به گزارش ایکنا، شبستان نوشت: اخلاق گستره وسیعی دارد و صرفا نمی توان به آنان که باید و نباید در رفتار و کردار برای دیگران معین می کنند انسان های اخلاقی گفت، اخلاق زمانی معنای خود را پیدا می کند که در عمل متبلور شود و از پسِ توصیه به مرتبه عمل برسد. این گونه است که یک جامعه به تعالی و رشد می رسد. از این جهت است که همواره تاکید شده که ساختار تعالی جامعه در گرو زیست اخلاقی اقشار مختلف مردم است. در این میان عرصه علم و فرهنگ از این قواعد استثنا نبوده و چه بسا بیش از هر حوزه دیگری نیازمند اخلاقی زیستن باشد. زمانی که صحبت از اخلاق علمی می شود، مراد رویکردی است که بر اساس آن بتوان عملکرد پژوهش و پژوهشگر را به گونه ای ارزیابی کرد که هر دو آنها بر محور اخلاق چرخیده باشند.
از این رو، به منظور بررسی جایگاه اهمیت اخلاق در ساحت علم با حجت الاسلام «علیرضا پیروزمند»، عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی قم به گفت وگو پرداخته ایم که مشروح آن تقدیم حضورتان می شود:
منظور از اخلاق علمی چیست و رعایت چه اصولی این مهم را سبب می شود؟
اخلاق شرط لازم برای پیشرفت علمی است و منطق استحکام عقلانی پیشرفت های علمی را امکان پذیر می کند. از سوی دیگر اعتماد به تحقیقات و همچنین امکان همگرایی و همکاری در تحقیقات علمی را امکان پذیر می سازد و تعاملات علمی را روان تر و موثرتر قرار می دهد.
زمانی که سخن از اخلاق علمی به میان می آوریم منظور رعایت صداقت و امانت در نقل مطالب دیگران است. منظور از اخلاق علمی یعنی رعایت انصاف نسبت به تلاش و زحمت دیگران و کم نینگاشتن زحمات دیگران در تحقیقات علمی، منظور از اخلاق علمی پیشگیری از تحقیر شخصیت و تحقیر تلاش علمی دیگران است که توانستند کار و فعالیت علمی را به ثمر بنشانند، منظور از اخلاق علمی رعایت شفافیت و صداقت در بیان سهم محقق در انجام و به ثمر رساندن تحقیق است، علت اهمیت این موضوع آن است که هرچه رو به جلو می آییم تحقیقات با پیوستگی بیشتری نسبت به تحقیقات پیشینی اتفاق می افتد.
در وهله دیگر تحقیقات به سمت جمعی شدن حرکت می کند، نتیجه اینکه صداقت در پذیرش همکاری دیگران و اظهار همکاری و اظهار صراحت به همکاری دیگران در انجام یک پژوهش نباید به عنوان یک نقطه ضعف برای محقق قلمداد شود بلکه باید به عنوان یک نقطه مزیت او به شمار آید.
اخلاق یعنی پذیرش مسئولیت فعالیت علمی انجام گرفته به دلیل اینکه ممکن است هر تحقیقی با نقصی رو به رو باشد؛ بنابر این، محقق، اخلاقا باید پیامدهای علمی و عینی تحقیق خودش را بپذیرد.
از طرف دیگر از جمله مصادیق اخلاق علمی، رعایت تقوا است، تقوای علمی ایجاب می کند که انسان علاوه بر حُسن سلوک با سایر محققان و جامعه علمی رعایت احکام الهی، رعایت حلال و حرام الهی، رعایت اولویت دادن در پرداختن به موضوعاتی را که مورد اهتمام شارع مقدس است، مورد توجه خود قرار دهد، این اهم مواردی است که در اخلاق علمی موثر است و باید رعایت شود.
چه چیز باعث می شود که از اخلاق علمی فاصله بگیریم؟
در این دوران عامل موثری که زمینه عدم رعایت برخی از این مولفه های اخلاقی را فراهم کرده، قرار گرفتن اطلاعات در فضای مجازی و در دسترس بودن تحقیقات است که این باعث می شود زمینه مونتاژکاری های ساده فراهم می شود و البته برخی حتی گاهی زحمت مونتاژ را به خود نداده و عینا مطالب دیگری را کپی و به اسم خودشان منتشر کرده اند، این اتفاقات ناگواری است.
از طرف دیگر به دلیل آنکه انجام تحقیقات احتیاج به زمان و حوصله و مهارت های پژوهشی دارد، لذا برخی افراد برای آنکه بتوانند از مزایای اخذ یک مدرک استفاده کنند زحمت انجام پژوهش و تالیف را به خود نداده و از شیوه های دیگر استفاده و نهایتا مطلبی را به نام خود منتشر می کنند.
آیا این بیماری علمی راه درمان هم دارد؟
دو راه را باید اتخاذ کنیم، باید مهارت های بیرونی که بتواند این سرقت های علمی را شناسایی کند، در اختیار داشته باشیم و از طرف دیگر عامل موثرتر ایجاد نظارت های درونی است. نظارت درونی مستلزم پرورش اخلاقی در نظام آموزشی در کنار پرورش های علمی است و طبیعتاً اگر این اخلاق و ویژگی هایی که گفته شد، محقق شود افراد از درون سرقت علمی را زشت دانسته و دست به آن نمی زنند حتی اگر کسی متوجه نشود.
یعنی ما در پرورش اخلاق کم گذاشته ایم که شاهد سرقت های علمی هستیم؟
متاسفانه حجم اینقبیل اقدامات بیشتر شده و کاملا احساس می شود اما اینکه بگوییم در جامعه علمی این رویکرد(سرقت علمی) غلبه پیدا کرده گمان نمی کنم که به این مرحله رسیده باشیم.
مسئولان ذیربط باید آمار مستندتری را در این مورد ارایه کنند. چندی قبل شورای عالی انقلاب فرهنگی به این مساله ورود کرد البته بنده از نتیجه آن اطلاعی ندارم اما حدسم این است که این مساله غلبه نکرده است اما همان طور که اشاره کردم راه پیشگیری از پدیده سرقت علمی نظارت درونی و بیرونی است.
با توجه به اینکه در فصل تصویب بودجه ها قرار داریم، به عنوان یک محقق از تخصیص بودجه ها در حوزه علم و پژوهش رضایت دارید؟
برای پاسخ به این پرسش دو مقدمه را مطرح می کنم. در شرایط تنگنای بودجه و درآمد کشور همه باید این تنگنا را پذیرفته و تحمل کنند، نباید انتظار داشت که در این شرایط هم بودجه همان گونه که در یک شرایط طبیعی تری به مراکز مختلف تخصیص می یافته، اشد.
مساله دوم اینکه در هزینه نسبت به امور مختلف باید نگاه کوتاه مدت و بلندمدت داشته باشیم به این معنا که گاهی انسان اگر هزینه هایی را در کوتاه مدت نکند در بلندمدت باید هزینه های چندبرابری بپردازد.
در عرصه علم و فرهنگ به دلیل آنکه نتایج هزینه های انجام گرفته چندان زود و سریع خودش را نشان نمی دهد ممکن است به نظر بیاید که اگر مرغ و تخم مرغ مردم تامین نشود، صدایشان در می آید و اگر در عرصه علم و فرهنگ هزینه نکنیم چندان اعتراضی نمی شود، لذا بهتر است که از این هزینه ها کم کنیم!
در نتیجه معمولا تجربه گذشته نشان داده که در تنگناهای مالی اولین جایی که مورد بی مهری از نظر مالی قرار می گیرد عرصه علم و فرهنگ در کشور بوده و بعد طبیعتا خسارت های خودش را به بار آورده است و به بار می آورد.
البته تولید فکر در جامعه صرفا با تزریق مالی اتفاق نمی افتد، بلکه احتیاج به پشتکار و همکاری و تفضل الهی دارد، اما برای آن که یک محقق و مرکز تحقیقاتی بتواند نتایج خود را به بار بنشاند، حداقل امکاناتی هم لازم است؛ به همین جهت تقاضای من آن است که مسئولان مربوطه تا حد امکان به این نکته توجه کنند.
چه کنیم که در عین تنگناهای مالی از تولید علم باز نمانیم؟
معتقدم دولتمردان باید اهتمام بیشتری را در امر رسیدگی به عرصه پژوهش به خرج بدهند، از طرف دیگر نیاز است که جامعه علمی که غالبا با مناعت کار کرده و عموما بدون چشمداشت مالی به فعالیت ادامه داده است، صرفه جویی کند و حدالامکان از ریخت و پاش هایی که امکان عدم انجامشان وجود دارد، صرف نظر شود.
گاهی مشاهده می شود که انجام برخی هزینه ها را به عنوان اعتبار یک مرکز و یک فعالیت علمی قلمداد می کنند و اگر آن هزینه ها نباشد گویی از اعتبار کار کم می شود! باید این پیرایه ها به حداقل برسد و خزینه عمدتا صرف محققان شود تا بشود این حرکت علمی که در کشور شکل گرفته با شتاب بیشتری رو به جلو برود.
انتهای پیام