بررسی ردیف مقامات در هنر تلاوت (1) + فیلم

به گزارش ایکنا، این مجموعه آموزشی به درخواست خبرگزاری قرآن با تدریس رضا روانبخش، کارشناس حوزه موسیقی و مدرس آواز اصیل ایرانی، تهیه شده است.

قسمت بیست‌وهشتم: بررسی موضوع ردیف مقامات در هنر تلاوت

در این جلسه و جلسات بعدی به بحث و بررسی موضوع ردیف تلاوت‌ها و ترتیب چینش لحن‌ها در کنار یکدیگر می‌پردازیم. نوع ردیفی که قصد ارائه آن در تلاوت خود را داریم، به پارامترهای مختلفی بستگی دارد.

از جمله مهمترین این پارامترها، پارامتر زمان است که یکی از عوامل مهم در تعیین ردیف تلاوت بوده و بسیار مؤثر است. از پارامترهای دیگری که در این زمینه وجود دارد، توانمندی‌های صوتی و وسعت صوتی است، یعنی با توجه به وسعت صوتی گوشه‌ها و الحان را انتخاب کرده و ارائه می‌دهیم.

همچنین، به لحاظ کیفیت صوتی نیز باید ردیفی که انتخاب می‌کنیم، به‌گونه‌ای باشد که با کیفیت صوت ما همخوانی داشته باشد. برای مثال اگر کیفیت صوتی در حالت عادی نباشد، باید ردیفی را انتخاب کنیم که مناسب صوت ما باشد.

کیفیت کلمات و واژه‌ها در آیات مختلف به‌ویژه نوع قفله‌ها و مدّات در پایان آیات نیز از عوامل بسیار مهم در این زمینه است. پس ردیف تلاوت ما بستگی به عواملی مانند زمان، کیفیت و وسعت صوت، کیفیت آیات، کلمات و واژه‌ها و مدّات و قفله‌ها، معانی و مفاهیم کلمات دارد.

نحوه انتخاب ردیف در تلاوت را می‌توان به دو قسمت یعنی از لحاظ صوتی و نیز از لحاظ مقامی و لحنی تقسیم کرد که در این جلسه به توضیح بخش صوتی می‌پردازیم.

به لحاظ صوتی نیز برای انتخاب نوع ردیف در تلاوت می‌توانیم دو نوع کلی را در نظر بگیریم. یک نوع شیوه شروع از قسمت‌های بم صوتی و به تدریج اوج‌گیری و رفتن به پرده‌های بالاتر و استفاده از درجات مختلف صوت است. نوع دیگر نیز شروع از نت‌های متوسط صوت و به تدریج اوج‌گیری و در ادامه، حرکت به سمت نت‌های پایین از محل آغاز تلاوت است تا بتوانیم از تمام قسمت‌های صوتی استفاده کنیم.

اغلب قاریان مصری عموماً ردیف‌هایی که در تلاوت به کار می‌گیرند، از بم صوت آغاز می‌کنند و به تدریج از درجات مختلف مقامی که تلاوت خود را با آن آغاز کرده‌اند، به مقامات دیگر می‌روند و اوج‌گیری ایشان از نت‌های پایین به نت‌های بالاتر است.

اما بخش دوم یعنی شروع از نت‌های متوسط وسعت صوتی نیز بسیار قابل توجه بوده و بسیاری از مواقع نیز کاربرد زیادی دارد. این مورد به‌ویژه در هنگامی که قاری زمان کمی برای تلاوت دارد، به کار برده می‌شود. قاریان در زمان‌های اندک برای تلاوت، از پرده‌های متوسط صوتی خود برای آغاز ردیف‌های قرآنی بهره می‌گیرند.

در موضوع تلاوت قرآن کریم، هیچگاه تلاوت و ردیف‌های قرآنی از اوج آغاز نمی‌شود، ولی در برخی از موسیقی‌های نواحی مانند آذربایجان، خوانندگان ردیف موسیقی آوازی خود را در پیش‌درآمد یک دستگاه یا آواز از اکتاو بالا و اوج صدا آغاز می‌کنند که این نوع خواندن در تلاوت قرآن کریم مقبول نیست و توجیهی ندارد و استفاده نمی‌شود.

یادآوری می‌شود، این ایام روزهای شیوع کروناویروس و ایجاد وضعیت خاص در کشور از جمله توصیه اکید به مردم برای حضور در خانه و تردد حداقلی در سطح معابر عمومی است. این شرایط و فرصت ایجاد شده می‌طلبد در فضای مجازی نیز مطالب و محتوای مناسب تهیه و منتشر شود. فیلم‌های ارائه نکات آموزشی مقامات و الحان در هنر تلاوت قرآن نیز در همین راستا منتشر می‌شود که شاهد انتشار بیست و هشتمین قسمت هستیم.

علاقه‌مندان می‌توانند روزهای شنبه، دوشنبه و چهارشنبه، ساعت ۱۷ شاهد انتشار این فیلم همراه با متن آن در سایت ایکنا و در شبکه‌های اجتماعی iqnanews@ باشند.