کسانی که از سال 1341 در جریان مبارزات مردم ایران بر ضد رژیم شاهنشاهی، به رهبری امام‌خمینی(ره) حضور فعال داشتند یا شاهد حوادث آن زمان تا زمان پیروزی سال 1375 و حوادث مهم بعد از آن، به ویژه دوران هشت ساله جنگ تحمیلی بوده اند به خوبی می دانند که طبقات محروم و مستضعف بزرگ ترین نقش را در سرنگونی رژیم شاهنشاهی و خنثی ساختن توطئه های دشمنان داخلی و خارجی و تثبیت نظام اسلامی داشته‌اند. در این دوران بسیار حساس و سرنوشت ساز کارگران، پیشه‌وران، کشاورزان، دانشجویان، دانش‌آموزان و طلاب جوانی که غالباً از فرزندان همین طبقات بودند، در صحنه‌های مهم مبارزات حضور فعال داشتند. اکثر قریب به اتفاق زندانیان، شکنجه شدگان، تبعیدیان، شهدا و جانبازان از همین اقشار زحمت کش و محروم بودند، به طوری که می‌توان گفت پیروزی انقلاب اسلامی ایران مرهون ایثار و فداکاری و جهاد طبقات محروم و شریف است، چنان که امام خمینی (ره) بارها بدین مطلب اشاره نمودند: «فقرا و متدینین بی بضاعت، گردانندگان و برپا دارندگان انقلاب ها هستند.»، «با پشتیبانی مردم، خصوصاً طبقات محروم بود که پیروزی حاصل شد و دست ستم شاهی از کشور و ذخایر آن کوتاه گردید.»، «مستمندان و فقرا و دور افتاده ها در صف مقدم جامعه هستند، همین ها و همین زاغه نشینان و همین حاشیه نشینان و همین محرومان بودند که این انقلاب را به ثمر رساندند... همین‌ها هستند که الآن در جبهه‌ها مشغول به فدارکاری هستند.»
بنابراین، انقلاب ایران را می‌توان یکی از مصادیق بزرگ نهضت‌های مستضعفان به شمار آورد و صاحبان اصلی انقلاب نیز همان‌ها هستند. ولی این انقلاب با دیگر انقلاب‌هایی که به وسیله طبقات محروم و مستضعف به وقوع پیوسته یک تفاوت مهم دارد، آن انقلاب‌ها غالباً ماهیت اقتصادی و ضد تبعیضاتی داشته و با تبلیغات در این محورها مردم به صحنه‌های مبارزه و پیکار کشیده می‌شدند، برخلاف انقلاب ایران، که ماهیت اسلامی داشت.
امام خمینی (ره) در همه دوران مبارزات و بعد از آن سعی داشت نهضت از مسیر خدایی و قصد اخلاص و انجام وظایف شرعی خارج نگردد. حتی جهاد و تلاش در راه تأسیس حکومت اسلامی و تحکیم پایه‌های آن و خنثی ساختن توطئه‌های دشمنان را نیز به عنوان یک وظیفه شرعی و موجب رضای پروردگار جهان معرفی می‌کرد. ولی این، بدان معنا نیست که امام خمینی توجهی به امور زندگی اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی مردم نداشت و صرفاً به منظور تأسیس و تثبیت حکومت اسلامی جهاد و تلاش می‌کردند، بلکه به همه اینها کاملا عنایت داشت اما از طریق اجرای احکام و قوانین اسلام.
امام عقیده داشت اگر حکومت اسلامی برپا شود و احکام و قوانین دینی به طور صحیح و کامل به اجرا درآید و مسئولان نظام اسلامی در رده‌های مختلف به وظایف خود عمل کنند مشکلات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، اخلاقی و قضایی مردم حل می‌شود. کشورشان آباد و در حد امکان زندگی خوب و مرفه‌ای خواهند داشت. یکی از مهم‌ترین آرمان‌های امام خمینی(ره) تحقق عدالت اجتماعی، کم شدن فاصله طبقاتی، رفع تبعیضات ظالمانه، حمایت از محرومان و فقر ستیزی بود. از بررسی سخنرانی‌ها، پیام‌ها، توصیه‌های امام استفاده می‌شود که مسئله رفع تبعیض و فقر ستیزی یکی از اهداف بزرگ او بوده که همواره بدان تأکید داشت. آن بزرگوار به قدری در این باره سخن می‌گفت که به عنوان پناهگاه مستضعفان و پابرهنه‌ها شناخته شد. کسانی که دوران صدر پیروزی انقلاب را درک کرده اند و سخنان و موضع گیری‌های امام خمینی و دیگر مسئولان نظام را شنیده‌اند به خوبی می‌دانند که حمایت از محرومان و مستضعفان یکی از مهم ترین و پر جاذبه ترین شعارهای انقلابیون و مورد عنایت و تأکید رهبر انقلاب بود.
امام به دو انگیزه بر این هدف تأکید می‌کرد، انگیزه اول، انجام وظیفه دینی، زیرا کوشش در تحقق عدالت اجتماعی و دفاع از حقوق محرومان و مبارزه با ستمکاران و چپاول گران اموال عمومی یکی از بزرگترین اهداف پیامبران و پیامبر اسلام بوده است.
امام خمینی(ره) در این خصوص فرمود: «اسلام از اول برای همین امر قیام کرده که به این مستمندان عالم در مقابل ستمگران خدمت کند و این ستمگران را به جای خود بنشاند و شما اشخاصی هستید که پیرو یک همچو اسلام عزیز هستید و به این پیروی باید ادامه بدهید.»
انگیزه دوم، قدردانی از محرومان و مستضعفان بود چرا که به عقیده امام، محرومان صاحبان اصلی انقلاب‌اند و اگر ایثار و فداکاری آنان نبود انقلاب به پیروزی نمی‌رسید. امام بارها و بارها بدین مطلب تذکر می‌داد، از باب نمونه به چند فراز از سخنان ایشان اشاره می‌کنیم: «این پایین شهری‌ها و این پابرهنه‌ها، اینها ولی‌نعمت ماها هستند.»
اگر اینها نبودند، ما یا در تبعید بودیم یا در حبس بودیم یا در انزوا. اینها بودند که همه ما را از این مسائل نجات دادند، اگر تا آخر عمرمان به اینها خدمت کنیم، نمی‌توانیم از عهده خدمت اینها برآییم. شما امروز هم که ملاحظه می‌کنید این‌هایی که در جبهه‌ها الآن دارند جانفشانی می‌کنند، اینها از کدام طبقه هستند؟ الآن هم این‌هایی که جانشان را دستشان گرفتند و شما را حفاظت می‌کنند و آن‌هایی که در بین شهرها و در بین روستاها حفظ می‌کنند شما و مردم را همین طبقه هستند. شما باید توجه به این معنا بکنید که ما را اینها آورده‌اند و وکیل کرده‌اند، آورده‌اند و وزیر کرده‌اند، رئیس جمهور کرده‌اند. اینها ولی‌نعمت ما هستند، و ما باید ولی‌نعمت خودمان را از آن قدردانی کنیم و خدمت کنیم.»
امام خمینی(ره) رهنمودها و توصیه‌های مهمی در این مورد داشت که می‌تواند برای همه مسئولان مفید و کارساز باشد، در این جا به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
ایشان در این باره فرمود: «به عهده علمای اسلام و محققین و کارشناسان اسلامی است که برای جایگزین کردن سیستم ناصحیح اقتصاد حاکم بر جهان اسلام طرح‌ها و برنامه‌های سازنده و دربرگیرنده منافع محرومین و پابرهنه‌ها را ارائه دهند و جهان مستضعفین و مسلمین را از تنگنا و فقر معیشت به درآورند. البته پیاده کردن مقاصد اسلام در جهان و خصوصاً برنامه‌های اقتصادی آن و مقابله با اقتصاد بیمارسرمایه داری غرب واشتراکی شرق بدون حاکمیت همه جانبه اسلام میسر نیست و ریشه کن شدن آثارسوء و مخرب آن، چه بسا بعد از استقرار نظام عدل وحکومت اسلامی هم چون جمهوری اسلامی ایران نیازمند به زمان باشد. ولی ارائه طرح‌ها و اصولاً تبیین جهت گیری اقتصاد اسلام در راستای حفظ منافع محرومین و گسترش مشارکت عمومی آنان و مبارزه اسلام با زراندوزان بزرگترین هدیه و بشارت آزادی انسان از اسارت فقر و تهیدستی به شمار می‌رود.»
ایشان فرمود: «مجموعه قواعد اسلامی در مسائل اقتصادی، هنگامی که در کل پیکره اسلام به صورت یک مکتب منسجم ملاحظه شود و همه جانبه پیاده شود، بهترین شکل ممکن خواهد بود، هم مشکل فقر را از میان می‌برد و هم از فاسد شدن یک عده به وسیله تصاحب ثروت جلوگیری می‌کند و در نتیجه کل جامعه را از فساد حفظ می‌کند.»
در بخشی دیگر از سخنان امام آمده است: «در این فرصت به همه مسئولان کشورمان تذکر می‌دهم که در تقدم ملاک‌ها، هیچ ارزش و ملاکی مهمتر از تقوا و جهاد در راه خدا نیست و همین تقدم ارزشی و الهی باید معیار انتخاب و امتیاز دادن به افراد و استفاده از امکانات و تصدی مسئولیت‌ها و اداره کشور و بالاخره جایگزین همه سنت‌ها و امتیازات غلط مادی و نفسانی بشود، چه در زمان جنگ و چه در حالت صلح، چه امروز و چه فردا، که خدا این امتیاز را به آنان عنایت فرموده است و صِرف امتیاز لفظی و عرفی کفایت نمی‌کند، که باید هم در متن قوانین و مقررات و هم در متن عمل و عقیده و روش و منش جامعه پیاده شود و مصلحت زجر کشیده‌ها و جبهه رفته‌ها و شهید و اسیر و مفقود و مجروح داده‌ها و در یک کلام، مصلحت پابرهنه‌ها و گودنشین‌ها و مستضعفین، بر مصلحت قاعدین درمنازل و مناسک و متمکنین و مرفهین گریزان از جبهه و جهاد و تقوا و نظام اسلامی مقدم باشد.»
«خدا نیاورد آن روزی را که سیاست ما و سیاست مسئولین کشور ما پشت کردن به دفاع از محرومین و رو آوردن به حمایت از سرمایه دارها گردد و اغنیا و ثروتمندان از اعتبار و عنایت بیشتری برخوردار شوند. معاذالله که این با سیره و روش انبیاء و امیرالمؤمنین و ائمه معصومین(ع) سازگار نیست.»
امام‌خمینی(ره) که یک فقیه عالی رتبه و یک اسلام‌شناس واقعی و یک متفکر درد آشنای فقر و محرومیت توده مردم بود عقیده داشتند که احکام و قوانین اسلام به گونه‌ای از سوی خدا نازل شده که اگر درست و همه جانبه و با توجه به اوضاع اسفبار مردم فقیر و مستضعف و سوء‌استفاده مستکبران و زراندوزان مورد مطالعه و تحقیق فقها و علمای درد آشنای اسلام قرار گیرد و به صورت یک طرح کلی و همه جانبه در اختیار قانون‌گذاران واقع شود و به صورت قوانین درآید و به وسیله مسؤولین اجرایی کشور پیاده شود می‌تواند تضمین کننده عدالت اجتماعی و کم شدن فاصله طبقاتی و ریشه‌کن شدن فقر و محرومیت باشد و تحقق این امر بسیار مهم بر عهده فقها و اسلام‌شناسان و قانون‌گذاران نهاده شده است.
امام خمینی (ره) در خصوص انتخاب کارگزاران و مسئولان نظام اسلامی در تصدی پست‌های مختلف نیز توصیه‌هایی داشتند که به نمونه‌هایی از آن اشاره می‌شود: «ثروتمندان هرگز به خاطر تمکن مالی خود نباید در حکومت و حکمرانان و اداره کنندگان کشور اسلامی نفوذ کنند و مال و ثروت خود را به بهانه فخرفروشی و مباهات قرار بدهند و به فقرا و مستمندان و زحمتکشان، افکار و خواسته‌های خود را تحمیل کنند.»
«رئیس جمهور و وکلای مجلس از طبقه‌ای باشند، که محرومیت و مظلومیت مستضعفان و محرومان جامعه را لمس نموده و در فکر رفاه آنان باشند، نه از سرمایه‌داران و زمین‌خواران و صدرنشینان مرفه و غرق در لذات و شهوات که تلخی محرومیت و رنج گرسنگان و پابرهنگان را نمی‌توانند بفهمند.»
ایشان تأکید می‌کرد که کارگزاران نظام در سطوح مختلف نمایندگی مجلس، ریاست جمهوری، وزرا، معاونان آن‌ها، استانداران، مدیرکل‌ها و دیگر کارگزاران نباید از افراد ثروتمند و رفاه طلب انتخاب شوند. در این تأکیدهای فراوان و جدی به چند نکته مهم توجه داشت که در کل در چند محور آورده می‌شود:
اول: امام عقیده داشت با توجه به این که تحقق عدالت اجتماعی و حمایت از محرومان از بزرگترین اهداف نظام اسلامی است در صورتی این امر مهم تحقق می‌یابد که کارگزاران نظام از افرادی باشند که طعم تلخ فقر و محرومیت را چشیده باشند و از طبقات محروم باشند، تا با ایمان و اخلاص در تحقق این امر تلاش و جدیت نمایند، زیرا افراد ثروتمند و رفاه طلب چنین انگیزه‌ای ندارند.
دوم: در صورتی که افراد ثروتمند و رفاه طلب در مصادر امور به ویژه پست‌های کلیدی مانند مجلس، ریاست جمهوری، وزارت، معاونت‌های وزیران، مدیرکل‌ها، استاندارها قرار بگیرند این خطر جدی وجود دارد که در تدوین قوانین و مقررات، در تهیه طرح‌ها و در مراحل اجرا، منافع خود و وابستگان و افراد هم طبقه خود را بر تأمین منافع محرومان و مستضعفان ترجیح دهند و به تدریج نظام اسلامی را از مسیر اصلی خود یعنی حمایت از محرومان و تأمین عدالت اجتماعی منحرف سازند.
سوم: اگر ثروتمندان و سرمایه داران در مقام‌های کلیدی نظام به کار گمارده شوند، طبعاً راه برای نفوذ افراد هم طبقه آن‌ها باز می‌شود و محرومان و مستضعفان یعنی صاحبان اصلی انقلاب، به تدریج کنار زده خواهند شد.
چهارم: در صورتی که طبقات محروم یعنی حامیان اصلی انقلاب احساس کنند که امور مهم کشور در قبضه سرمایه‌داران و رفاه‌طلبان قرار گرفته نسبت به اصل نظام و تأمین اهداف انقلاب بدبین می‌شوند و به تدریج از صحنه‌های انقلاب کنار می‌کشند و این بزرگترین ضایعه است.
پنجم: در صورتی که رفاه‌طلبان در مصادر مهم امور کشورداری قرار گیرند بیم آن می‌رود که به تدریج روح تجمل‌گرایی بر ادارات حاکم گردد. تأسیس ساختمان‌های مجلل اداری و غیراداری، تزیین هرچه بیشتر اداره‌های دولتی، تأسیس هتل‌های بسیار لوکس و چند ستاره، برگزاری کنفرانس‌ها و کنگره‌های پرهزینه و تشریفاتی و کم‌فایده، سفرهای تشریفاتی و کم‌سود داخلی و خارجی و ده‌ها امور تجملاتی دیگر به صورت یک ارزش حکومتی در می‌آید. در این صورت، اموال عمومی که باید در راه تأمین عدالت اجتماعی و فقرزدایی و تأمین نیازهای واقعی توده‌های محروم و مستضعف صرف شود به مصرف تجملات غیر ضروری خواهد رسید کاری که با اهداف مهم انقلاب اصلاً سازش ندارد.
مجموعه مقالات آمنه شفیعی
منبع:(صحیفه امام، ج 21)