به گزارش ایکنا؛ مهر نوشت: هم‌اندیشی بازخوانی روایت داریوش شایگان از شاعرانگی ایرانیان با حضور کارشناسان روز گذشته ۱۸ خردادماه در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
شروین وکیلی دکترای جامعه شناسی و مدیر گروه جامعه شناسی تاریخی انجمن جامعه شناسی ایران سخنران این نشست بود که درباره «شایگان و خودانگاره ایرانی اش: نگاهی انتقادی» سخنرانی کرد.
وی با بیان اینکه داریوش شایگان یکی از روشنفکران نامدار معاصر و شخصیتی فرهنگی است که به پلی در میانه اندیشه و ادبیات ایرانی و فرانسوی شباهت دارد، گفت: اثر او یکی از معدود آثاری است که به طور اختصاصی پنج اقلیم حضور کتاب درباره منافع فرهنگی ایران نگاشته است و در آن از این موقعیت دو رگه و بینافرهنگی چشم پوشی کرده است.
وی افزود: بحث ما به ارزیابی دقت و عمق نگاه شایگان هنگام رویارویی با متون کلاسیک ادبی و فرهنگی پارسی باز می‌گردد و نقدی از آن برمی خیزد که شاید بتوان به لایه‌هایی از نخبگان فرهنگی معاصر ایران تعمیم اش داد، و آن غیاب پیوندهای مفهومی عمیق با متون کلیدی و هویت ساز تمدن ایرانی است، در ضمنِ دارا بودن خودانگاره ای ایرانی و این دعوی که با همین شرایط امکان سخنگویی و نمایندگی از جانب این تمدن فراهم است.
وی با اشاره به اینکه در این پژوهش به طور مشخص به سه پرسش خواهیم پرداخت؛ گفت: نخست: داریوش شایگان در پنج اقلیم حضور تا چه اندازه دقیق و درست منابع مورد نظرش را خوانده و فهمیده است؟ دوم اینکه آیا می‌توان سرمشقی نظری –مثل فلسفه‌ی هایدگری- در خارج از متن تمدن ایرانی یافت، که همچون مرجعی معنایی عمل کرده و گره‌های خوانش شایگان از متون کلاسیک ادبی را واگشایی کند؟ سوم اینکه موقعیت تاریخی و جایگاه جامعه شناختی شایگان در مقام نماینده‌ای از نخبگان فکری ایران در پیوند با این دو رده از سرمشق‌ها و متون چه نقاط قوت و ضعفی دارد؟
درنگی در مفهوم رند به روایت شایگان
در این نشست محمدرضا زمردی استادیار دانشگاه بوعلی سینا همدان درباره درنگی در مفهوم رند به روایت شایگان به ارائه سخن پرداخت و گفت: شایگان مفهوم رند را ترجمه ناپذیر می‌داند و آن را در ارتباط تنگاتنگ با فرهنگ ما می بیند. مطابق تحلیل شایگان رند به معنایی که حافظ مراد می‌کند خلاصه خصلت‌های پیچیده و منحصر به فرد ایرانیان است.
وی با بیان اینکه شایگان رند حافظ را رساترین نشانه ابهام و ایهام وصف ناپذیر خصال ایرانیان قلمداد می‌کند، افزود: به سبب غنی و چندگانگی معنایی اصطلاح رند، تعابیر مختلفی متناسب با سطوح متفاوت ادراک از آن وجود دارد که اغلب در تعارض و تناقض هستند، البته او بر آن است که می‌توان این تعارضات را با عنایت به منظومه اصلی در برگیرنده تمامی این معانی بر طرف کرد. در اصطلاح رند می‌توان خصوصیات مختلف خصال ایرانیان را دید. خصلت‌هایی چون انعطاف پذیری و استعداد کنار آمدن با اوضاع، حریت و آزادگی، روشن ضمیری و گاهی هم فرصت طلبی و خودنمایی و لاابالی گری.
این محقق در ادامه سخنانش تصریح کرد: این مفهوم در ایران نزد بیشتر بزرگان حاضر است؛ چه در سنت مغان قبل از اسلام و چه نزد نام آورانی چون خیام و سعدی و مولوی. طبق نظر شایگان این حقیقت حاکی از این است که مفهوم رند حاوی تمام انسان شناسی ای است که تعیین کننده مقام انسان در ایران در طی قرون است.
این مدرس دانشگاه بیان کرد: از همین رو تأمل درباره استدلال شایگان ارزشش را دارد چرا که ممکن است پرتوی بر کیستی انسان ایرانی بیفکند و کلیدی برای فهم ایرانیت به دست دهد و دریچه‌ای برای نظر کردن به هویت ایرانی بگشاید.
وی در مورد مقاله تألیف شده برای این نشست گفت: در این مقاله می کوشم این تحلیل‌های شایگان را مورد مداقه قرار دهم تا دریابم رند مورد نظر حافظ واقعاً کیست و دارای چه مختصاتی است و آیا آنچنان که شایگان شرح داده چنین ظرفیت توضیح دهندگی بالایی را می‌توان به آن نسبت داد.
هستی شاعرانه ایرانی
فلورا عسکری زاده دانش آموخته فلسفه دانشگاه تهران نیز در این نشست درباره هستی شاعرانه ایرانی گفت: دکتر شایگان در کتاب پنج اقلیم حضور، غرض از نگارش کتاب را سنجش و تحلیل ارتباط ایرانیان با شاعران و یا در جای دیگر، هدف ازنگارش کتاب را پدیدارشناسی آگاهی شاعرانگی ایرانی در ارتباط با این پنج شاعر دانسته است، در آغاز برای شروع راه پدیدارشناسی؛ پیش فرض ایشان این است که؛ پنج شاعر مورد نظر، شعاع و پرتوهایی از آن خورشید مرکزی هستند، که در درون ایرانی جای دارد و وجه اساطیری پیدا کرده است. ایشان هم چنین تأکید دارند که ایرانی همیشه چیزها را به صورت تصویر و ضرباهنگ احوال درون در می‌یابد و با شعر می‌اندیشد.
وی افزود: دکتر شایگان این دو وضعیت را خاص و ویژه ایرانیان می‌داند، البته داشتن پیش فرض در راه پدیدارشناسی، امر خارق عادت و دور از ذهنی نیست؛ چرا که پیش فرض‌ها را می‌توان، پیش داشت یا پیش دید در پدیدارشناسی تفسیری به شمار آورد که ناشی از درگیری ایشان و تجربه تاریخی شأن در اتمسفر و موقعیت ایران و ایرانیان است.
عسکری زاده اظهارکرد: اما ایشان چندان شکل گیری پیش مفهوم تصویری دیدن، شاعرانگی و تفکر شعری را شرح و بسط نداده اند. به نظر می‌رسد چنانچه این دو پیش مفهوم در آغاز راه بیشتر کاویده می‌شد؛ راه رسیدن به شاعرانگی ایرانیان و هستی شاعرانه ایرانی ژرفاروتر پیموده می‌شد. به هر حال این اثر؛ پنج اقلیم حضور راه پرسش از شاعرانگی و تفکر به هستی شاعرانه ایرانی را برایمان پرسش سزا می‌کند و چگونگی این مفاهیم را پیش می‌کشد.
پنج اقلیم حضور از دو منظر
محمد منصورنژاد پژوهشگر حوزه علوم انسانی دیگر سخنران این نشست بود که در مورد پنج اقلیم حضور از دو منظر به ارائه سخن پرداخت و گفت: با استانداردهای علمی و جهانی، اوضاع کشورمان از آغاز تاریخ معاصر تا کنون در ابعاد مختلف (فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و....) خوب و رضایت نقش بی بدیلی دانشگاه‌ها، بخش نیست. برای برون رفت از این وضعیت می‌توانند داشته باشند. از میان دانش آموختگان دانشگاهی نیز به ویژه که احساس تعهد و مسئولیت بیشتری دارند، بسیار مایه امید روشنفکران می‌توانند باشند. راهبردها، راهکارهای و تجربه روشنفکران این سامان به غایت مهم است.
وی افزود: اما مشکل آن است که در بررسی آثار اکثریت روشنفکران، این نتیجه حاصل مشخصی نرسیده و در دکترین می‌گردد که این بزرگان تاکنون خود به طول پژوهش‌ها از یک وادی به وادی دیگر رفته و به نوعی سردرگم اند. این سرگشتگی در روش تحقیق و نیز محتوای تولید شده به وضوح قابل ملاحظه است. «توسعه» مبانی و ظرفیت‌های فکری نسبتاً اجماعی می‌طلبد که اجتماعات علمی ایران هنوز بدان دست نیافته اند. در این مقال مشکلات متدلوژیک و تئوریک استاد دکتر داریوش شایگان با تأکید بر کتاب پنج اقلیم حضور اجمالا نشان داده می‌شود.
این پژوهشگر در ادامه سخنانش بیان کرد: عصاره مدعای بحث بدین شرح است: در ارزیابی بر اساس معیارهای خود مؤلف، کتاب پنج اقلیم حضور برای ایران امروز مشکل گشا نیست. با استانداردهای علمی نیز، کتاب گرچه تجزیه اش خوب است، اما ترکیبش مناسب نیست. هر قسمت کتاب مطالب مفید دارد، اما انسجام یک ایده جدی و نظریه قابل توجه را ندارد.
وی افزود: قالب بحث هم شامل این است که کتاب پنج اقلیم حضور در این بررسی، یک بار با برخی مواضع نویسنده نقد می‌گردد و یک بار هم با ملاک‌هایی که عمدتاً صبغه متدلوژیک دارند.
منصورنژاد در مورد نتایج بحث هم گفت: این رویه غلط هم اکنون در میان نویسندگان کشورمان جاری است که بسیاری بدون اتکا به روش‌های معتبر علمی، اوصافی (زشت یا زیبا) را به ایرانیان نسبت می‌دهند. حال آنکه اگر مراد روحیه ایرانیان در سابق باشد داده‌های دقیق و وسیع تاریخی در این زمینه لازم است که در اختیار نیست و اگر مراد وضعیت کنونی است لازم است با پیمایشی وسیع به نتایجی رسید که چنین پژوهش‌ها هم جایشان در این منابع خالی است. از این رو با نقد جدی این منابع (مثل پنج اقلیم حضور) لازم است روش‌های تحقیق و نتایج تصحیح گردد.
انتهای پیام