رضا شکرانی، عضو هیئت‌علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از اصفهان، با اشاره به اینکه آموزه‌های قرآنی در جامعه مورد عمل واقع نمی‌شود، اظهار کرد: این موضوع همان شکوه‌ای است که قرآن از زبان پیامبر (ص) از مسلمانان دارد و تنها منحصر به زمان ما نیست. در آیه 30 سوره فرقان آمده است که پیامبر در قیامت از رفتار امت خود با قرآن شکایت کرده و می‌فرماید:«... إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا: قوم من از این قرآن هجرت کردند».
وی افزود: منظور از هجرت این است که انسان علی‌رغم دلبستگی و تعلق خاطر نسبت به چیزی، از آن فاصله بگیرد. این هجرت گاه با جسم است، گاه با زبان و گاه با قلب و دل. خداوند در آیه 30 سوره فرقان از زبان پیامبر(ص) نقل می‌کند با وجود اینکه مسلمانان به قرآن دلبستگی داشتند، از آن دور شدند و این در مورد مردمان زمان نزول قرآن، حال حاضر و پس از این نیز صادق است.
شکرانی ادامه داد: ما به آموزه‌های قرآن بر اساس سیر نزول عمل نکرده‌ایم و این یک نکته کلیدی در علم و عمل به قرآن است. قرآن طی 23 سال نازل شد و گام به گام در شکل دهی اندیشه و عمل مسلمانان مؤثر بود. قرآن در سیر نزول خود بر مطالب مهمی به ترتیب نیازهای دائم و مقطعی جامعه تأکید کرد؛ لذا اگر انسان بخواهد یک سیر تربیتی براساس قرآن داشته باشد، باید پا به پای وحی حرکت کند. یکی از اساسی‌ترین آموزه‌های قرآن بعد از توجه و یاد مستمر خدا که در نماز تجلی می‌یابد، توجه به محرومان و نیازمندان جامعه است.اگر این دو نکته را در نظر داشته باشیم، بسیاری از مشکلات جامعه ما حل می‌شود
وی تصریح کرد: تصور غالب این است که توجه به فقرا به عهده عده‌ای خاص و مخصوص زمان‌هایی خاص است، اما از نگاه قرآن توجه به نیازمندان همانند نماز بر همه اعم از افراد و گروه‌ها و حکومت واجب است و باید مانند نماز هر روز و مکررا انجام گیرد، مؤید این نکته نیز هم‌آیی اقامه نماز و پرداخت زکات در سراسر قرآن است.
دانشیار دانشگاه اصفهان اضافه کرد: بر اساس آیات 4 تا 7 سوره ماعون، نمازگزاری که نماز می‌خواند، اما حقیقتا به خدا توجه ندارد و از توجه به نیاز نیازمندان نیز غفلت می‌کند، مؤاخذه می‌شود:«فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ،لَّذينَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ،الَّذينَ هُمْ يُراؤُونَ،وَ يَمْنَعُونَ الْماعُونَ: پس وای بر نمازگزارانی که در دل از یاد خدا غافلند، همان‌ها که ریا و خودنمایی کرده و دیگران را از ضروریات زندگی منع می‌کنند، مراد از ماعون هر چیزی است که بتوان با آن نیاز دیگری را برطرف کرد.
وی خاطر نشان کرد: توجه دائم و مستمر به خدا و بندگان نیازمند او تا آنجا اهمیت دارد که حتی مشرکانی که به نیازمندان توجه نمی‌کنند نیز مورد باز خواست قرار می‌گیرند، چنانکه در آیات 6 و 7 سوره فصلت آمده است:«وَیْلٌ لِلْمُشْرِکِینَ الَّذِینَ لایُؤْتُونَ الزَّکاةَ: واى بر مشرکانی که زکات نمی‌پردازند». این آیات با طرح این موضوع که یکی از مهمترین مسائلی که مشرکان نیز در قیامت با آن مواجهند، بی‌توجهی نسبت به فقراست، در صدد بیان اهمیت رسیدگی به وضع نیازمندان است. توجه به مسئله فقرزدایی آنچنان در قرآن و سیره پیامبر مشهود است که ویل دورانت در کتاب تاریخ تمدن خود می‌نویسد:«در سراسر تاریخ مصلحی را نمی‌یابیم که به اندازه حضرت محمد(ص) به نفع فقرا، برای اغنیاء مالیات وضع کرده باشد».
شکرانی ادامه داد: بنابر آیات سوره مکی فصلت، یکی از مطالبات پیامبر از مشرکان، رسیدگی به وضع فقرا با پرداخت زکات است و مراد از زکات در این آیات، زکات شرعی نیست که به چند کالا نظیر غلات، طلا، نقره و انعام تعلق می‌گیرد، چرا که اساسا مشرکان به پیامبر ایمان نداشتند تا بخواهند یه یکی از دستورات آیین او عمل کنند و در زمان نزول سوره فصلت، زکات به عنوان یک دستور اسلامی تشریع نشده بود؛ لذا مراد از زکات هرگونه دارایی فراتر از نیاز انسان است و انسان مشرک در قیامت به خاطر اینکه سرمایه و دارایی فراتر از نیازش را برای رفع فقر پرداخت نکرده و مال انباشته شده‌اش را در راه زدودن فقر به مصرف نرسانده است، مؤاخذه می‌شود.
وی تصریح کرد: جوامع اسلامی و غیر اسلامی هم در ابعاد فردی و اجتماعی و هم در عرصه حکومت‌داری، از این دو اصل که پیامبر از نخستین ماه‌های رسالت، مردم را به رعایت آنها توصیه کرد، غافل شده‌اند. نزدیک به 40 سال است که جمهوری اسلامی تشکیل داده‌ایم، اما هنوز در آن فقر وجود دارد، مادامی که این مسئله را حل نکنیم، اساسی‌ترین آموزه قرآن را ترک و از آن غفلت و هجرت کرده‌ایم. اگر همین نکته را اصل اصیل و شعار و شعور قدیم و جدید و قویم خود در حکومت‌داری قرار داده و فقر را از بین می‌بردیم، چه کسی می‌توانست از جمهوری اسلامی بهانه‌گیری کند؟ ما بد عمل کردیم و هیچ توجیهی برای این غفلت و هجرت از قرآن نداریم.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان اظهار کرد: در مقاله‌ای که اخیرا با عنوان «اولویت‌‌سنجی در انفاق» نگاشته‌‌‌ام، نگاه قرآن درباره ترتیب اولویت در انفاق را به انفاق شوندگان تبیین کرده‌ام. قرآن نزدیک‌ترین خویشان هر فرد را اولویت نخست در رسیدگی به نیازمندان معرفی کرده و در میان نزدیک‌ترین خویشان، پدر و مادر را در اولویت اول قرار می‌دهد و پس از آن فرزندان و سپس سایر خویشان نزدیک را مقدم می‌دارد. پس از والدین، فرزندان و خویشاوندان، به ترتیب اولویت در انفاق برای یتیمان، مسکینان، همسایۀ نزدیک، همسایۀ دور، همراه و همنشین، در راه ماندگان، سائلان و بردگان است.
وی خاطرنشان کرد: قرآن در آیه 25 سوره حدید، برپایی قسط را از مهمترین دلایل بعثت پیامبران معرفی کرده و می‌فرماید «لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَيِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْميزانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ: همانا ما پیامبران خود را با دلایل روشنی که حقانیت رسالت آنان را آشکار مى‌ساخت فرستادیم و با آنها کتاب آسمانى و میزان و معیار را فرود آوردیم تا مردم خود قسط را برپا نمایند».
شکرانی بیان کرد: بنابراین علت اینکه ما در مناسبت‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی از قرآن فاصله می‌گیریم، پرداختن به دستورات کم اهمیت‌تر و به تعبیر روایات، پرداختن به نوافل و مستحبات و غفلت و هجرت از واجبات یا مهمترین آموزه‌های قرآنی است.
وی با بیان راهکار حل این مشکل گفت: بر پایه این دو آموزه قرآنی، باید تمامی مناسبت‌ها مهندسی و مدیریت شود، برای مثال در مناسبت‌هایی مانند ولادت ائمه یا شهادت ایشان، به خصوص شهادت امام حسین(ع) که در میان شیعیان و غیر شیعیان بسیار مورد توجه است، به جای مخارج کم فایده و گاهی اطعام‌های بیش از حد معقول، مدیریت فقرزدایی کنیم.
این استاد دانشگاه افزود: می‌توان در مساجد با ایجاد یک موج فرهنگی، نمازگزاران را به شناسایی تمامی خویشان نیازمند و فقیر خود موظف کرده تا رصد فقر و فقرزدایی برنامه هر فرد نمازگزار در تمامی مناسبت‌ها باشد و در مرحله بعد، شناسایی افراد بی‌بضاعت تا شعاع 40 خانه در اطراف مسجد به عنوان همسایگان آن در دستور کار قرار گیرد تا بدین‌گونه به تعبیر قرآن، به دنبال اقامه نماز، ایتاء زکات نیز انجام شود.
وی با بیان اینکه امام علی(ع) طی پنج سال حکومت سه جنگ تحمیلی را تحمل کرد و مشکلات زیادی را پشت سر گذاشت، گفت: با این وجود، حضرت در همین مدت مردم کوفه را به لحاظ اقتصادی آن‌گونه مدیریت کرد که به تعبیر خودشان: «ما أصبح بالكوفة أحد إلّا ناعما: هیج کس در طی آن پنج سال، شب را به صبح نرساند، مگر اینکه در نعمت بود». امام(ع) در ادامه، نعمت مذکور را این‌گونه توضیح می‌دهد:«إنّ أدناهم منزلة، ليأكل البرّ و يجلس في الظّلّ، و يشرب من ماء الفرات: پايينترين افراد، از نان گندم مىخورد، سقفی داشت که زیر آن بیارامد و از آب آشاميدنى خوب استفاده مىكرد.»
شکرانی تصریح کرد: مهمترین مسئله جامعه در حال حاضر، وضع اقتصادی نابرابر و نیز وضع تأسف‌بار بخشی از مردم است. در آموزه‌های قرآن بر توجه به مستضعفین بسیار تأکید شده و اگر به این آموزه عمل کنیم، تأثیر قرآن بر زندگی افراد و جامعه محقق می‌شود، چراکه به تعبیر امام علی(ع): «کاد الفقر ان یکون کفرا: چیزی نمانده که فقر به کفر تبدیل شود».
استاد علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان تصریح کرد: اگر در جامعه‌ای ثروت انباشته شود و در تدبیر و مدیریت آن ثروت‌ها، توجه به نیازمندان به عنوان اصلی غیر قابل غفلت ترسیم نشود، بی‌شک به سرکشی ثروتمندان و طغیان و خروج آنان از زندگی صحیح منجر می‌شود، چنانکه قرآن در آیات 6 و 7 سوره علق می‌فرماید:«کلا إِنَّ الْإِنْسانَ لَیَطْغى، أَنْ رَآهُ اسْتَغْنى: به یقین انسان طغیان می‌کند، از اینکه خود را بى‌نیاز ببیند». پس اسلام تلاش کرد تا این بی‌نیازی را از انسان بگیرد و او را همواره مدیون قرار دهد و همیشه در اموال مؤمن حقی برای محرومین قرار داد تا مؤمن بی‌نیاز دائما خود را بدهکار محرومان بداند و زمینه‌های طغیان را در او از بین ببرد.