غلام‌رضا محمدزاده، مدیرکل اداره اوقاف و امور خیریه استان تهران در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، ضمن پاسخ‌گویی به برخی انتقادات وارد بر سازمان اوقاف و امور خیریه در خصوص دخالت بیش از حد این سازمان در امر موقوفات و نبود بهره‌وری کافی در برخی موقوفات، عنوان کرد: بر طبق قانون، سازمان اوقاف و امور خیریه، متولی موقوفاتی است که یا به هر دلیلی متولی ندارند، یا مجهول التولیه هستند و برای آنها متولی تعریف نشده است.
اداره موقوفات و نظارت بر آنها حق مردم است
وی ادامه داد: ما در رابطه با موقوفاتی که متولی دارند و متولی آنها در حال اداره موقوفه خود است، قانوناً و شرعاً حق هیچ دخالتی نداریم و فقط در مواردی که سازمان اوقاف متولی است، بر حسب قانون موظف هستیم که دخالت کنیم. رویکرد ما این است که نهاد وقف یک نهاد مردمی است و مردمی که وقف می‌کنند، باید بر موقوفات، اداره و نظارت داشته باشند.
محمدزاده خاطرنشان کرد: هنگامی‌که به یک خلأمدیریتی برخورد کردیم که مردم وقف کرده‌اند، اما بر موقوفات خود مدیریت ندارند، قانون برای ما تعیین تکلیف کرده است که ورود پیدا کنیم. اما اگر موقوفه دارای متولی باشد، ما فقط حق نظارت داریم و این نظارت هم قانونی است که اگر یک متولی در مدیریت موقوفه نسبت به موقوفه یا مستأجرین دچار افراط و تفریط شود و تخلفی انجام دهد، ما آن را مستند کرده و تحویل دادگاه می‌دهیم.
سازمان اوقاف حق عزل متولی را ندارد
وی افزود: در چنین مواردی باید دادگاه تصمیم بگیرد و خود سازمان اوقاف رأساً نمی‌تواند برای عزل، ممنوع‌المداخله کردن یا امین قرار دادن یک متولی مداخله کند. در سال‌هایی که از وقوع انقلاب اسلامی می‌گذرد، شاید تعداد کسانی که در تهران، عزل یا ممنوع‌المداخله شده‌اند، به اندازه انگشتان دست نباشد و این حاکی از عدم دخالت ما درامر موقوفاتی است که دارای متولی هستند.
مدیرکل اداره اوقاف و امور خیریه استان تهران تصریح کرد: این موضوع برای کسانی‌که می‌خواهند به موقوفات تعدی کنند، به یک حربه تبدیل شده‌است و ما هم جلوی این حربه را می‌گیریم. امروزه مهم‌ترین رویکرد ما در این زمینه این است که در میان مردم این فرهنگ را رواج دهیم که وقف‌نامه‌ها را مطالعه کنند و اگر تولیت به آنها می‌رسد، اقدام کنند و تولیت بگیرند.
وجود صدمیلیارد تومان اوراق وقفی در بودجه 92
محمدزاده عنوان کرد: ما در سازمان اوقاف و امور خیریه در رابطه با مساجد در کل استان تهران، اعلام کردیم که ائمه جماعات به عنوان امین ما در رَقَبات مساجد حل و فصل موقوفات را انجام دهند و ما هم نظارت می‌کنیم. این یک قدم به جلو است و ما نه تنها دخالت نکردیم، بلکه بخشی از مدیریت خودمان را هم واگذار کرده‌ایم.
وی در رابطه با دلایل عدم انتشار اوراق وقفی اظهار کرد: اوراق وقفی نیاز به قانون دارد. امسال در مجلس شورای اسلامی در بودجه کل کشور، صد میلیارد تومان اوراق وقفی دیده شد است که کلیه دستورالعمل‌ها در این رابطه ابلاغ شده و به زودی هم تبلیغات آن شروع خواهد شد. بانک مرکزی هم مجوز آن را صادر کرده و امیدواریم بیش از صد میلیارد تومان بفروشیم. اکنون در حال بررسی و تهیه زیرساخت‌های آن هستیم، چون این یک کار نو است و حواشی کار را باید در نظر بگیریم.
انقلاب سفید موقوفات را از وقفیت خارج کرد
وی در پاسخ به این پرسش که به چه دلیل اکثر موقوفات کشور دارای بهره‌وری نیستند و در سازمان اوقاف چه تلاش‌هایی برای حل این مشکل صورت گرفته است، اظهار کرد: جمهوری اسلامی ایران، وارث موقوفاتی است که در دوران پهلوی به یغما برده شده است. وقف‌نامه‌های بخش مهمی از موقوفات از بین رفته و تبدیل به ملک شده است یا متصرفینی دارد که تلقی مالکیت از این املاک وقفی را دارند.
محمدزاده تأکید کرد: با انقلاب سفید و اصلاحات ارضی که پهلوی دوم به راه انداخت، بخش مهمی از موقوفات را با عنوان این‌که در اختیار زارعین قرار می‌دهند و تبدیل به احسن می‌کنند، فروختند و از وقفیت خارج کردند، اما موقوفه‌ای جایگزین نشد. این سابقه مدیریت موقوفات در قبل از انقلاب است. بعد از انقلاب اسلامی و در همان روزهای نخست انقلاب، حضرت امام(ره) فرمودند که موقوفات باید به وقفیت برگردند و به وقف عمل شود.
دولت‌های پس از انقلاب کمکی به وقف نکرده‌اند
مدیرکل اداره اوقاف و امور خیریه استان تهران خاطرنشان کرد: متأسفانه مشکلاتی از قبیل جنگ تحمیلی که مدیران کشور درگیر آن بودند، باعث شد تا آن‌گونه که شایسته بود، به موقوفات پرداخته نشده و این فرمایش حضرت امام(ره) جدی گرفته نشود. حضرت امام(ره) فرمودند که اگر دولتمردان و مسئولین در احیای موقوفات تلاش کنند، می‌توانند بخشی از مشکلات کشور را حل کنند. رویکرد دولت‌ها در بعد از انقلاب رویکرد کمک به مسایل وقفی، احیای وقف و فرهنگ وقف نبوده است.
محمدزاده تأکید کرد: در همین چند سال اخیر با اتفاقاتی که در عرصه‌های مختلف جامعه علی‌الخصوص مؤسسه‌های خیریه‌ای که ایجاد شده و رقبایی برای مقوله وقف شکل گرفته است، شاهد مشکلات تازه‌ای برسر راه گسترش وقف و بهره‌وری موقوفات هستیم. البته مردم کار خیر را تعطیل نکرده‌اند، اما تلاش‌هایی همانند اعمال خیرین مدرسه‌ساز و... صورت گرفته است. این افراد، خیرات زیادی را تولید کردند و در اختیار جامعه قرار دادند، اما فعالیت آنها در راستای مبحثی به نام وقف شکل نگرفت.
بانک اطلاعاتی موقوفات را تأسیس کرده‌ایم
وی افزود: سازمان اوقاف هم به این فکر افتاد که چرا باید سرمایه راکدی که گذشتگان ما به عنوان وقف در اختیار ما قرار داده‌اند و باید صدقه جاریه باشد، در راستای مکانیزمی که واقف تعریف کرده است، جریان ندارد. اولین قدمی که برداشته شد، احصای موقوفات بود. بدین معنی که تلاش کردیم دارایی‌هایمان را در قالب یک بانک اطلاعات جمع‌آوری کنیم و اکنون در اقدامی بی‌سابقه، دارایی‌های ما در کل کشور در این بانک اطلاعاتی جمع‌آوری شده است.
وی با ذکر این نکته که تلاش داریم که دریابیم وقفیت کدام بخش از این موقوفات، محرز است، اما متصرفین آنها به قانون و مقررات تمکین نمی‌کنند، عنوان کرد: در برخی از مواردی هم که تداخل املاک وجود داشت، همانند اختلافات با منابع طبیعی، حل و فصل شده است و آن‌هایی که به وقف عمل می‌کردند و با موقوفه رابطه داشتند هم به این نتیجه رسیدند که حق و حقوق واقعی اوقاف را پرداخت کنند.
تلاش‌های صورت گرفته پاسخ‌گوی نیازها نیستند
مدیرکل اداره اوقاف و امور خیریه استان تهران در پایان این گفت‌وگو اظهار کرد: طبق فتوای علما، این افراد باید مال‌الاجاره و حق تصرفی که دارند را به نرخ عادله روز پرداخت کنند. این فرهنگ‌سازی صورت گرفته و الحمدالله اتفاقات خوبی در این زمینه افتاده است و با آن بخشی که حاضر به همکاری نبودند هم مذاکراتی شده است. این‌ها حرکات خوبی است که انجام شده است، اما هنوز جواب‌گوی نیازهای ما نیستند.