به گزارش
خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از اصفهان، سیدعلی اصفر میرباقری‌فرد، عضو هیئت‌علمی دانشگاه اصفهان روز گذشته شنبه، در پیش نشست علمی کنگره بین‌المللی نقش شیعه در پیدایش و گسترش علوم اسلامی که در دانشکده اهل‌بیت(ع) دانشگاه اصفهان برگزار شد، اظهارکرد: ادبیات حوزه معنایی متنوعی دارد که شامل تعریف ادبیات، قلمرو آن، ارکان و عناصر آن، همچنین دوره بندی‌های مختلف می‌شود. در این میان تعریف عام از ادبیات، همان پیوند استوار میان ادبیات و فرهنگ هر جامعه‌ای به صورت گفتاری و نوشتاری است.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه اصفهان بیان کرد: در بررسی نقش شیعه در گسترش زبان و ادبیات فارسی باید به دو مقوله شیعه و ادبیات فارسی پرداخته و در این مبحث مهم و مبسوط نقش مسلم، وسیع و گسترده و عمقی شیعیان بررسی شود.
میرباقری‌فرد ادامه داد: در بررسی سیر تطور و تحول ادبیات فارسی چهار دوره را باید در نظر بگیریم که هر دوره ویژگی‌های متمایز دارد. دوره نخست از آغاز شکل گیری ادبیات فارسی تا قرن هفتم هجری، دوره دوم از قرن هفتم تا قرن دهم هجری، دوره سوم از قرن دهم یعنی دوره صفویه تا مشروطیت و دوره چهارم از زمان مشروطیت به بعد است که این دوره به دو بخش پیش از انقلاب و بعد از انقلاب اسلامی تقسیم می‌شود.
وی گفت: مراد از معارف اعتقادی شیعه که در ادبیات فارسی ورود پیدا کرده است، سیره ائمه اطهار(ع)، روایات، اقوال و حکایات نقل شده از سوی آنان است که پرداختن به این دو مقوله در ادوار مختلف متفاوت است.
وی ادامه داد: در این بحث فرض بر این است که عده‌ای از این نویسندگان و شعرا شیعه نیستند، ولی سخت تحت تاثیر معارف شیعی قرار گرفته‌اند، بنابراین این فرض به یقین تبدیل شده که حتی در آثار غبرشیعیان نیز، معارف و اعتقادات شیعی بازتاب و نقش بسیار مهمی دارد.
میرباقری افزود: گاهی اعتقادات شیعه به معنای اعتقادات کلامی در این آثار ظهور کم رنگ داشته است، مثلا مبحث امامت و عقل و یا بعضی از موضوعات که مخصوص اعتقادات کلامی شیعیان می‌باشد در آثار ادب فارسی انعکاس یافته است.
این عضو هیئت‌علمی دانشگاه اصفهان گفت: در دیگر حوزه‌های ادبیات فارسی، ابتدا شعر فارسی به وجود آمد بعد نثر فارسی، ولی در حوزه عرفان اسلامی اول نثر فارسی شکل گرفت و بعد شعر فارسی که در اینجا عواملی دخیل هستند که از جمله مهم‌ترین آن‌ها پختگی و مایه‌ور شدن زبان برای بیان مفاهیم مختلف است.
این استاد ادبیات دانشگاه اصفهان گفت: در دوره اول شعر فارسی به صورت منسجم آرام آرام از قرن چهارم هجری با ظهور شاعران بزرگی مثل رودکی، منوچهری، عنصری، غزالی و... در حوزه نظم و نثر فارسی فعالیت خود را آغاز کرد.
وی ادامه داد: در دوره اول حجم آثار متمرکز بر شعر فارسی بود تا نثر فارسی، یعنی تعداد آثار منثور تا قرن هفتم به زبان فارسی در مقایسه با سایر منظومه‌ها به زبان فارسی کمتر است، لذا شعر فارسی در دوره اول برجسته‌تر است.
وی گفت: در دوره اول معارف شیعی در میان سروده‌هایی از شاعران غیر شیعی، نقش سروده‌ها بسیار پررنگ است و در بسیاری از دعاوی و منظومه‌های عرفانی هم سیره ائمه اطهار و روایات منسوب به آن‌ها بازتاب یافته که بیشترین آن بازتاب‌ها در حوزه ادبیات عرفانی است که هم در متون نظم و نثر شاعران و نویسندگان سهم قابل توجهی را به معارف شیعی اختصاص داده‌اند.
میرباقری اظهارکرد: در عرفان اسلامی اولین کتاب نوشته شده به زبان فارسی ( شرح بخاری ) است که هم در زمینه واقعه غدیر و هم احادیث نبوی در مورد اهل البیت(ع) است. در کشف المحجوب جایگاه خاصی برای ائمه اطهار(ع) در نظر گرفته شده است که هجویری به شکلی از ائمه اطهار(ع) گفته که همه فکر می کنند او شیعه بوده است.
وی گفت: اولین شاعر در شعر عرفانی حکیم سنایی غزنوی است که آثار او از معارف اعتقادات شیعی بسیار پرمایه است که عبدل الجلیل قزوینی رازی با صراحت می‌گوید ثنایی شیعی مذهب است.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: عده‌ای در اشعار خود ابراز محبت و علاقه به شیعیان کرده‌اند و این‌‌ها شیعه خوانده می شوند که این ملاک درستی نیست، اما عامه اهل سنت نسبت به ائمه محبت بی شائبه دارند و أن را بروز داده اند. لذا در این مباحث باید از منظر اعتقادات کلامی ورود پیدا کرد، در واقع عرض ارادت یک شاعر به ائمه اطهار(ع) ملاک بر شیعه بودن آن نیست، بلکه ملاک همخوانی اعتقادات کلامی آن‌ها با اعتقادات کلامی شیعه است.
وی اظهار کرد: در حدیقه سنایی به فضیلت امام علی (ع) در جنگ صفین و در باب امام حسن و امام حسین سایر ائمه اطهار(ع) اشاره شده است، در صورتی که سنایی شاعر شیعه نیست، لذا باید گفت شعر فارسی در دوره اول یعنی از آغاز تا پایان قرن هفتم جایگاه ویژی دارد.
میرباقری بیان کرد: سرآمد همه شعرای شیعه مذهب، فردوسی طوسی است که او به دلایل مختلف مذهب شیعه دارد و عبدل الجلیل رازی از او به عنوان شخصیت‌های بزرگ شیعی یاد می‌کند.
وی گفت: تا قرن هفتم آثار برجسته‌ای از شیعیان در دست نداریم، جز یک منظومه حماسی شیعه به نام «علی نامه» که در قرن ششم سروده شده و بسیار مهم است و نشان می‌دهد که چقدر شیعه در سنت سرودن شعر به فارسی نقش داشته و این سنت در میان شیعیان چه جایگاهی داشته است. مثلا در شاهنامه فردوسی که حماسه پادشاهان بوده کسی در قرن ششم آمده و حماسه مذهبی متمرکز بر جنگ‌های امام علی (ع) را سروده است.
وی اظهار کرد: از نیمه قرن هشتم به بعد شاهد روی آوردن رسمی و غیر رسمی غیر شیعه به ساحت‌های فرهنگی، ادبی، فکری، زبانی به سوی شیعه هستیم.
میرباقری‌فرد بیان کرد: در حوزه ادبیات عرفانی این بازتاب برجستگی بیشتری دارد، فقط باید در خاطر داشته باشیم که صفویه یک سلسله عرفانی بوده‌اند که سرآمد آن‌ها شیخ صفی‌الدین اردبیلی بوده است. از قرن هشتم هجری تا قرن دهم هجری چنان این جریان غلبه پیدا کرده است که خیلی از مکتب‌ها و طریقه‌ها را به سمت‌و سوی شیعه متمایل ساخت.
وی افزود: در دوره سوم یعنی از قرن هفتم تا دهم هجری مذهب شیعه در بخش وسیعی از عالم اسلام رواج پیدا کرد و این مهم در همه ساحت‌های فکری ظهور و بروز یافت و ادبیات ما هم سخت تحت تاثیر آن قرار گرفت که این دوره طلایی ادبیات شیعه است.
وی ادامه داد: دوره اول دوره تاثیر پذیری، دوره دوم دوره روی آوردن به اعتقادات شیعه، دوره سوم تثبیت و دوره طلایی است و دوره چهارم دوره معاصر می‌باشد که دوره بسیار پیچیده‌ای است که تقابل همه این دوره‌ها باعث شده آثار مهم و با ارزشی نشر پیدا کند. دوره چهارم به دو دوره پیش از انقلاب و بعد از انقلاب اسلامی تقسیم شده است که هر کدام از آن‌ها دوره های وسیعی هستند.