ورزش زورخانهای نام دیگر ورزش باستانی ایرانیان و به عنوان میراث فرهنگی نمادی از هویت دینی، ملی و تاریخی ایران است که با تلفیق معنویت، اخلاق و هنر از روزگاران دور تاکنون رواج داشته و نسل به نسل منتقل می‌شود، ورزش اصیل و کهن ایرانی که برتری اخلاق و معنویت در آن بیش از هر چیز دیگری تبلور دارد.
ورزش زورخانهای آداب و سنتی خاص دارد. آدابی که با پیروی از پهلوانان و دلاوران افسانه‌ای دوره باستان و تأسی از پیشوای نخستین شیعیان و جوانمردان، خُلق و خوی مردانگی و مروت و جوانمردی را در ورزشکاران بر می‌انگیزد یا نیرو می‌بخشد. این ویژگی‌های نیکو در قالب شعرها و داستان‌ها به صورت آهنگین و به همراهی «ضرب زورخانه» که مهم‌ترین ساز این نوع موسیقی است، برای برانگیختن ورزشکاران در هنگام ورزش از سوی «مرشد» خوانده می‌شود. ورزشکاران هماهنگ با موسیقی و نوای مرشد حرکات زیبای گروهی یا فردی به نمایش می‌گذارند.
ورزش باستانی بین ورزشکاران به احترام و ادب معروف و با اصول زیادی همراه است. به‌طور مثال تمامی حرکات با اجازه از سادات و پیشکسوتان زورخانه که به رخصت گرفتن معروف هست انجام می‌شود. یکی دیگر از اصلی‌ترین آداب زورخانه این است که ورزشکاران باید مواردی را از قبیل فروتنی و از خودگذشتگی، مروت، مردانگی، سفره‌داری، پاکیزگی، کمک به فقرا و تنگ‌دستان و دیگر صفات پهلوانی را رعایت کند. نرمش، میل گرفتن، پا زدن، سنگ گرفتن، چرخ زدن، میل بازی و ... از حرکات در ورزش‌های زورخانهای برای افرادی که در گودهای زورخانه پیر شده‌اند، خاطره‌انگیز است.
امروزه در استان یزد بیش از 90 زورخانه و در شهرستان یزد بیش از 25 زورخانه برقرار است. شهر یزد را یکی از قطب‌های مهم ورزش زورخانهای در ایران می‌دانند و هر گردشگری از هر کجای دنیا که به یزد سفر می‌کند، تجربه حضور در مکانی تاریخی با معماری اصیل که هوشمندانه بازسازی شده و تغییر کاربری یافته برایش بی‌نظیر است.
با آن که بیشتر زورخانه‌های استان یزد از بازسازی و تغییر کاربری حمام‌ها و آب‌انبارهای قدیمی ایجاد شده است، زورخانه «تختی» که قدمت آن به ۵۰۰ سال قبل بازمی‌گردد از ابتدا با کاربری زورخانه ساخته شده و ۱۸ اسفند ۱۳۸۷ با شماره ثبت ۲۵۳۶۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این زورخانه که در بافت تاریخی یزد در نزدیکی آثار تاریخی مانند بازارخان و مجموعه امیرچقماق قرار گرفته است، مرشدان بزرگی چون مرحوم مرشد احمد شرف‌الدینی، حاج‌حسن شرف‌الدینی، احمد شش‌انگشتی، مرشد محمد مرادی و پهلوانان نامی از جمله پهلوان یزدی بزرگ در عصر قاجار را به دنیای ورزش باستانی و پهلوانی معرفی کرده است.
زورخانه «صاحب‌الزمان» که در قلب مجموعه تاریخی امیرچقماق یزد قرار دارد، نتیجه تغییر کاربری از مخزن یک آب‌انبار قدیمی است که بعد از پیشرفت و تغییر سیستم آب‌رسانی بدون استفاده مانده بود.
آب‌انبار پنج بادگیری امیرچقماق که در مجموعه تاریخی امیرچقماق واقع شده است، متعلق به دوره ایلخانی، اواخر قرن 9 هجری قمری و با قریب به 500 سال قدمت است. بانی این مجموعه عظیم خانم بی‌بی فاطمه امیرچقماق، همسر امیر جلال‌الدین شامی، حاکم شهر یزد و خواهر گوهرشاد است. مخزن این آب‌انبار پس از وصل شدن آب شهری، به مکانی متروکه تبدیل شده بود که پهلوان علی درهمی با توجه به قدمت و عظمت این بنا و پاکی نیت واقف آن و پس از 30 سال پیگیری در سال 1378 مجوز تبدیل آن را به زورخانه از اداره اوقاف و میراث فرهنگی یزد دریافت کرد و شروع به بازسازی این مخزن عظیم که در دنیا کم نظیر است کرد. با همت و نظارت رئیس وقت میراث فرهنگی و مؤسس زورخانه، پهلوان علی درهمی معروف به محمد مشتی در سال 1380 و پس از دو سال، این مکان تاریخی و دیدنی در چهار طبقه افتتاح شد.
زورخانه «خواجه خضر» یزد واقع در محله قدیمی خواجه خضر که قدمت آن به دوره صفوی بر می‌گردد از معدود زورخانه‌های ایران است که پس از گذشت سالیان همواره پابرجا و دایر بوده و محلی برای اجرای این ورزش باستانی فراهم کرده است. معماری خاص و قدیمی ساختمان زورخانه خواجه خضر یزد و عکس‌های قدیمی قهرمانان نامی که بر دیواره‌های آن نصب شده است بر شکوه و دلنشین بودن این زورخانه افزوده و قدمت بسیار این بنا را بیان می‌کند. این بنا در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۷۷۸۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده است.
زورخانه میدان شاه سابق که در حال حاضر یکی از زورخانه‌های معروف یزد است و در طول سال‌های متمادی پهلوانان بنامی که بعضی از آنها موفق به دریافت بازوبند پهلوانی شده بودند پرورش داده است. قدمت این زورخانه در حدود پنج قرن است و هم‌اکنون به نام زورخانه «بعثت» مقدم باستانی کاران را می‌پذیرد.
زورخانه «پوریای ولی» گازرگاه یزد واقع در خیابان سلمان محله قدیمی گازرگاه با قدمتی بیش از ۱۰۰ سال نیز از دیگر زورخانه‌های قدیمی استان است.
پهلوانان جلال یزدی، محمدتقی بیک‌یزدی، عبدالقیوم یزدی، علی عسکریزدی، ابراهیم یزدی معروف به پهلوان بزرگ یزدی در زمان ناصرالدین شاه، محمد عبدل معروف به پهلون کوچک یزدی، محمد مازار، استاد حاجی محمد کلاه مال، محمدرضا غلامعلی معروف به پهلوان محمد صباغ‌یزدی، گلگار یزدی، آقا یحیی نواب‌یزدی و.... از جمله پهلوانان نامی یزد در قدیم هستند.
محمدهاشم روغنی، دبیر هیئت ورزش‌های زورخانهای و کشتی پهلوانی استان یزد با اشاره به ۱۷ شوال، روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانهای به ایکنا گفت: شالوده زورخانه و ملزوماتش نه فقط جایگاهی برای توانمندی جسم بلکه کلاس درس اخلاق نیز بوده است.
وی بازدید و دیدار با پیشکسوتان و سرمایه‌های معنوی ورزش زورخانهای، برگزاری و اجرای سنت حسنه گلریزان به منظور تهیه بسته معیشتی برای خانواده‌های نیازمند، بازدید از زورخانه‌ها و ضدعفونی کردن جهت بازگشایی و شروع ورزش را از جمله برنامه‌های این هیئت در این هفته دانست.
روغنی از راه‌اندازی طرح «هر خانه یک زورخانه» در ایام کرونا و پساکرونا خبر داد و افزود: در این طرح ورزشکاران ابزارهای ورزشی را به خانه می‌برند و فیلم کوتاه ورزش کردن را جهت توسعه و ترویج فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانهای در فضای مجازی به اشتراک می‌گذارند.
دبیر هیئت ورزش‌های زورخانهای و کشتی پهلوانی استان یزد برگزاری مسابقات زورخانهای به صورت هنرهای فردی و انفرادی با قوانین فدراسیون در داخل خانه و ارسال فیلم طبق ضوابط به هیئت استان و فدراسیون، مصاحبه و ثبت خاطرات بزرگان و پیشکسوتان ورزش و انتشار جهت ترویج فرهنگ پهلوانی بین جوانان و جامعه را از دیگر برنامه‌ها اعلام کرد.
انتهای پیام