشست رونمایی کتاب و نقد علمی «فلسفه تطبیقی» از  پل ماسون _ اورسل در دانشگاه شهید مطهری در میان جمعی از استادان و پژوهشگران این عرصه برگزار شد.

در این نشست از همگرایی و فهم دوباره‌ سنت‌های فکری و تلاش برای بازخوانی روح فلسفه ایرانی در میان میراث حکمی که از فارابی تا ملاصدرا به ما رسیده است، همچون پلی میان دو افق دیده، سخن گفته شد.

محمد حسین یعقوبیان عضو هیئت علمی دانشگاه شهید مطهری گفت: فلسفه تطبیقی امروز در ایران نیازمند بازخوانی دقیق روش‌شناسی (متدولوژی) تطبیق است؛ همان نقطه ضعفی که در پژوهش‌های عرفان تطبیقی و الهیات تطبیقی نیز مشاهده می‌شود. کمبود آگاهی از مبانی فلسفی روش تطبیق، از چالش‌های اصلی ماست؛ باید به جای مقایسه سطحی، به ساختار معرفتی و بستر فرهنگی هر نظام فکری توجه کنیم.

زهرا حاجی شاه کرم نویسنده کتاب در ادامه نشست تأکید داشت که فلسفه تطبیقی اگر از سطح تاریخ‌نگاری عبور کند و به فهم پدیدارشناختی برسد، به گفت‌وگویی زنده و انسانی میان فرهنگ‌ها تبدیل می‌شود؛ گفت‌وگویی که حقیقت واحد را از راه‌های گوناگون می‌جوید و عقل بشری را از مرزهای جغرافیا و قومیت فرا می‌برد. فلسفه، به تعبیر او، هنوز زنده است، اگر بتواند در آیینه دیگری نظر کند.

قاسم پور‌حسن عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و نویسنده کتاب در گفتاری پرشور به ضرورت احیای تعامل میان سنت‌های فکری و جایگاه فلسفه تطبیقی در گشودن افق‌های نو پرداخت و گفت: اگر فلسفه اسلامی با سایر سنت‌های فلسفی هم‌سخن نشود، خود را در مردابِ تکرار محبوس کرده است. فلسفه تطبیقی راهی است برای بازگشت روح گفت‌وگو به تفکر اسلامی. او با نگاهی انتقادی به فضای فلسفه در ایران گفت: سؤال اصلی این است که فلسفه تطبیقی به چه کار ما می‌آید؟ اگر با سنت‌های دیگر اندیشه وارد مکالمه نشویم، تنها به تکرار آیین خود بسنده کرده‌ایم و عقلانیت ما عقیم می‌ماند.

آیت‌الله سید مصطفی محقق داماد استاد فلسفه و حقوق اسلامی، با نگاهی نقادانه و در عین حال تحسین‌گرانه، به بررسی ابعاد فکری این اثر پرداخت. وی فلسفه تطبیقی را ضرورتی برای نجات تفکر معاصر از انزوا دانست و تأکید کرد: اگر گفت‌وگو و تطبیق میان فرهنگ‌ها به تعطیلی گراید، فلسفه به موزه بدل می‌شود نه به مدرسه تفکر.