«اضطراب» در زبان فارسی دارای معانی متعددی است كه معنای اصطلاحی اين واژه، به طور دقيق، چندان روشن و واضح نيست و در قرآن نيز در ضمن واژه‌هايی مانند خوف، خشيت، فزع، رهب، شفق، سكن، اطمينان و ربط اشاره شده و مورد توجه قرار گرفته و اين مطلب روشن است كه در موارد بسياری علت اصلی «اضطراب» همان ترس است لذا با طرح مبحث ترس و بررسی اسباب آن به نوعی موضوع «اضطراب» ريشه‌يابی شده و شيوه‌های درمان آن مطرح می‌شود.
قرآن، بين اضطراب مثبت و منفی تمايز قائل شده و آدمی را به طرف اضطراب مثبت ترغيب و تشويق و به تحليل و بررسی اضطراب منفی پرداخته و پس از ريشه‌يابی آن، راه حل‌های گوناگون را برای درمان اضطراب‌های منفی ارائه می‌كند.
از علوم مختلف روانشناسی و روان پزشكی تا كانون‌های مشاوره و روان درمانی همه و همه به نوعی سعی در اضطراب زدايی و ايجاد آرامش در افراد داشته‌اند زيرا امروزه متأسفانه به قدری ترس و اضطراب در جهان اطراف يافت می‌شود كه ديگر برای بيان ناكامی‌ها، جنايت‌ها و خودكشی‌هايی كه ريشه در اين ترس و اضطراب دارد نياز به استدلال و آمار نيست.
اما همه اضطراب‌ها از ديدگاه قرآن در وجود آدمی منفی نيست بلكه برخی از آنان برای امنيت و ارتقای سلامت انسان لازم است زيرا تا زمانی كه خطر وجود دارد ترس اضطراب از آن نيز ضروری است و می‌تواند ما را متوجه خطر نمايد و محرك و انگيزه ما برای آمادگی و مقابله با آن و بر طرف كردن آنرا تقويت كند و مسلماً چنين اضطراب و ترسی مثبت است و بی خيالی و بی‌توجهی هرگز مطلوب نيست چنانچه نخستين گام برای مصونيت و امنيت دلهره و نگرانی از آن است.
اما اگر ترس و وحشت نسبت به امور غير واقعی و خيالی شكل گيرد و يا شدت ترس و وحشت به اندازه‌ای شود كه در تصميم گيری فرد اختلال ايجاد كند قدرت سعی و تلاش برای برطرف ساختن خطر را از وی سلب كند و يا حتی او را به عكس العملی خلاف آن چه شايسته است، وا دارد اضطرابی منفی و غير معقول بوده و خود خطر ساز است.
به همين دليل مهم‌ترين مرحله درمان قرآنی اضطراب، تفكيك بين خطرات واقعی از خطرات غير واقعی به عنوان منشا‌ها و ريشه‌های اين بيماری خطرناك است كه امروزه به دليل زندگی ماشينی شيوع بيشتری يافته است.
شناخت خطرات واقعی از غير واقعی زمينه و بستر اضطراب‌های مربوط به خطرات غير واقعی را كه هيچ‌گاه برای انسان مفرح و لذّت بخش نبوده است مرتفع می‌كند و اضطراب‌های مثبت نيز در وجود آدمی امكان ظهور و بروز می‌يابد تا امنيت و آسايش به عنوان مفاهيمی اميد بخش و شادی آفرين كه فكر و انديشه بسياری از متفكران و دولت مردان را مشغول خويش ساخته و هزينه‌های هنگفتی را به خود اختصاص داده است افزون‌تر شوند.
مولا امير المومنين(ع) در جمله‌ای به اين نكته اشاره می‌فرمايد:«كم من خائف و فد به خوفه علی قرارة الامن: جه بسا فرد خائفی كه ترسش او را در منزل آرامش و ايمنی مستقر می‌سازد»(1) پس بايد زاويه ديد را نسبت به اين مفاهيم تغيير داد اين درست است كه اضطراب و ترس در وهله اول و در نگاه آغازين ناپسند و مذموم است و حالت نگرانی و دلهره بدون توجه به پيامدها و آثار آن هرگز حالتی لذت بخش نيست بلكه نا خوشايند و مكروه است اما اين قضاوت قضاوتی ابتدايی و بدون عنايت به انجام آن است.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
منابع:
(1) عبدالواحد بن محمد تميمی آمدی ، غررالحكم و دررالكلم ، قم دفتر تبليغات 1366، ش، ص 326 ح 7587