به گزارش ایکنا از اصفهان، آیت‌الله العظمی مظاهری از مراجع تقلید، در مقدمه کتاب «سير و سلوک» درباره نگرشی اخلاقی به رخداد خجسته مبعث نوشته‌اند:
از نظر قرآن كريم، انسان در حركت به سوى پروردگار هستى است و منتهاى اين سير كه در مسيرى پر رنج و پر مشقت واقع شده است، خداوند متعال مىباشد: «يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّكَ كادِحٌ إِلى رَبِّكَ كَدْحاً فَمُلاقيهِ».
آيات ديگرى نيز به همين مضمون در قرآن كريم وجود دارد كه بازگشت انسان را به سوى خود خداوند بر مىشمرد و انتهاى مسير حركت او را مقام عنداللهى مىداند. [2] بندهاى كه قدم در راه نهد و با عزمى جزم مسير تقرب به درگاه الهى را بپيمايد، به مقامى مىرسد كه خداى سبحان او را به نزد خودش دعوت مىكند و او را در بهشت موعود كه با بهشت معمولى تفاوت دارد و مخصوص خود خداوند است، منزل مىدهد. «يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ، ارْجِعی إِلى رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّةً، فَادْخُلی فی عِبادی، وَ ادْخُلي جَنَّتی»[3]
رسيدن به اين مرتبه عظيم و دست يافتن به اين مقصد رفيع، پس از پيمودن راهى طولانى در مسيرى پر مشقت براى آدمى ميسر مىگردد. راهى كه انسان بايد بپيمايد، از مو باريكتر، از شمشير برندهتر و از آتش سوزندهتر است، ولى اگر كسى عزم خود را جزم كند و گامى به سوى پروردگار متعال بردارد، لطف و عنايت خداوند منان را در همه مراحل مسير پر فراز و نشيبى كه مىپيمايد، مشاهده خواهد كرد و حق تعالى را همواره پشتيبان و حامى خود خواهد يافت. «وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَكي مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً» [4]
اگر اين توفيق از طرف خداوند براى انسانى كه زمينه آن را ايجاد كرده است، رفيق راه شد، موانع از سر راه او برداشته مىشود و در يك زمان بسيار كوتاه، با پيروز شدن در يك امتحان الهى و يا جذب يك نظر ولائى، راه طولانى سير و سلوك را پيموده و به مقصد خواهد رسيد. خوشا به حال اينگونه افراد كه در طول تاريخ بسيار بودهاند.
براى رسيدن به هر مقصدى بايد از راهى كه به آن مقصد منتهى مىشود، عبور كرد و طى مسير در هر راه و مسيرى، محتاج كمک و راهنمائى است. اگر كسى بنا داشته باشد به يک مسافرت معمولى برود، قطعاً از نقشه راه بىنياز نخواهد بود. مسلماً راهنمائى كسانى كه آن مسير را پيمودهاند و به موانع راه و پيچ و خم موجود در آن واقفند، فوائد فراوانى در جهت سهولت طى مسير دارد و از موانع موجود در آن خواهد كاست. با يك مقايسه ساده اين نتيجه حاصل مىشود كه اگر يک مسافرت عادى تا اين مقدار نيازمند كمک و راهنمائى باشد، حركت به سوى خداى سبحان با آن موانعى كه بر سر راه دارد، راهنمايانى مىطلبد كه علاوه بر وقوف كامل بر جزئيّات مسير حركت، قادر به برطرف كردن موانع موجود باشند و بتوانند دست انسان را گرفته، به آن مقصد اعلى برسانند. از سوى ديگر دعوت بندگان به مقصدى خاص، بدون نمايش نقشه راه و ارسال راهنما، با حكمت خداوند حكيم سازگار نيست.
بنابراين حق تعالى با انزال كتب آسمانى به ويژه قرآن كريم و ارسال رسولان و اوصياى ايشان، به ويژه چهارده معصوم(ع)، حجّت را بر بندگان خويش تمام كرده و بر همين اساس انسان را به سوى خويش فرا مىخواند. خداوند تعالى در آيات متعددى از قرآن مجيد به صورت مستقيم و غيرمستقيم راه را به جويندگان حقيقت نشان مىدهد. پيامبر اكرم(ص) و اهل بيت گرامى ايشان كه مبيّن قرآن هستند نيز در روايات فراوانى سلوک معنوى آدمى را متذكر شده و به گونهاى مسير حركت را براى سالک هموار مىكنند كه گويى او را به مقصد رسانيدهاند. بنابراين سالک بايد در پرتو نور قرآن كريم و عترت(ع)، راه طولانى تقرّب به سوى پروردگار متعال را بپيمايد تا گمراه نشود.
تدوين برنامه رسالت پيامبر(ص) توسط خداوند هنگامى كه پيامبر اكرم(ص) به پيامبرى مبعوث شدند، هيچ فضيلت بارزى در جامعه عرب جاهلى عربستان ملاحظه نمىشد. پيامبر گرامى اسلام(ص) در جامعهاى عارى از فضائل و پر از رذائل و در حالى كه شقاوت و جهالت سر تا پاى آن جامعه را فرا گرفته بود، به پيامبرى برانگيخته شدند. اوّلين آياتى كه بر پيامبر اكرم(ص) نازل شد نيز، آيات تربيتى و آموزشى بود. «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذي خَلَقَ، خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ، اقْرَأْ وَ رَبُّكَ الْأكْرَمُ، الَّذي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ، عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ يَعْلَمْ».
اين آيات شريف، به قول اهل ادب «براعت استهلال» قرآن كريم است و لزوم آموزش و پرورش را نمايان مىسازد. به عبارت روشنتر قرآن كه يک كتاب تربيتى و آموزشى است، با اين چند آيه، برنامه تربيتى و پرورشى پيامبر اكرم(ص) را تا روز قيامت تعيين فرموده است. بر اساس اين آيات شريف، پيامبر خاتم(ص)، معلم آموزشى و پرورشى بشريت است. آن نبى گرامى(ص)، فرستاده شده تا با تبيين قرآن كريم، انسانها را تربيت كند و آنان را به مقام آدميت برساند. خودسازى و تهذيب نفس را به بندگان آموزش دهد و آنان را به دو بال علم و عمل مجهز نمايد تا بتوانند پرواز كنند.
پيامبر گرامى(ص) پس از مبعوث شدن به رسالت و دريافت برنامه آموزشى، از غار حرا به خانه بازگشتند. بارى سنگين بر دوش آن رسول گرامى(ص) آمده بود: «إِنَّا سَنُلْقي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقيلًا»، جبرئيل نازل شد و آيات اوّل سوره مزّمّل را آورد. در حقيقت با يک دستورالعمل دوازدهگانه كه بهترين ابزار كار براى تحمّل آن بار سنگين بود، بر پيامبر اكرم(ص) وارد شد. «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم، يا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ، قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَليلًا، نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَليلًا، أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتيلًا، إِنَّا سَنُلْقي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقيلًا، إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قيلًا، إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ سَبْحاً طَويلًا، وَ اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَ تَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتيلًا، رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكيلًا، وَ اصْبِرْ عَلي ما يَقُولُونَ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَميلًا؛ اى جامه بر خود پيچيده، شب را جز اندكى (براى نماز و عبادت) برخيز، نصف شب را يا اندكى از نصف كم كن (يك سوّم آن را)، يا بر نصف بيفزاى (دو سوّم آن را)، و قرآن را با ترتيل (شمرده و آرام) تلاوت كن، همانا بار سنگينى به دوش تو آمده است و شب بيدارى، موجب تقويت اراده و شرح صدر و قاطعيت در گفتار است و بايد در روز نظير يک ستاره كوشا باشى. و نام پروردگار خود را ياد كن و (در دل) از همه چيز به سوى او منقطع شو، همان خدايى كه پروردگار مشرق و مغرب است، جز او معبودى نيست، پس او را وكيل خود ساز، و بر آنچه مىگويند (از نسبتهاى ناروا) صبر كن و از آنها به وجهى نيكو دورى گزين».[5]
خداوند متعال در اين آيات شريفه مىفرمايد: يا رسولالله كه عباى نبوّت به دوش تو آمده است، از اين دستورالعمل كمك بگير:
اوّل: شبزندهدارى؛ (قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَليلا)
دوّم: نماز شب (تهجّد)؛ (إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قيلا)
سوّم: تمسک به قرآن؛ (وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتيلًا).
چهارم: اراده؛ (إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً)
پنجم: قاطعيت در گفتار؛ (وَ أَقْوَمُ قيلا)
ششم: فعاليت مدام؛ (إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ سَبْحاً طَويلًا)
هفتم: ذكر مدام؛ (وَ اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ)
هشتم و نهم: دعا و انقطاع الى الله؛ (وَ تَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتيلًا)
دهم: توكّل؛ (رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكيلًا)
يازدهم: صبر؛ (فَاصْبِرْ عَلي ما يَقُولُون)
دوازدهم: سعه صدر؛ (وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَميلا)
بدين ترتيب خداوند متعال براى يارى رساندن به پيامبر(ص) در راه پر مشقتى كه لازم بود آن حضرت بپيمايد، يك دستورالعمل كه مشتمل بر دوازده بخش بود، ابلاغ فرمود. در واقع خداى سبحان با ابلاغ اين دستورالعمل، برنامه رسالت پيامبر(ص) را تدوين فرموده است. برنامه جامعى كه نقشى اساسى و حساس، در امر رسالت براى پيامبر(ص) ايفا كرد. پيامبر اكرم(ص) با استفاده از اين دستورالعمل، فعاليت تبليغى و رسالت خويش را آغاز نمودند و پس از تحمل شدايد و پشت سر نهادن موانع فراوان و فشارهاى كفار، توانستند در مدّت كوتاهى جامعه عرب جاهلى را دگرگون سازند و با يک انقلاب دفعى، افرادى مهذّب و باتقوا تربيت نمايند.
از ميوههاى شيرين درخت نبوى، تربيت و پرورش انسانهاى با فضيلت و بامعرفت بود. آن حضرت علفهاى هرز رذالت و پستى را از دل آنان ريشهكن و نهال فضايل را در سينه آنان غرس نمود و فطرت پاک آنان نيز در رشد و به ثمر نشستن نهال فضائل مؤثر واقع شد و يكى دو سال از بعثت نگذشته بود كه شجره طيبه اسلام، به بار نشست و مكتب نجات بخش اين دين جهانشمول، سراسر گيتى را متوجّه خويش ساخت.
ثمرات حيات بخش بعثت پيامبر(ص)، در سايه اهتمام آن حضرت و اصحاب ايشان به دستورالعمل و برنامهاى كه از جانب خداوند حكيم در سوره مزّمّل نازل شد، تحقق يافت؛ لذا مىتوان گفت آن دستورالعمل، در واقع برنامه سلوک معنوى مسلمانان، مشتمل بر راهكارهايى براى خودسازى آنان بود. برخى از مسلمانان صدر اسلام با عمل به اين برنامه و پيروى از پيامبر اكرم(ص)، به مقام آدميت نائل آمدند. منازل سير و سلوک را يكى پس از ديگرى پيمودند تا فانى فى الله شدند. از اين رو اين دستورالعمل تربيتى مىتواند به عنوان يک برنامه، فرا راه سالک قرار گيرد و او را در حركتى كه پيش رو دارد، يارى نمايد.
خداوند متعال به گونهاى حكيمانه و با توجه به موانع و مشكلاتى كه پيامبر(ص) در مسير حركت خود دارد، به تدوين اين دستورالعمل پرداخته و ناگفته پيدا است كه فقط با عمل به چنين برنامهاى مىتوان بر شدائد و سختىها فائق آمد و همچون پيامبر(ص) پيروز ميدان شد. بنابراين موفقيت در ميدان سير و سلوک و عبور از سختىها و موانع موجود در مسير حركت به سوى خدا، تنها با برنامهاى كه ذات بارى تعالى براى سختترين كارها تنظيم و تدوين فرموده، امكانپذير است.
هر كه اهل سير و سلوک باشد و رسيدن به مقامات عاليه عرفانى را به عنوان چشمانداز پيش روى خود رقم زده باشد، با عمل به اين دستورالعمل مىتواند به مطلوب خود برسد. در اين مجال شرح مختصرى از دستورات خداوند سبحان در سوره مزمل بيان خواهد شد.
پی‌نوشت‌ها:
1. الإنشقاق/ 6.
2. از جمله البقرة/ 156: (إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ)، النجم/ 49: (وَ أنَّ إِلى رَبِّكَ الْمُنْتَهي) و ...
2. الفجر/ 30- 27.
4. النور/ 21.
5.المزّمّل/ 10- 1
منبع: سایت دفتر آیت‌الله مظاهری
انتهای پیام