بررسی ردیف مقامات در هنر تلاوت (2) + فیلم
بیست‌ونهمین قسمت از مجموعه آموزشی مقامات در هنر تلاوت قرآن به بررسی موضوع ردیف مقامات در هنر تلاوت قرآن با تکیه بر موضوع کیفیت مقامی و لحنی ردیف‌های قرآنی اختصاص دارد که با تدریس رضا روانبخش، کارشناس حوزه موسیقی و مدرس آواز اصیل ایرانی بیان می‌شود.
به گزارش ایکنا، این مجموعه آموزشی به درخواست خبرگزاری قرآن با تدریس رضا روانبخش، کارشناس حوزه موسیقی و مدرس آواز اصیل ایرانی، تهیه شده است.
قسمت بیست‌ونهم: بررسی موضوع ردیف مقامات در هنر تلاوت
در جلسه گذشته به بررسی موضوع کیفیت صوت در ردیف‌های مختلف تلاوت قرآن کریم پرداختیم. در این جلسه نیز به موضوع کیفیت مقامی و لحنی ردیف‌های قرآنی و تأثیرگذاری آن در نحوه ارائه تلاوت خواهیم پرداخت.
در تلاوت‌هایی که (در زمینه کیفیت لحن و مقام) از اساتید بزرگ قرآن شنیده می‌شود، دو نوع شیوه تلاوت وجود دارد. ابتدا تلاوت‌هایی که چارچوب آن‌ها مشخص است و قاری قرآن از پیش تنظیم کرده که ردیف را به چه شکلی اجرا خواهد کرد. شیوه دوم نیز تلاوت‌هایی هستند که چارچوب مشخصی ندارند و از پیش تنظیم شده نیستند.
قاریان بزرگی مانند مرحوم مصطفی اسماعیل، مرحوم شحات انور و مرحوم عبدالباسط بیشتر به شیوه اول تلاوت می‌کنند یعنی تلاوت ایشان دارای چارچوب مشخص و از پیش‌تنظیم شده است. برای مثال مرحوم مصطفی اسماعیل تلاوت خود را از بیات پایین آغاز می‌کند و سپس، بالاتر رفته و در ادامه نیز فضاهایی مانند صبا، نهاوند، راست و حجاز و ... را اجرا می‌کند. همچنین، مرحوم شحات انور در برخی تلاوت‌های خود از درجه هفتم بیات، مقام راست را آغاز می‌کند و تلاوت خود را در این شیوه ادامه می‌دهد.
انتخاب شیوه اول در تلاوت یعنی به کارگیری چارچوب خاص در ارائه تلاوت آیات، از این جهت سودمند است که اگر ما سواد موسیقایی زیادی نیز نداشه باشیم، می‌توانیم اجرای خوبی ارائه دهیم و در گذر زمان و در اثر تکرار این ردیف‌ها تقریبا می‌دانیم که صدای خود را از چه پرده‌ای آغاز کنیم؛ چراکه تکرار زیاد مقامات باعث می‌شود که نحوه تلاوت کاملاً در ذهن ما ملکه شده و می‌توانیم آن را به راحتی اجرا کنیم.
اما در نوع دوم شیوه ارائه تلاوت که چارچوب خاصی برای آن تعریف نمی‌شود، قاری قرآن نیاز به علم موسیقایی و شناخت فواصل و مقامات دارد تا بتواند برنامه تلاوت خود را به خوبی برای مخاطبان ارائه کند.
در شیوه اول اگر یک قاری در قسمتی از تغییرات و مقامات دچار تزلزل شود و اشتباه کند، کل ساختار تلاوت به هم می‌ریزد و چون قاری علم زیادی به لحاظ موسیقایی ندارد، دچار مشکل خواهد شد، اما در شیوه دوم چون تلاوت دارای چارچوب خاصی نیست، قاری به راحتی می‌تواند، تلاوت خود را در مقامات مختلف انجام دهد که در این شیوه فن بداهه که در موسیقی مشرق‌زمین حرف اول را می‌زند، بسیار به چشم می‌خورد.
در این شیوه قاری قرآن با توجه به کلام، معنا، مفاهیم آیات و قواعد مختلف علمی قرآن، تصمیم می‌گیرد که چه مقامی را در تلاوت خود به‌کار گیرد. یکی از قاریانی که تلاوت خود را به این شیوه ارائه می‌کند، مرحوم استاد عبدالفتاح شعشاعی است که تلاوت وی چارچوب خاصی ندارد و مقامات موسیقایی در تلاوت وی دائما تغییر می‌کند. قاری قرآن در شیوه اول ارائه تلاوت، به طور معمول فرازهای مختلف یک مقام را اجرا می‌کند، اما در نوع دوم که به صورت کلیشه‌ای نیست و چارچوب خاصی ندارد، گاه ممکن است که یک قاری فرازی از یک مقام را اجرا و در لحظه‌ای دیگر مقام را تغییر داده و فرازی از مقام دیگر را تلاوت کند.
یادآوری می‌شود، این ایام روزهای شیوع کروناویروس و ایجاد وضعیت خاص در کشور از جمله توصیه اکید به مردم برای حضور در خانه و تردد حداقلی در سطح معابر عمومی است. این شرایط و فرصت ایجاد شده می‌طلبد در فضای مجازی نیز مطالب و محتوای مناسب تهیه و منتشر شود. فیلم‌های ارائه نکات آموزشی مقامات و الحان در هنر تلاوت قرآن نیز در همین راستا منتشر می‌شود که شاهد انتشار بیست و نهمین قسمت هستیم.
علاقه‌مندان می‌توانند روزهای شنبه، دوشنبه و چهارشنبه، ساعت ۱۷ شاهد انتشار این فیلم همراه با متن آن در سایت ایکنا و در شبکه‌های اجتماعی iqnanews@ باشند.
