به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از قزوین، هنر تعزیه و یا شبیهخوانی با قدمتی بیش از 800 سال در ایران اسلامی پیوندی عمیق با ذهن، فکر و قلب این مردم دارد. تعزیه و یا شبیهخوانی به واسطه پیوندی که با هنر، ادبیات، موسیقی و تکنیک دارد توانسته به خوبی با فطرت هنردوست ملت ایران ارتباط برقرار کند و مفاهیمی عمیق را انتقال دهد.
با نگاهی ساده به هنر نمایش و یا هنرهای دیگر به راحتی میتوان از تعزیه به عنوان یک قالب هنری تمام و کمال و غنی یاد کرد. هنری که هم از دیدگاه زیبایی شناسی و هم از منظر اُنس و الفت با مردم عادی، هزار مهلکه و معرکه چشمگیر عیان میسازد.
با آنکه در بیشتر تعزیه‌ها سعی می شود به مصائب اهل‌بیت(ع) توجه شود، اما باید با قدرت گفت که تعزیه، فقط نمایش مصیبت نیست؛ بلکه نیایشی است درخور بزرگواران و آنان که نقد «جان» وقف کردند و خیرات باقیاتی جز طریق وصول به حقیقت برجای نگذاشتند.
تعزیه بیانگر وجهی از تاریخ بزرگ تشیع است
اما از سویی دیگر باید تعزیه را بیانگر وجهی از تاریخ دینی شیعیان و نشان دهنده رخدادی واقعی تاریخ در حوزه حیات قدسی قدسیان دین و مذهب در جهان تشیع دانست .
مضمون تعزیه رویارویی دو نیروی خیروشر اهورایی و اهریمنی می باشد که در ظاهر نیروی شر پیروز می‌گردد ولی پیروزی واقعی و باطنی از آن نیروهای اهورایی و خیر می باشد که یک چنین قاعده ای در آیین زرتشت وجود دارد .
در تاریخ ابن کثیر شامی آورده است که معزالدوله احمد ابن بویه در بغداد در دهه اول ماه محرم امر میکرد تمامی بازارهای بغداد را بسته و سیاهپوش نموده و به عزاداری سیدالشهدا بپردازند.
چون این قاعده در بغداد رسم نبود علمای اهل سنت آنرا بدعتی بزرگ دانستند و چون بر معزالدوله دستی نداشتند چاره جز تسلیم نداشتند. بعد از آن هر ساله تا انقراض دولت دیالمه شیعیان در ده روز اول ماه محرم بر جمیع بلاد رسم تعزیه به جای می آوردند و در بغداد تا اوایل دولت سلجوقی بر قرار بود.
در دوران سلجوقیان خوارزمشاهیان حمله مغول به ایران این گونه مراسم نیز از دستخوش سردمداران این دوران در امان نبود و به دست توانای این حکام مورد بازیچه قرار می گرفت تا در دوران صفویان که این خاندان خود را از فرزندان امام موسی کاظم میدانستند و پس از قدرت و به سلطنت رسیدن پایه گذار مکتب تشیع در ایران گردیدند. که با پایه گذاری این مکتب و پذیرفتن آن از طرف مردم ایران که چون خاندان رسول را محترم می دانستند در رشد و پیشرفت تعزیه نیز بسیار موثر بود.
هنر تعزیه و تعزیه‌خوانی رفته رفته در دوران زندیه نیز با استقبال خوبی مواجه بود ولی اوج هنر تعزیه را در دوران قاجار میتوان دید.
علی‌الخصوص در دوران ناصرالدین شاه قاجار که با ساختن تکیه دولت از طرف شخص ناصرالدین شاه در رشد تعزیه بسیار موثر بوده و نویسندگان تعزیه نسخه های بسیار زیادی نوشتند.
این هنر با مخالفت رضا خان و محمد رضا شاه رو به رو بود تا حدی که تکیه دولت به دست رضا خان تخریب شد و بیش از ۱۰۰۰ مجلس شبیه نامه که در دوران قاجار نوشته شده بود به خاطر بی کفایتی شاهان پهلوی و مخالفت آنها با این امر از ایران خارج و به موزه کشورهای مختلف رفتند. و در حال حاضر نیز در آنجا وجود دارند. و تعزیه از رونق گذشته خود افتاد و به خاطر ممنوع دانستن از طرف دولت وقت در داخل شهرها هیچگونه اجرایی از تعزیه به چشم دیده نمی شد.
فقط بسیار اندک در روستاهایی که فاصله های زیادی تا شهر داشتند مردم به اجرای تعزیه می پرداختند پس از انقلاب به خاطر این که مذهب رسمی ایران مذهب تشیع بود باز رونقی به تعزیه داده شد.
تا این که در حال حاضر شاهد اجرای تعزیه در اکثر نقاط کشور هستیم و کمتر کسی را می بینیم که با تعزیه آشنا نباشد.(1)
توقف در گذشته، تعذیه را محکوم به نابودی کرده است
عابدی‌ها، مشاور فرهنگی استاندار قزوین در گفتگویی با ایکنا قزوین با بیان اینکه نه تنها در قزوین بلکه از زمان آل بویه تا به امروز همه کشور هنر تعذیه را تجربه کرده‌اند، اظهار کرد: این هنر در دوره صفوی به بعد و به واسطه اینکه قزوین پایتخت شیعی صفوی بوده دارای اعتلای ویژه‌ای بوده است.
وی افزود: با توجه به رغبت صفوی به این هنر و نمایش آیینی، در شهرهای تبریز، قزوین و اصفهان که در این عصر پایتخت بوده اند به این هنر توجه بیشتری شده است کما اینکه امروز در اصفهان و شهرهای اطراف آن نیز هنر تعذیه رونق دارد.
عابدی‌ها با بیان اینکه رونق تعذیه در قزوین تنها به دوره صفوی و زمان پایتخت بودن خود باز نمی‌گردد، عنوان کرد: قزوین در دوره قاجار نیز معین پایتخت بوده است و از همین رو بعد از انتقال پایتخت از قزوین، این هنر همچنان در این شهر دارای رونق بود.
این استاد دانشگاه ادامه داد: در زمان قاجار تکیه دولت که در محل دولتخانه صفوی وجود داشت یکی از مهم‌‍ترین محل‌های نمایش هنر تعذیه بود و از همین جهت مظفرالدین میرزا ولیعهد ناصرالدین شاه در گذار از قزوین در ماه محرم، چند روزی را در این شهر اقامت و از تعذیه‌های این تکیه استفاده میکرده است.
وی بیان کرد: امروز در روستاهای اردبیلک، الولک، زرجه بستان، تازه آباد، یونس آباد و حصار خروان این هنر همچنان دارای رونق است و حتی بازگیران تعذیه در فیلم شب دهم از گروه های تعذیه حصارخروان و زرجه بستان قزوین بوده‌اند.
عابدی‌ها با بیان اینکه تعذیه از این رو که محمل حفظ ردیفهای آواز های موسیقی ایران بوده است بسیار مهم است، گفت: ما در برهه‌ای از زمان محملی برای حفظ و نگهداری از ردیفهای موسیقی کلاسیک و سنتی خود نداشتیماما به مناسبت تعذیه سیدالشهدا همه گوشه‌ها ردیفها و ریزنغمه های موسیقی در همین غالب حفظ شد.
وی با بیان اینکه هنر تعذیه امروز رو به افول و رکود است، ادامه داد: در هنر تعذیه سه عنصر نمایش، شعر و موسیقی دخالت دارد.
مشاور فرهنگی استاندار قزوین اظهار کرد: امروز تمامی نخسه‌های شهر همان نسخه های قدیمی و مربوط به گذشته است اما در موسیقی و در نمایش بسیار ضعیف شده‌ایم و به این ترتیب این هنر گرانقدر محکوم به نابودی است .
وی مشکل اصلی هنر تعذیه را به روز نشدن آن و توقف در دوره قاجار دانست و عنوان کرد: تعذیه گردانی‌های امروز بسیار ضعیف است و بازیگران آن مهارت لازم در این زمینه را ندارند.
عابدی‌ها در پایان با بیان اینکه در حوزه نمایش نیز دچار ضعف‌های بسیاری هستیم، یادآور شد: در گذشته مراسم های شبیه خوانی و تعذیه در سطح شهر برقرار بود اما امروز اینگونه نیست و تنها در برخی روستاها این هنر اندک رونقی دارد.
خارج شدن تعزیه از قالب سنتی و آیینی مردم را از این هنر دور می‌کند
رضا زمانی، مسئول انجمن تعزیه سازمان بسیج هنرمندان استان قزوین که خود نیز از شبیه‌خوانان برجسته کشور است، در گفت‌وگو با ایکنا، تعزیه را هنرو آیینی برای سوگواری اهل‌بیت(ع) دانست و اظهار کرد: شاه‌بیت هنر تعذیه، نمایش صحنه‌های مصائب کربلا است.
وی با بیان اینکه سعی می‌شود مصائب اهل‌بیت(ع) و استواری آنها در مسیر حق در تعزیه به نمایش گذاشته شود، افزود: یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های هنر تعزیه وجود سندیت برای این نمایش است که باعث شده پیوندی دیرینه و عمیق بین مردم و این هنر ایجاد شود.
زمانی عدم بهره‌گیری تعزیه از افسانه را یکی دیگر از رموز پیوند قلبی مردم با تعزیه دانست و ادامه داد: مردم مسلمان و شیعه ملت ایران با این هنر به واسطه پیوند با اهل‌بیت(ع) احساس نزدیکی میکنند.
وی با بیان اینکه سنتی بودن هنر تعزیه وآیینی بودن آن یکی از اصلی ترین عامل های برقراری ارتباط بین مردم و این هنر آیینی است، تأکید کرد: اگر تعذیه و شبیهخوانی از این قالب سنتی و آیینی خارج شود دیگر شاهد انس مردم با آن نخواهیم بود.
مسئول انجمن تعزیه سازمان بسیج هنرمندان استان قزوین زبان گویا و ساده تعزیه را نیز از دیگر عوامل ارتباط‌گیری مردم با این هنر دانست و گفت: استفاده از همه قالب‌های هنری در این نمایش بر زیبایی و جذابیت آن افزوده است.
استان قزوین قطب تعزیه کشور است
وی با اشاره به قدمت و سابقه هنر تعزیه در استان قزوین، از این استان به عنوان قطب تعزیه کشور یاد و اظهار کرد: در این ایام شاهد برگزاری تعزیه در دورترین روستاهای استان هستیم.
زمانی با بیان اینکه تعزیه هنری است که توانسته موسیقی ، ادبیات و نمایش ما را در طول تاریخ حفظ کند، عنوان کرد: در برخی برهه‌ها در تاریخ تریبونی برای بیان شعر و یا موسیقی نبوده اما تعزیه در جای جای ایران اجرا شده و توانسته این هنر را حفظ کند.
وی پویایی و غنی بودن ادبیات و موسیقی در نمایش تعزیه را یکی از اصلی‌ترین دلایل برقراری ارتباط بین تعزیه و نسل جوان یاد و تأکید کرد: هنر تعزیه گردان و بازیگران در تعزیه است که بتوانند به خوبی مفاهیم هر نمایش و هر تعزیه را به مخاطب انتقال دهند.
وی از شهید بابایی به عنوان یکی از هنرمندان تعزیه در استان قزوین نام برد و ادامه داد: شهید بابایی معمولاً نقش علی اکبر(ع) را ایفا میکرد و یا دنبال نقش‌هایی بود که دیگران حاضر به اجرای آن نبودند و به نوعی آن نقش را در شأن خود نمی دانستند.
کارهای کوچه بازاری، به هنر تعزیه آسیب وارد کرده است
حسن زمانی، یکی دیگر از بازیگران هنر تعزیه در قزوین نیز در گفت‌وگو با ایکنا یکی از اصلی‌ترین دلایل جذابیت تعزیه برای مردم ایران اسلامی را ریشه اصلی آن و پیوند با ائمه می‌داند.
وی که 40 سال از عمر خود را در هنر تعزیه صرف کرده است استفاده از هنرهای تکنیک ، هنر حماسی، هنر موسیقی ، هنر لباس و هنر چهره در تعزیه را از دیگر دلایل قدرت این نمایش و برتری آن بیان کرد.
وی در پایان حمایت مسئولین از هنر تعزیه و نمایش‌های آیینی را خواستار و یادآور شد: برخی کارهای کوچه بازاری با نام ائمه، به هنر تعزیه آسیب وارد کرده است.
شأن و وقار این هنر دینی را از یاد نبریم
تعزیه هنر مردمی است و سبب ماندگاری این هنر بیریا همان است که مردم کوچه و بازار همواره به دلسپاری و عشق، در حفظ و نگهداشت این هنر آیینی ـ مذهبی کوشیدهاند. شأن و وقار این هنر را از یاد نبریم و آثار مثبت اجتماعی و تأثیرات عمیق روحی ـ اخلاقی تعزیه را فراموش نکنیم.