واژه روزی، به معنای رزقی است که خداوند متعال برای همه افراد زمین عطا کرده است و همینطور به معنای خوراک روزانه آمده است. واژه حلال نیز به معنای جایز و روا آمده است.
با نگاه به آیات قرآنی در می‌یابیم که قرآن هرگز ما را به چشم پوشی از مواهب الهی دعوت نکرده است و فقر را ارزش و نعمت به حساب نیاورده و همیشه آدمی را دعوت به فعالیت کرده است تا از طریق کار و کوشش خود به روزی حلال دسترسی داشته باشد و دستور داده است که از روزی حلال و پاکیزه بخورید:
آیه 168 سوره بقره می‌فرماید: « يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلَالًا طَيِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ؛ اى مردم از آنچه در زمين است حلال و پاكيزه را بخوريد و از گامهاى شيطان پيروى مكنيد كه او دشمن آشكار شماست.»
«وَظَلَّلْنَا عَلَيْكُمُ الْغَمَامَ وَأَنْزَلْنَا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَى كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَكِنْ كَانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ؛ و بر شما ابر را سايه گستر كرديم و بر شما گزانگبين و بلدرچين فرو فرستاديم [و گفتيم] از خوراكيهاى پاكيزه اى كه به شما روزى داده ايم بخوريد و[لى آنان] بر ما ستم نكردند بلكه بر خويشتن ستم روا مىداشتند».
در این آیات مراد از طیبات، چیزهای حلال و پاکیزه است که خداوند متعال روزی بندگانش قرار داده است و به حالت دستوری آورده است که ازحلال و طیب تناول کنید.
روزی حلال در روایات
پیشوایان دینی همواره با گفتارو عمل، پیروان خود را به تلاش برای به دست آوردن روزی حلال تشویق کرده و حلال بودن روزی را ویژگی لازم و دائمی درآمدها دانسته‌اند. در روایات بسیاری که از پیامبر اکرم(ص) آمده است، مشاهده میکنیم که آن حضرت کسب در آمد حلال را برای هر مسلمانی واجب دانسته است و تلاش و کار کردن دراین راه را با جهاد برابر شمرده‌اند.در روایت دیگری نیز حضرت میفرمایند: هر کسی شب هنگام بر اثر جستجوی حلال، خسته به خواب رود، آمرزیده خفته است. در روایت دیگری نیز، امام صادق(ع)، به جستجوی روزی حلال امر میفرمایند و آن را کمک و پشتیبان دین معرفی میکنند.
شرایط کسب حلال
یکی از ملزومات جامعه بشری آن است که انسان‌ها ناگزیر از زندگی دسته جمعی هستند و برای بقاء و استمرار آن، نیازمند یک سری امکانات زیستی می‌باشند و برای کسب این امکانات به ناچار باید در یک تعامل و ارتباط فکری و معنوی با دیگر انسان‌ها قرار گیرند تا بتوانند احتیاجات روزمره خود را تأمین کنند.
با توجه به تأکیدات فراوانی که خداوند درقرآن و روایات متعددی که نقل شده است، در می یابیم که برطرف کردن نیازهای انسان باید از راه حلال و پاکیزه انجام گیرد و گرنه به هدفی که خداوند متعال میخواهد، دست پیدا نخواهیم کرد
شناخت دین:امام صادق(ع) در بیان راهکار مناسب برای کسب روزی حلال میفرمایند: کسی که میخواهد تجارت کند، باید شناختی در دینش داشته باشد تا حلال را از حرام باز شناسد و کسی که شناخت دینی ندارد و به احکام تجارت ناآشناست ولی تجارت میکند، خود را در شبهات افکنده است.با توجه به روایاتی که بیان شد بزرگان دین اسلام راهکار مناسب برای کسب روزی حلال را ابتدا شناخت دین و مسائل دینی و بعد از آن اشنا شدن با مسائل خرید و فروش بیان میکنند و به صراحت اعلام میدارند که شخصی که به اینها عمل نکند، خود را در شبهات و حرام گرفتار خواهد کرد.
آثار روزی حلال در زندگی انسان
الف- در زندگی فردی
رزق و روزی، یکی از مهمترین مسائلی است که در زندگی فردی و اجتماعی بشر مطرح میشود، به دلیل اینکه انسان از ابتدا با آن رشد میکند و تا آخر عمر نیز با آن سر و کار دارد، از اینرو آثار و فواید مهم و متعددی دارد که در اینجا به برخی از آنها اشاره میکنیم:
آمرزش گناهان:
خداوند متعال، همواره با اسباب مختلفی، گناهان انسان را می بخشد که توبه، شفاعت، عبادت و... از جمله اینهاست. یکی از اسباب دیگری نیز که سبب آمرزش گناهان انسان میشود، روزی حلال است. چنانچه پیامبر اکرم(ص) در این باره می فرمایند: هر که روزی حلال خورد، فرشته ای به فرمان خدا بر سر وی بایستد و برایش آمرزش خواهی کند، تا از خوردن فارغ آید.
استجابت دعا:
استجابت دعا دارای شرایط و مقدمات بسیاری است که یکی از آنها پاک کردن روزی از هر گونه شبهه و حرامی است. لذا با پاک و حلال بودن مال، دعای آدمی به مرحله استجابت میرسد. یکی از اصحاب رسول خدا(ص) از آن حضرت در خواست کرد که خدای تعالی او را مستجاب الدعوة کند، حضرت به او فرمود: خوراک خود را پاک کن تا دعایت مستجاب شود.
گرامی شدن نزد خداوند:
در آیات و روایات بسیاری به این مطلب اشاره شده است که بنده با شرایطی در نزد خداوند محبوب و گرامی است. یکی ازاین راهها برای گرامی بودن نزد خداوند، طلب روزی حلال است. حال چه بنده به این روزی دست پیدا کند و چه با تلاشهای بسیار دست پیدا نکند در هر صورت در نزد خداوند محبوب و گرامی خواهد بود.
امام صادق(ع) در این باره فرموده است: بنده، آن زمان نزد خدا گرامیتر است که درصدد کسب درهمی حلال برآید و نتواند به آن دست یابد.
نورانیت دل و جان:
یکی از ثمرات روزی حلال در انسان، این است که اعمال صالحه او مورد قبول درگاه خداوند قرار میگیرد و همچنین سبب روشنایی و نورانیت دل و جان آدمی میشود. زیرا فردی که خود را موظف به کسب روزی حلال میداند و آن را یکی از واجبات می شمارد و در راه به دست آوردن آن تلاش و کوشش فراوان می کند، در اعمال دیگر خود نیز وسواس بیشتری به خرج میدهد، از این رو هم اعمال او مورد درگاه خداوند قرار میگیرد و هم به سبب روزی حلال، خداوند دل و جانش را روشنایی میبخشد. پیامبر اکرم(ص) در اینباره میفرمایند: هر کس چهل شبانه روز حلال خورد، خداوند دلش را روشن و نورانی می‌فرماید.
باز شدن درهای بهشت است:
یکی دیگر از آثار فردی روزی حلال که متوجه آخرت فرد میشود، باز شدن درهای بهشت است. که طبق فرموده رسول اکرم(ص) هر که ازدسترنج حلال خود بخورد، درهای بهشت به رویش گشوده شود و از هر در که خواهد وارد شود.
آثار دیگری نیز می‌توان نام برد: برکت مال، رقت قلب، تربیت نسل صالح.
ب- در زندگی اجتماعی
سربار نبودن:
زندگی شرافتمندانه ایجاب میکند که هر شخص، شغل آبرومندی را برای خود انتخاب کند و از طریق سعی و عمل خود، امرار معاش خود و خانوادهاش را تأمین بکند. چرا که نتیجه بیکاری، نداشتن مهارت و تلف کردن وقت این است که انسان، خود و خانوادهاش را سربار و نانخور دیگران کند و چنین کسی از رحمت خدا به دور است. پیامبر اکرم(ص) میفرمایند: هر که از زور بازوی خود نان بخورد، خداوند به رحمت در او نظر نموده، هیچگاه عذابش نفرماید.
فقر زدایی:
یکی از راههای حلال کردن مال، پرداختن زکات، احسان، صدقه و سایر حقوق مالی است که خداوند بر گردن انسان قرار داده است که پرداخت آنها موجب ریشه کن شدن فقر شده و در کاهش تقاضای تهیدستان بسیار مؤثر است.
عوامل افزایش روزی حلال
علل متعددی را برای زیاد شدن روزی در قرآن و روایات مشاهده می کنیم که اجرای آن موجب افزایش روزی و رشد اخلاق و عواطف مردم در خانواده و جامعه میباشد که در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم.
1- تقوا و پرهیزگاری:
خداوند در قرآن می‌فرماید:
«و او را ازجایی که گمان ندارد روزی میدهد و هر کس بر خدا توکل کند ، کفایت امرش را میکند.»
2- استغفار:
طبق فرموده رسول اکرم(ص) که میفرمایند: فراوان از خدا طلب آمرزش کنید که آن جلب روزی میکند.
در می یابیم که یکی از مهمترین اصلیترین عوامل جلب روزی استغفار از درگاه خداوند متعال است. چرا که طبق فرموده اولیاء خدا استغفار درهای رحمت الهی را به روی دگان باز میکند و افزایش روزی، که مقصود از آن روزی حلال است، یکی از این درهای رحمت است.
3- دعا و نیایش:
دعا و نیایش به درگاه خداوند نیز از راههای بسیار مهم در جلب و افزایش روزی است. چنانچه امام صادق(ع) میفرمایند: راستی خداوند عزوجل روزی مومنان را آنچنان که تصور نمی‌کنند به آنها میرساند و این بدان جهت است که بنده چون راه بدست آوردن روزی خویش را نداند بسیار دعا و نیایش میکند.
4- کتمان فقر:
یکی از كليدهای وسعت روزی حلال، پنهان كردن فقر است. پیامبر اکرم(ص) در اینباره میفرمایند: كسی كه گرسنه شود يا احتياجی داشته باشد ولی آن را از مردمان پنهان كند و تنها نزد خداوند بگويد، بر خداوند است كه يك سال روزی حلال روزيش نمايد.
5- کمک و یاری به مومنان:
یکی از رایج‌ترین کمک‌ها در میان مردم، انفاق و صدقه دادن است، که یکی ازمهمترین مصادیق، کمک و یاری مومنان به شمار می‌رود.
مردم عموماً عادت دارند بر حسب اعتقادات مذهبی خود، روزانه و یا هفتگی وجهی را به عنوان صدقه به دیگران بدهند. خصوصا اگر با خطری مواجه شده باشند و یا قصد سفری را داشته باشمد. اینعمل علاوه بر اینکه یک نوع بیمه برای آنها محسوب میشود، باعث تزکیه نفس، پاکی و افزایش روزی انها نیز می‌گردد.1- قطع ارتباط با خویشاوندان نزدیک:
از گناهانی که موجب فقر است قطع رحم یا همان قطع ارتباط با بستگان نزدیک مانند: پدر، مادر، برادر، خواهر و مانند آن است. امیرالمومنین علی(ع) فرمودند: قطع ارتباط خویشاوندی فقرآور است.
2- سبک شمردن نماز:
اهمال در نماز خواندن، بی توجهی به نماز اول وقت ، ترک نماز جماعت، فرار از شرکت در نماز مسجد و مانند آن همگی از مصادیق کاهلی در نماز است که در روایات از آن به الاستخفاف بالصلاة تعبیر شده است. این کارها نیز بنا بر تصریح روایات باعث فقر می شوند.
3- قسم دروغ خوردن:
برخی از بس که دروغ گفته اند این گناه به صورت عادتی زشت برای آنها تبدیل شده است. روایات به ما هشدار می دهند که این کار موجب فقر و تنگدستی میشود. امیرالمومنین علی(ع) میفرمایند: عادت بر دروغگویی موجب فقر و تنگدستی می شود.