پیدایش مصحف فاطمه(س)
زهرا(س) پس از رحلت پیامبر (ص)، 75 یا 95 روز، در جهان زندگی کرد. در این مدت بسیار کوتاه که دوره صبر و استقامت، حمایت از حریم ولایت و در عین حال حزن و اندوه زهرای مرضیه بود، جبرئیل امین - فرشته وحی - بر او فرود آمد و با گزارش‌هایی که از منزلت پدر بزرگوارش در نزد خدا و نیز آینده تاریخ اسلام و تشیع الهام می‌کرد کتاب ارزشمندی به نام (مصحف فاطمه(س) برای امامان معصوم به یادگار ماند.
امام صادق(ع) در پاسخ به محدثانی که درباره مصحف فاطمه(س) سؤال کردند مدت طولانی سکوت کرد، سپس فرمود: شما درباره چیزهایی که چه لازم دارید و یا لازم ندارید جست‌وجو و تحقیق می‌کنید.
فاطمه(س) پس از رسول خدا 75 روز حیات داشت و بر اثر رحلت پدرش اندوه فراوان بر او وارد گشت. جبرئیل - فرشته وحی - پیوسته بر او فرود می‌آمد و ناگواری‌ها و اندوه جدایی پدر را به خوبی‌ها جلوه می‌داد و به جانش آرامش می‌بخشید. به او از پدر و جایگاه بلندش در نزد پروردگار خبر می‌داد و نیز از حوادث آینده که بعد از فاطمه(س) نسبت به فرزندانش واقع خواهد شد گزارش می داد. علی(ع) تمام آن گزارش‌ها و اخبار را می‌نوشت که همین مصحف فاطمه(س) را شکل داد.
در حدیث دیگری امام صادق(ع) در پاسخ محدثی که سؤال کرد: مصحف فاطمه چیست؟ چنین فرمود: خداوند متعال زمانی که پیامبر را قبض روح کرد بر فاطمه(س) از اثر رحلت پیامبر(ص) اندوهی وارد شد که جز خدای عزوجل کسی نمی‌داند چه حزنی بود. لذا خداوند فرشته‌ای را به سوی او فرستاد تا غم و اندوهش را برطرف نماید و با او سخن گوید. فاطمه(س) جریان را به امیرالمؤمنین گزارش داد و علی(ع) فرمود: هر وقت ورود فرشته را احساس کردی و صدایش را شنیدی به من بگو و مرا از سخنانش آگاه کن. بنابراین امیرالمؤمنین(ع) آنچه را که می‌شنید می‌نوشت تا آنکه از سخنان و گزارش‌های نوشته شده مصحفی به وجود آمد.
بر اساس احادیت روایت شده می‌توان گفت مصحف فاطمه(س) در فاصله زمانی پس از رحلت پیامبر اسلام(ص) تا شهادت صدیقه طاهره(س) به وجود آمده است و مصحف فاطمه(س) سخن وحی است که توسط جبرئیل امین به فاطمه زهرا الهام و به دست مبارک مولا علی(ع) نوشته شده است.
زمینه‌های مصحف در زمان پیامبر
گرچه پیدایش و اتمام مصحف فاطمه(س) پس از رحلت رسول خدا انجام گرفت و از جانب خداوند به او الهام گشت که احادیث بسیاری بر این دلالت دارد، اما در برخی از روایات زمینه‌های پیدایش آن را از زمان حیات رسول الله می‌دانند.
از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: مصحف فاطمه(س) به املا رسول الله و خط علی(ع) شکل گرفت. چنین مصحفی در چندین حدیث با اسناد مختلف از امام صادق(ع) نقل شده است و اینکه رسول خدا املا کرد و علی(ع) با دست مبارکش نوشت که این نظریه را اثبات می‌کند که مصحف فاطمه(س) در زمان پدرش به‌وجود آمد.
البته برخی قایل‌اند که جمله(رسول الله) در این احادیث منظور پیامبر اسلام نیست، بلکه همان فرستاده خدا فرشته وحی است که اخبار و گزارش‌ها را املا کرد و علی(ع) آنها را نوشت. شاهدی که سخن این گوینده را تایید می‌کند حدیثی است که ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده و در آن کلمه رسول نیست؛ همانا مصحف فاطمه(س) چیزی است که خداوند آن را بر فاطمه(س) املا و به سوی او وحی کرد و روشن است که املا خدا به واسطه فرشته وحی است. بنابراین مفهوم این احادیث نیز شبیه آن روایاتی می‌شود که پیش از آن نقل کردیم که در آنها پیدایش مصحف فاطمه را پس از رحلت پیامبر(ص) می‌داند.
البته صحیفه‌هایی از مصحف فاطمه(س) که برگ‌ها و قسمت‌های جزیی از آن مجموعه ارزشمند خدادادی است پیامبر در زمان حیات به فاطمه(س) ارزانی داد که بعدها کامل گشت و به نام مصحف فاطمه(س) در اختیار امامان معصوم(ع) قرار گرفت، چرا که بخشی از آن مصحف در زمان پیامبر(ص) و در اختیار جابر بن عبدالله انصاری قرار گرفت که هم‌اکنون همین صحیفه در جوامع حدیثی شیعی در دسترس علاقه‌مندان است.
امام صادق(ع) فرمود: پدرم امام محمدباقر(ع) به جابر بن عبدالله انصاری گفت: پرسشی داشتم که هر وقت مناسب شد آن را مطرح کنم. جابر عرض کرد: هر زمان که دوست داشتی در محضرتان خواهم بود. تا آنکه فرصت مناسبی پیش آمد و پدرم خطاب به جابر گفت: ای جابر! به من خبر ده از لوحی که در دست مادرم فاطمه دختر رسول الله(ع) دیدی و مادرم از نوشته‌های آن لوح به تو چه خبر داد؟
جابر عرض کرد: خدای را گواه می‌گیرم که در حیات رسول خدا برای عرض تبریک ولادت حسین(ع) بر مادرت فاطمه(س) وارد شدم که در دستش لوح سبز رنگی چون زمرد درخشش داشت و در آن نوشته سفیدی که چون خورشید نورانیت داشت مشاهده کردم. عرض کردم: پدر و مادرم فدایت ای دختر رسول الله! این لوح چیست؟ فرمود: این لوحی است که خداوند به پیامبرش هدیه داده است و در آن نام پدرم، نام همسرم، نام فرزندانم و نام اوصیاء از فرزندان نوشته شده است که پدرم آن را به من بخشید تا به سبب آن مرا خشنود کند. جابر گفت: مادرت فاطمه(س) آن را به من عطا کرد و خواندم و از آن رونوشت کردم. پدرم امام محمدباقر(ع) به جابر گفت: آیا ممکن است آن نوشته را بر من عرضه کنی؟ گفت: آری! پدرم همراهش به منزل جابر رفت و پیش از آنکه آن لوح را بیاورد ناگاه صحیفه‌ای از ورق نازکی که در آن نوشته شده بود درآورد و گفت: ای جابر! نگاه کن در نوشته خودت تا من برایت بخوانم. جابر هم در نوشته خودش نگاه کرد و پدرم از روی نوشته‌ای که داشت خواند؛ تا جایی که این دو نوشته حتی در یک حرف هم با یکدیگر تفاوت نداشتند. آنگاه جابر گفت: خدا را گواه می‌گیرم نوشته‌ای که در آن لوح دیدم چنین بود...
منابع: کتب بحارالانوار و اصول کافی و ensani.ir