Mwanazuoni wa Kiislamu: Akili Mnemba haiwezi kuchukua nafasi ya akili ya mwanadamu wala nafsi ya roho
Ayatullah Mostafa Mohaghegh Damad, ambaye ni msomi mashuhuri wa vyuo vikuu vya kawaida na pia vyuo vikuu vya Kiislamu (hawza), alitoa kauli hizi siku ya Jumatano katika mkutano uliohusu “Misingi ya Kisayansi na Kifalsafa ya Akili Mnemba”, ambako alizungumzia mtazamo wa falsafa ya Kiislamu kuhusu AI.
Alianza hotuba yake kwa kusisitiza kuwa uelewa wake wa undani wa kiufundi wa AI ni mdogo. Alisema hili “si kwa sababu ya uzembe” kwa upande wake au kwa upande wa wanazuoni wa falsafa, bali ni kutokana na “kasi ya ajabu ya maendeleo ya kiteknolojia, hususan katika akili mnemba,” ingawa yeye binafsi hutumia intaneti na zana zake.
Mohaghegh Damad aliongeza kuwa katika siku zijazo, mtu asiyeifahamu AI huenda akachukuliwa kama mtu asiyejua kusoma wala kuandika. Alitaja kuwa wanazuoni wa Kiislamu kama Ibn Sina, Farabi, Mulla Sadra na Nasir al-Din Tusi walijenga misingi ya fikra iliyoendelea kujibu maswali mapya kwa karne nyingi.
Msomi huyo alisema kuwa falsafa ya Kiislamu nayo inapaswa kutumiwa kushughulikia maswali ya zama hizi. Alimnukuu Ibn Sina ambaye katika kitabu chake al-Isharat anaeleza kuwa uhai hauishii katika viumbe vya kimwili pekee, bali kuna pia viumbe visivyo vya kimwili.
Kwa mujibu wa Ibn Sina, mwanadamu anaunganisha sura mbili: ya kimwili , kama rangi, urefu na umbo , na ya kiroho, yaani nafsi. “Kama vile jicho ni kifaa cha nafsi kwa ajili ya kuona, vivyo hivyo ubongo ni kifaa cha nafsi kwa ajili ya kufanya maamuzi,” alisema.
Alibainisha kuwa Ibn Sina aliweka hoja kadhaa kuthibitisha mtazamo huu, muhimu zaidi ikiwa kwamba mwanadamu anaweza kutenda mambo ambayo maada peke yake haiwezi kuyaweza; mifano mashuhuri ikiwa ni “fikra na maarifa.”
Ibn Sina na Mulla Sadra wote waliamini kuwa fikra na maarifa havina makazi ya kimwili bali vinapatikana katika nafsi, ambayo si ya kimwili. Akasema pale ubongo unapoharibika, kusahau hutokea kwa sababu kifaa kinachoonyesha kazi ya nafsi kimeathirika.
Ayatullah Mohaghegh Damad alisisitiza kuwa akili na tafakuri ya kiakili ndizo msingi mkuu wa hoja za Kiislamu kuthibitisha uwepo wa nafsi isiyo ya kimwili. Akaeleza kwamba hili linaibua swali gumu: ikiwa Akili Mnemba inaweza kufikiri kama mwanadamu, basi “nadharia zote za Ibn Sina na Mulla Sadra zinasambaratika , isipokuwa tukubali kuwa mashine inaweza hata kupenda uzuri!”
Akaongeza kuwa kwa mujibu wa maelezo aliyopata kutoka kwa wataalamu wa AI, “eneo la kiini” bado linamilikiwa na mwanadamu, na AI haitafikia kiwango cha akili ya mwanadamu.
Mohaghegh Damad kisha akafafanua tofauti kati ya kufikiri na kutoa hoja (katika istilahi ya Kiislamu: tafakkur na ta‘aqqul). Uthibitisho mkuu wa uwepo wa nafsi isiyo ya kimwili unatokana na ta‘aqqul — si kufikiri kwa kawaida.
Hadi sasa, alisema, AI inaweza kufikiri, lakini haiwezi kuwa na uwezo wa ta'aqqul. Akatoa mfano wa jadi: “Kama A ni sawa na B, na B ni sawa na C, basi A ni sawa na C.” Hii ni hatua ya kufikiri. “Kama alivyosema Hajj Sabzevari, fikra ni mwendo kutoka kwa dalili za awali (data) kuelekea hitimisho. Mashine inaweza kufanya hivi lakini je, inaweza kufahamu dhana za kijumla?”
Akaongeza kuwa AI “haitengenezi data,” bali inahitaji kupewa data ili kutoa matokeo. Kwa msingi huu, alisema, falsafa ya Kiislamu haina changamoto kubwa katika kufafanua uhusiano kati ya mwanadamu, nafsi na akili mnemba.
4316380
