به گزارش
خبرگزاری بینالمللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، مهمترین وظایف اداره حفاظت و مرمت آثار فرهنگی، حفظ و نگهداری آثار تاریخی خزانه و موزههای آستان قدس رضوی است، کارشناسان با تجربه و تحصیلکرده، کتابهای خطّی و چاپی به ویژه قرآنهای خطّی و نیز اسناد و مطبوعات سازمان را با بهرهگیری از روشها و ابزارهای علمی و روزآمد، مرمت و صحّافی میکنند.
بر اساس این گزارش، عملیات حفاظت و مرمت یک نسخه ارزشمند قرآنی در این بخش شامل، پاکسازی، صافکردن چروکیدگیها، جداسازی اوراق به هم چسبیده، وصّالی پارگیها، برگرداندن تزئینات روی محل اصلی، پاکسازی شیمیایی، دوخت و جلدسازی نسخه و نیز عملیات حفاظتی میشود.
مرمت یک جزوه قرآنیاین گزارش، به تشریح مراحل حفاظت و مرمت صورت گرفته برای یک جزوه قرآنی متعلق به قرن نهم هجری قمری که مربوط به جزء ٢٧ قرآن کریم است، میپردازد؛ این نسخه مشتمل بر ابتدای آیه ٣٧ سوره ذاریات، از آیه ٥٨ نجم تا آیه ٥٦ سوره رحمن، از آیه ٦٩ رحمن تا آخر سوره واقعه و از وسط آیه ٦٩ سوره حدید تا آخر سوره حدید است.
دو صفحه ابتدای نسخه، هر یک دارای لوح زرّین و نقش پیوسته یا همان «سراسری» هستند و این دو صفحه از میان «وسط» به ترنج بوته جقهای زرّین که بر اثر چسبندگی لایه ورنی مقابل هم قرار دارند و به هم چسبیدهاند؛ همچنین صفحه سوم و چهارم هر یک دارای دو کتیبه بازوبندی زرین منقش پیوسته به ترنج است که این دو صفحه نیز همانند دو برگه اول دچار چسبندگی صفحات هستند.
فواصل آیات دارای گوی زرّین و منقوش، پسماندی، معروف به «زمینه» به شنگرف، نشانهها در حاشیه با شکل قندیل مانند مذهّب و منقّش، سرسورهها دارای کتیبه درشت بازوبندی و پیوسته به ترنج زرّین و منقّش است که نسخه فاقد جلد و دارای کمبود است.
عملیات حفاظت و مرمت سند
مستندنگاری یا همان «تصویربرداری از صفحات» قبل، حین و بعد از انجام عملیات مرمتی به وسیله عکاسی انجام میشود که البته در این اثر، به دلیل چسبندگی چند برگ اول آن، عکاسی قبل از مرمت مقدور نبود.
پاکسازی نسخه
آلودگیهای سطحی به روش مکانیکی، به کمک برس نرم پاکشده و گرد و غبار و آلودگیها از روی نسخه زدوده میشوند.
صافکردن چروکیدگیهای نسخه
ابتدا روی اوراق جزوه با یک لایه سیلیکونی پوشانده میشود تا در معرض حرارت مستقیم قرار نگیرد، سپس با استفاده از حرارت پرسگرم چروکیدگیهای نسخه صاف میشود.
جداسازی اوراق بهم چسبیدهبه هم چسبیدگی اوراق به دلیل یک لایه ورنی که به جهت محافظت روی تزئینات کشیده شده، اتفاق افتاده است، پس برای جداسازی آنها ابتدا به صورت موضعی با استن و اتیلیک ضمادگذاری شده است اما تأثیری نداشته، در نتیجه به روش غوطهورسازی در حلّال، جداسازی انجام شد و بعد از آن نیز اوراق را روی کاغذ ریلیز قرار داده تا کاملاً خشک شوند.
قرار دادن سلفون روی محل ضمادگذاری
غوطهورسازی برگها در محلولجداسازی برگها پس از غوطهورسازی در محلول به روش مکانیکی
قراردادن بخشی از تزئینات جداشده در محل اصلی در حین غوطهورسازیوصّالی پارگیهای نسخهاین نسخه در ناحیه عطف دارای کمبود بوده و کمبودها با کاغذی متناسب با رنگ کاغذ سند بازسازی شدند، همچنین برای بازسازی محل کمبودها از کاغذ تیشو هم ضخامت با کاغذ نسخه و مطابق الگوی کمبود، کاغذ بریده و در محل کمبود با چسب CMC کربوکسی متیل سلولز متصل شدند.
بازسازی کمبودهابرگرداندن تزئینات جداشده روی محل اصلی بر همین اساس، اوراق اولیه و تزئینات روی همچسبیده، جهت قرارگیری تزئینات در محل، از محل اصلی خود جدا شده بودند، سپس چسب CMCکربوکسی متیل سلولز رقیق روی تزئینات زده شد و اوراق در جای اصلی خود قرار گرفتند.
برگرداندن تزئینات جداشده در محل اصلی پس از خشک شدن برگها و
پاکسازی شیمیاییبا توجه به اینکه روی تزئینات برای محافظت لایهای ورنی کشیده شده است، امکان چسبیدگی اوراق به هم وجود داشته است، در نتیجه در نقاطی که ورنی روی تزئینات بر روی برگها منتقل شدهاند، پاکسازی با محلول استن به انجام رسید.
برداشتن لایه ورنی با استن دوخت و جلدسازیدوخت و جلدسازی، پایانبخش عملیات مرمت و بازسازی این جزوه محسوب میشود، پس از اتمام مراحل مرمتی، اوراق میلچهبندی یا همان «جزوهبندی» دوخته شد و با توجه به اینکه نسخه فاقد جلد بود، برای نسخه، جلد تمام تیماج آماده و به نسخه متصل شده است.
ساخت جلد اتمام عملیات مرمتیتصویر صفحات برگهای بههم چسبیده بعد از جداسازیپشت نسخه بعد از مرمتعملیات حفاظتیآخرین اقدام صورت گرفته در این بخش نیز عملیات حفاظتی بود و به دلیل لایه ورنی کشیده شده بر روی تزئینات، در صورت قرارگیری در معرض رطوبت نامناسب، امکان چسبیدگی دوباره اوراق در محل تزئینات وجود دارد، به همین منظور بین اوراق دارای تزئین، تیشوی نازک قرار گرفته است.
تصویر اوراق قرآن پس از اقدامات حفاظتی و مرمتی