ربا؛ زمینه‌ساز پیدایش ناپاکی در جامعه/ همه خیرات از ناحیه خداوند است
گروه فعالیت‌های قرآنی: ناصری با اشاره به آیه ۲۶۷ سوره بقره گفت: رباخواری موجب افزایش فقر در جامعه، تراکم ثروت در دست عده‌ای محدود و محرومیت اکثر افراد اجتماع، پیدایش بخل، کینه، نفرت و ناپاکی می‌شود.
سجا ناصری، مدرس تفسیر قرآن کریم در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خوزستان، به بیان معارفی از جزء سوم قرآن کریم پرداخت و گفت: این جزء از آیه 253 سوره مبارکه بقره آغاز می‌شود. در اولین آیه این جزء به نقش پیامبران در زندگی انسانها و درجات و مراتب آنها و گوشه‌ای از رسالتشان در جامعه انسانی اشاره می‌کند.
وی با بیان اینکه در این جزء انفاق بر اساس آیه 254 این سوره «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَنفِقُواْ مِمَّا رَزَقْنَاکُم مِّن قَبْلِ أَن یَأْتِیَ یَوْمٌ لاَّ بَیْعٌ فِیهِ وَلاَ خُلَّةٌ وَلاَ شَفَاعَةٌ وَالْکَافِرُونَ هُمُ الظَّالِمُونَ» به عنوان مهم‌ترین اسباب نجات در قیامت مطرح است، اظهار کرد: در این آیه روی سخن را به مسلمانان کرده است و به یکی از وظایفی که سبب وحدت جامعه و تقویت حکومت می‌شود اشاره می‌کند. در این آیه کریمه، انفاق واجب به معنی «زکات» است.
ناصری در ادامه با اشاره به آیةالکرسی آن را از مهم‌ترین آیات قرآن دانست و گفت: برترین آیه کتاب الله و مجموعهای از صفات جمال و جلال او در این آیه است. امام باقر(ع) می‌فرمایند: «هر کس آیه‌الکرسی را یک بار بخواند خداوند هزار امر ناخوشایند از امور ناخوشایند دنیا و هزار امر ناخوشایند از آخرت را از او برطرف می‌کند که آسانترین ناخوشایند دنیا فقر و آسانترین ناخوشایند آخرت، عذاب قبر است». همچنین در آیه اجباری نبودن دین مطرح شده است. آیه‌الکرسی در واقع مجموعهای از توحید و صفات جمال و جلال خداوند است که اساس دین را تشکیل می‌دهد. با توجه به اینکه در همه مراحل با دلیل عقلی، قابل استدلال است، نیازی به اجبار و اکراه در پذیرش دین نیست. از آن جایی که دین و مذهب با روح و فکر مردم سروکار دارد و اساس و شالوده‌اش بر ایمان و یقین دستور است، خواه ناخواه راهی جز منطق و استدلال نمی‌تواند داشته باشد.
ویژگی‌های ارزشمند انفاق
این مربی تفسیر قرآن با بیان اینکه انفاق یکی از مهم‌ترین راه‌های برطرف کردن مشکلات فاصله طبقاتی است، گفت: از آیات 261 سوره مبارکه بقره مبحث انفاق آغاز می‌شود. یکی از اهداف اسلام این است که اختلافات غیرعادلانه‌ای که بر اثر بی‌عدالتی‌های اجتماعی میان طبقه غنی و ضعیف پیدا می‌شود، از بین برود. در ادامه ویژگی‌های انفاق با ارزش بیان شده: «الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ ثُمَّ لاَ یُتْبِعُونَ مَا أَنفَقُواُ مَنًّا وَلاَ أَذًى» (بقره، 262). براساس این آیه افرادی که در راه خدا بذل مال می‌کنند ولی به دنبال آن منت می‌گذارند یا کاری که موجب آزار و رنجش است، انجام می‌دهند در حقیقت با این عمل ناپسند، اجر خود را از بین می‌برد.
وعده فقر در هنگام انفاق، از ناحیه شیطان است
وی افزود: در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است: «فردی که به فرد با ایمانی نیکی عطا کند، سپس او را با سخنی آزار دهد یا منتی بر او گذارد، به یقین انفاق خود را باطل کرده است». مبارزه با موانع انفاق در ادامه آیات انفاق در آیه 268 آمده است: «الشَّیْطَانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَیَأْمُرُکُم بِالْفَحْشَاء وَاللّهُ یَعِدُکُم مَّغْفِرَةً مِّنْهُ وَفَضْلًا وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ» در این آیه به یکی از موانع مهم انفاق برخورد می‌کنیم که همانا وسوسه‌های شیطانی در زمینه انفاق است. امام صادق(ع) می‌فرمایند: «هنگام انفاق دو چیز از طرف خدا و دو چیز از ناحیه شیطان است: آنچه از جانب خدا است، یکی آمرزش گناهان و دیگری وسعت و فزونی اموال؛ و آنچه از طرف شیطان است، یکی وعده فقر و تهیدستی است و دیگری امر به فحشا».
ناصری ادامه داد: در آیه «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَنفِقُواْ مِن طَیِّبَاتِ مَا کَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَکُم مِّنَ الأَرْضِ وَلاَ تَیَمَّمُواْ الْخَبِیثَ مِنْهُ تُنفِقُونَ وَلَسْتُم بِآخِذِیهِ إِلاَّ أَن تُغْمِضُواْ فِیهِ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ غَنِیٌّ حَمِیدٌ»﴿بقره،۲۶۷﴾ به صراحت آمده است اى افرادى که ایمان آوردهاید، از اموال پاکیزهاى که از طریق تجارت به دست آوردهاید، و از آنچه براى شما از زمین خارج کرده‌ایم انفاق کنید.
ربا؛ نقطه مقابل انفاق
این مربی تفسیر قرآن عنوان کرد: رباخواری نقطه مقابل انفاق، به دنبال آیات انفاق در راه خدا در این سوره مطرح می‌شود. برای حمایت نیازمندان در این آیات به مسأله رباخواری که بر ضد انفاق است پرداخته شده است. رباخواری موجب افزایش فقر در جامعه، تراکم ثروت در دست عده‌ای محدود و محرومیت اکثر افراد اجتماع، پیدایش بخل، کینه، نفرت و ناپاکی است. در ادامه این آیات، به شدت با رباخواران برخورد کرده است و هشدار می‌دهد اگر همچنان به کار خود ادامه دهند و برابر حق و عدالت تسلیم نشوند و به مکیدن خون مردم محروم مشغول باشند، مانند آن است که به جنگ با خدا و پیامبر او برخاسته‌اید.
وی گفت: چند تقاضای مهم در آخرین آیه سوره بقره آمده است: پروردگارا اگر ما فراموش کردیم یا به خطا رفتیم ما را مؤاخذه نکن. پروردگارا بر ما تکلیف سنگینی قرار مده آن‌چنان که به خاطر گناه و طغیان بر افرادی که پیش از ما بودند قرار دادی، پروردگارا آنچه طاقت تحمل آن را نداریم بر ما مقرر مدار و آثار گناه را از ما بشوی، ما را ببخش و مورد رحمت خودت قرار ده. تو مولا و سرپرست مایی پس ما را بر جمعیت کافران پیروز گردان.
ناصری در ادامه بیان معارف جزء سوم به سوره آل‌عمران پرداخت و اظهار کرد: این سوره در مدینه نازل شده و دارای 200 آیه است. بخش مهمی از این سوره از توحید و صفات خداوند و معاد و معارف اسلامی بحث می‌کند. بخش دیگری از این سوره پیرامون جهاد و دستورات مهم آن و حیات جاویدان شهیدان راه خدا، همچنین درسهای عبرتی از دو غزوه بدر و احد سخن می‌گوید. در قسمتی از سوره به یک مسأله از احکام اسلامی و لزوم وحدت صفوف مسلمین و خانه کعبه و فریضه حج، امر به معروف و نهی از منکر، تولی و تبری و مسأله امانت و انفاق در راه خدا، ترک دروغ و مقاومت و پایمردی در مقابل دشمن اشاره شده است. در بخشی دیگر نیز تاریخ انبیاء از جمله آدم و نوح و ابراهیم و موسی و عیسی و سایر انبیاء(ع) و داستان مریم و مقامات این زن بزرگ ذکر شده است.
آیات محکم و متشابه
این مربی قرآن یکی از آیات مهم این جزء و سوره آل‌عمران را آیه «هُوَ الَّذِیَ أَنزَلَ عَلَیْکَ الْکِتَابَ مِنْهُ آیَاتٌ مُّحْکَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِینَ فی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاء الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاء تَأْوِیلِهِ وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلاَّ اللّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَمَا یَذَّکَّرُ إِلاَّ أُوْلُواْ الألْبَابِ»﴿آل‌عمران، ۷﴾ دانست و درباره آن گفت: این آیه به وجود آیات محکم و متشابه در قرآن کریم اشاره دارد. بر اساس این آیه، آیات قرآن بر دو دسته هستند؛ مفهوم برخی آیات آن چنان روشن است که جای هیچ‌گونه انکار و توجیه و سؤاستفاده در آن آیات نیست که آنها را «محکمات» گویند و قسمتی از آیات به خاطر بالا بودن سطح مطالب یا گفت‌وگو درباره عوالمی که از دسترس ما بیرون است؛ مانند عالم غیب و جهان رستاخیز و صفات خدا، چنان هستند که فهم معنای نهایی و اسرار و حقیقت آنها نیاز به سرمایه خاص علمی دارد که آنها را «متشابهات» گویند.
ویژگی‌های ممتاز بندگان پرهیزگار
وی ادامه داد: در اولین صفحه از سوره آل‌عمران دعایی برای رهایی از لغزش‌ها آمده است: «رَبَّنَا لاَ تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِن لَّدُنکَ رَحْمَةً إِنَّکَ أَنتَ الْوَهَّابُ»﴿آل‌عمران، ۸﴾. در ادامه در آیه 16 این سوره به معرفی بندگان پرهیزگار که در آیات قبل به آن پرداخت شده، می‌پردازد و 6 صفت ممتاز برای آنها برمی‌شمارد؛ اول اینکه، آنان با تمام دل و جان متوجه پروردگار خویشند و ایمان قلب آنها را روشن ساخته و به همین دلیل برابر اعمال خویش به شدت احساس مسئولیت می‌کنند. آنان صبر و استقامت دارند، راستگو و درست‌کردار هستند، خاضع و فروتن هستند، در راه خدا انفاق می‌کنند(نه تنها از اموال؛ بلکه از تمام مواهب مادی و معنوی که در اختیار دارند به نیازمندان می‌بخشند) و در پایان آنان که در سحرگاهان طلب استغفار و آمرزش می‌کنند.
ناصری گفت: در ادامه این سوره یکی از محورهای مهم این چنین بیان می‌شود که دین نزد خدا اسلام است؛ یعنی آیین حقیقی در پیشگاه خداوند همان تسلیم در برابر فرمان او است و در واقع روح دین، در هر عصر و زمان چیزی جز تسلیم حق نبوده و نخواهد بود.
«بِیَدِکَ الْخَیْرُ»؛ کلید تمام خوبی‌ها به دست توانای توست
به گفته این مربی تفسیر قرآن، آیه 26 سوره آل عمران «قُلِ اللَّهُمَّ مَالِکَ الْمُلْکِ تُؤْتِی الْمُلْکَ مَن تَشَاء وَتَنزِعُ الْمُلْکَ مِمَّن تَشَاء وَتُعِزُّ مَن تَشَاء وَتُذِلُّ مَن تَشَاء بِیَدِکَ الْخَیْرُ إِنَّکَ عَلَىَ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ» به گفته مفسران بیانگر آن است که همه چیز به دست خداست؛ خداوند در این آیه و آیه بعد ادعای باطل اهل کتاب را مبنی بر اینکه دارای امتیازات هستند با بیان جالبی رد می‌کند: خدایا تویى که فرمانفرمایى هر آن کس را که خواهى فرمانروایى بخشى و از هر که خواهى فرمانروایى را باز ستانى و هر که را خواهى عزت بخشى و هر که را خواهى خوار گردانى. در یک جمله کلید تمام خوبی‌ها به دست توانای توست زیرا تو به هر چیز توانایی.
حضور اعمال انسان در قیامت
وی بحث تجسم اعمال را از آیات قابل توجه در جزء سوم قرآن برشمرد و گفت: آیه «یوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُّحْضَرًا وَمَا عَمِلَتْ مِن سُوَءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَیْنَهَا وَبَیْنَهُ أَمَدًا بَعِیدًا»(آل‌عمران، 30) می‌فرماید: روزی را که هر کس هر کار نیکی انجام داده حاضر می‌بیند و همچنین هر کاری بدی که انجام داده است. گنه‌کاران و نیکوکاران همگی اعمال خود را در آن روز حاضر می‌بینند با این تفاوت که نیکوکاران از اعمال خود خوشحال و مسرور می‌شوند و بدکاران از مشاهده اعمال خود آن‌چنان در وحشت فرو می‌روند که آرزو می‌کنند از آنها فاصله گیرند.
ناصری با اشاره به مباحث مفسران درباره این آیه توضیح داد: در زمینه تجسم اعمال یک عده از مفسران گفته‌اند منظور از حاضر شدن اعمال، نامه اعمال است. آیت‌الله مکارم شیرازی و علامه طباطبایی نیز معتقدند منظور خود عمل است؛ گرچه جمعی از مفسران می‌گویند در این آیه و آیات مانند آن منظور از حاضرشدن اعمال، حضور پاداش و کیفر آن اعمال است یا اینکه منظور حضور نامه عمل است که تمام اعمال آدمی از نیک و بد در آن ثبت شده است؛ اما این توجیهات با ظاهر آیه سازگار نیست؛ زیرا این آیه به روشنی می‌گوید انسان در روز رستاخیز «خود عمل» را می‌یابد.
این مربی قرآن ادامه داد: در پایان آیه می‌خوانیم که گنه‌کار آروز می‌کند بین او و عمل زشتی که انجام داده جدایی بیفتد پس منظور خود عمل است نه نامه عمل و نه کیفر یا پاداش. این آیه و ده‌ها آیات دیگر می‌رسانند که در روز رستاخیز عین عمل را به صورت کامل می‌یابیم و این همان تجسم اعمال است که دانشمندان اسلامی بدان قائل هستند.
