عصمت همتی، استاد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه فرهنگیان اصفهان در گفتوگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از اصفهان در خصوص نواندیشی و آزاداندیشی دینی، اظهار کرد: عده‌ای نواندیشی را مترادف با بدعت دانسته و بدعت را نوآوری تعبیر می‌کنند و معتقدند چون اسلام با بدعت مخالفت کرده، اجازه نواندیشی و نوآوری را نیز نداده است.
وی افزود: به نظر من این دیدگاه یک مغلطه است، چرا که بدعت به معنای نوآوری در دین می‌باشد، یعنی چیزی به دین افزوده و نسبت داده شود که در قرآن و سنت پیامبر وجود ندارد و این به معنای افزودن به حدود شرعی و الهی می‌باشد که حرام است و به طور کلی این موضوع ارتباطی با نوآوری ندارد.
همتی با بیان اینکه مذهب تشیع قائل به اجتهاد زنده و پویا است، گفت: اجتهاد زنده و پویا به این معناست که مسائل جدید به اعتبار کتاب، سنت، عقل و اجماع می‌تواند پاسخ‌های جدیدی داشته باشد و افق‌های جدیدی در حوزه این مسائل به دین ارجاع داده شود. این افق‌های جدید باید با معیارها و چارچوب‌های دینی و عقلی بررسی شده و صحت یا عدم صحت آنها مشخص شود.
وی با بیان اینکه اسلام با تضارب آرا موافق است، بیان کرد: در واقع از سنت پیامبر و قرآن می‌توان این‌گونه برداشت کرد و جدال احسنی که قرآن در آیه 125 سوره نحل از آن نام می‌برد: «ادْعُ إِلِى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ...»، همان تضارب آرا و گفتوگو است. اگر هدف از گفتوگو، روشن شدن مسائل و دستیابی به حقیقت نباشد، گفت‌وگویی بیهوده تلقی می‌شود.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: اینکه قرآن جدال احسن را مطرح می‌کند و از طرف دیگر می‌فرماید: «فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ: بشارت بده به کسانی که سخنان را می‌شنوند و بهترینش را برمی‌گزینند»، به این معناست که شنیدن آرا و دیدگاه‌های مختلف طبیعی است، اما اینکه تمام این آرا و نظرات حق به شمار می‌رود، غلط می‌باشد و شرط تشخیص حق از ناحق؛ شنیدن، تحلیل، درک و تطبیق با معیارهای عقلی و نقلی است و به نظر من، اسلام نمی‌تواند از یک طرف به جدال احسن، شنیدن سخنان و امتیاز دادن به آنها دعوت کند، چنانکه بیش از ۳۰۰ آیه قرآن توصیه به تفکر و تعقل است و از طرف دیگر بگوییم اسلام با هر نوع اندیشه نو مخالفت می‌کند؛ اینها با هم ناسازگارند.
وی تصریح کرد: به اعتقاد من اسلام با نواندیشی در حوزه‌های مختلف فکری موافق است و آن را مساوی با حقانیت همه اندیشه‌ها نمی‌داند. بدعت فقط به حوزه مفاهیم دینی مربوط می‌شود که نمی‌توان در چارچوب شریعت چیزی را اضافه و آن را نواندیشی تلقی کرد.
همتی در خصوص مهمترین الزامات و قواعد نواندیشی گفت: ما معتقدیم دین برای پاسخگویی به همه نیازهای هدایتی انسان که سعادت دنیا و آخرت او را در بر بگیرد، نازل شده، طبق دیدگاه متفکران شیعه عقل، حجت به ذات است و می‌تواند در بعضی از مسائل، به درست و غلط بودن و در اخلاقیات، به خوب و بد بودن حکم کند. بنابراین یکی از معیارهای سنجش حق و باطل و درست و غلط، عقل به شمار می‌رود و منطق نیز قواعد درست اندیشیدن است؛ پس اگر سخنی در چارچوب قواعد منطقی بوده و ماده آن درست باشد، از آن نتیجه حاصل می‌شود و باید مورد پذیرش قرار گیرد.
وی افزود: معیار دیگر، فهم اهل شریعت از دین، یعنی کارشناسان و مجتهدان ارشد دین هستند که با کسب مقدمات صحیح و صلاحیت لازم به دین می‌پردازند و اگر آنها برای فهم خود به اندازه کافی از قرآن و سنت، برهان بیاورند، باید فهم آنها را نیز حجت فرض کرد.
این استاد دانشگاه در خصوص ضرورت‌ها و دستاوردهای نواندیشی برای دین و جامعه دینی گفت: اگر در جامعه‌ای جلوی اندیشیدن گرفته شده و بر اندیشه‌های پیشین جمود ورزیده شود، بزرگترین قتلگاه انسان‌ها خواهد بود. در هر حال برتری انسان به اندیشه بوده و قوه نطق انسان، او را از سایر موجودات ممتاز کرده است. شرط به رسمیت شناختن این قوه نیز این است که ما به حاصل آن یعنی همان دستاوردهای فکری، میدان دهیم. قرآن یکی از دلایل مخالفت با پیامبران را جمودورزی مخالفان بر اعتقادات پیشینیان معرفی می‌کند که معتقد بودند ما از پدرانمان تبعیت می‌کنیم و قرآن پاسخ می‌دهد که حتی اگر پدرانشان نمی‌دانستند و تعقل نمی‌کردند، باز هم می‌خواهند از پدرانشان تقلید کنند؟
وی تصریح کرد: جامعه‌ای که مانع اندیشه‌ها شود، محکوم به فناست و خودش را نیز نمی‌تواند حفظ کند، چه برسد به اینکه انتشار دهنده افکار باشد. اگر به دنبال رشد، اخلاق، معنویت و اصلاح رفتارهای اجتماعی در جوامع انسانی هستیم، راهی جز بها دادن به تضارب آرا و احترام گذاشتن به اندیشه‌ها وجود ندارد.
کد خبرنگار 1303