فهرستی از کارنامه برجسته‌ترین آثار در حوزه مطالعات قرآنی
گروه دانشگاه: علاوه بر مباحث مقدماتی، روش، قواعد و مبانی و علوم مورد نیاز در تفسیر که بسیاری از مفسران پیشین، در مقدمه تفاسیر یا در لابلای بحث‌های تفسیری خود به آن مبادرت ورزیده‌اند، در دوران معاصر نیز آثار ارزشمندی تولید شده‌اند که ستودنی و مفیدند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، چندی است که سلسله نشست‌هایی با عنوان «مطالعات قرآنی؛ وضعیت حال، چشمانداز آینده» برگزار می‌شود و در آن‌ها مباحث مهمی در رابطه با وضعیت قرآن‌پژوهی کنونی کشور و آسیب‌شناسی آن مطرح می‌شود.
در خصوص مباحث مطرح‌شده در این نشست‌ها، با حجت‌الاسلام و المسلمین محمدتقی دیاری بیدگلی، عضو هیئت علمی دانشگاه قم، به گفت‌وگو نشستیم که مشروح آن پیش از این از نظر مخاطبان گذشت و اکنون در ادامه یادداشتی از وی که به ارائه فهرستی از کارنامه برجسته‌ترین آثار در مطالعات قرآنی پرداخته است، می‌آید:
بسیاری از مفسران پیشین، قبل از پرداختن به تفسیر آیات قرآن در مقدمه تفاسیر یا در لابلای بحث‌های تفسیری خود به مباحث مقدماتی، روش، قواعد و مبانی و علوم مورد نیاز در تفسیر مبادرت ورزیده‌اند؛ تفاسیری نظیر مجمع البیان، ابوالفتوح رازی، فیض کاشانی از این قبیل‌اند؛ در دوران معاصر نیز آثار و تألیفات ارزشمندی تولید و به چاپ رسیده‌اند که ستودنی و مفیدند.
به نحو کلی، مطالعات و پژوهش‌های قرآنی را می‌توان در موارد زیر فهرست کرد:
1. در حوزه تفسیر و فهم معارف قرآنی(علوم فی القرآن)
تلاش‌های ارزشمندی در زمینه نگارش تفسیر از سوی مفسران بزرگ فریقین در دوره‌های متقدم، متأخر و معاصر انجام گرفته است؛ از تفاسیر مهم طبری، التبیان، مجمع البیان، الکشاف زمخشری، مفاتیح‌الغیب فخر رازی، تا تفاسیر موضوعی فقهی، تفاسیر المیزان علامه طباطبایی و تسنیم و تفسیر موضوعی آقای جوادی آملی، تفسیر راهنما، تفسیر نمونه، تفاسیر عصری و اجتماعی و موضوعی ناظر به مقاصد اصلی قرآن کریم نظیر تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی با کوشش استاد سید محمد علی ایازی.
2. در حوزه علوم مقدماتی برای فهم قرآن(علوم للقرآن)
درباره نقش دانش‌های ادبی، بلاغی، فقه، کلام، فلسفه، حدیث، رجال و... در تفسیر، کاری درخور و شایسته انجام نگرفته است! اینگونه مباحث، عمدتا در ضمن بحث از تاریخ و روش‌شناسی تفاسیر به آن پرداخته شده ست.
3. در حوزه علوم قرآنی اختصاصی(علوم حول القرآن)
درباره علوم قرآنی به معنای مصطلح امروزی، در دوره‌های پیشین تلاش‌های ارزشمندی انجام گرفته است؛ تک‌نگاری‌ها و مجموعه‌نگاری‌های علوم قرآنی از سوی قرآن‌پژوهان فریقین، بسیار است؛ لکن اوج مطالعات قرآنی در دوران معاصر را در آثاری نظیر مناهل العرفان عبدالعظیم زرقانی و مجموعه ارزشمند التمهید فی علوم القرآن مرحوم آیت‌الله آقای معرفت و البیان فی تفسیر القرآن مرحوم آیت‌الله آقای خوئی دانست.
4. در حوزه روش‌شناسی تفاسیر و مبانی و قواعد آن
عمدتاً در دوره معاصر به بحث و بررسی پیرامون روش‌شناسی تفاسیر و مبانی و قواعد آن، بیشتر توجه شده است؛ مذاهب التفسیر الاسلامی اثر گلدتسیهر، روش‌ها و گرایش‌های تفسیری آقای دکتر محمدکاظم شاکر، قواعد التفسیر لدی الشیعه و السنّه از آقای محمدفاکر میبدی، تحلیل زبان قرآن و روش‌شناسی فهم آن تألیف آقای دکتر محمدباقر سعیدی‌روشن، کتاب‌های مکاتب تفسیری اثر استاد علی‌اکبر بابایی و ... .
5. در حوزه جریان‌شناسی تاریخی تفاسیر
نگرش تاریخی به روش‌ها و گرایش‌های تفسیری مفسران، نیز بیشتر ناظر به پژوهش‌های قرآنی معاصر است؛ کتاب‌های التفسیر و المفسرون محمدحسین ذهبی و نیز التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب استاد محمدهادی معرفت.
6. در حوزه آسیب‌شناسی روش‌ها و جریان‌های تفسیری
مطالعات در این حوزه، جدید است؛ کتاب‌های آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری تألیف جمعی از محققان از پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، آسیب‌شناسی روایات تفسیری تألیف این جانب و ...
7. در حوزه مطالعات انتقادی ـ تطبیقی تفسیری
در این خصوص، کاری درخور، چشمگیر و مستقل وجود ندارد! گرچه برخی تفاسیر با رویکرد تطبیقی نگاشته شده است. به عنوان نمونه، المیزان علامه سیدمحمدحسین طباطبایی، ناظر به تفاسیر مهم اهل سنت نظیر الکشاف زمخشری، روح المعانی آلوسی، التفسیر الکبیر فخر رازی و المنار محمد عبده و رشید رضا است.
کتاب‌هایی نظیر تنزیه الأنبیاء سید مرتضی علم الهدی و متشابه القرآن ابن شهر آشوب مازندرانی و شبهات و ردود آقای محمدهادی معرفت در جهت پاسخگویی به شبهات قرآنی تألیف شده‌اند.
کتاب التفسیر الأثری الجامع مرحوم استاد معرفت، نیز گامی در مسیر تفسیر تطبیقی ـ تقریبی روایی فریقین است؛ همچنین کتاب بررسی تطبیقی مبانی تفسیر قرآن در دیدگاه فریقین اثر آقای دکتر فتح‌الله نجارزادگان.
