به گزارش خبرنگار افتخاری خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، ششمین جلسه از ششمین دوره آموزشی تدبر در قرآن کریم با موضوع «مبانی و کلیدهای تدبر در آیات کلام‌الله و ادعیه» عصر سه‌شنبه، 20 اسفندماه با حضور مهدی فیض، معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی کشور و جمعی از کارمندان واحدهای مختلف جهاد دانشگاهی و دانشجویان در ساختمان شماره 2 جهاد دانشگاهی برگزار شد.
معاون امور فرهنگی جهاد دانشگاهی جلسه را با یادآوری موانع تدبر در آیات کلام‌الله آغاز و اشاره کرد: تدبر صحیح در آیات برداشتی است که با توجه به پیوستگی آیات میسر میشود، زیرا با پیوند هر آیه به آیه قبل و بعد، می‌توان مفهومی را که در زنجیره آیات است برداشت کرد. با اتخاذ این روش، جهت‌گیری آیه محفوظ می‌ماند و در نهایت از یک آیه برداشتی می‌کنیم که در جهت‌گیری و سیاق آیات پس و پیش آن به آن موضوع خاص اشاره می‌کند و هدف از آیه مشخص میشود؛ لذا برداشت از یک تک آیه بدون در نظر گرفتن آیات قبل و بعد آن صحیح نیست و باطل است.
فیض در ادامه به آیه مبارکه وَمَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلَامِ دِینًا فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِینَ اشاره کرد و متذکر شد: ترجمه غلط و رایجی که از این آیه میشود به این گونه است: «هرکس غیر از اسلام دین دیگری داشته باشد، هرگز پذیرفته نیست و او در آخرت از زیان‌کاران خواهد بود». در صورتی که ترجمه این آیه با در نظر نگرفتن آیات قبل و بعد آن صحیح نیست و باید حدود 7 آیه قبل و 7 آیه بعد از آن مورد بررسی قرار گیرد.
در ادامه آیات مذکور از سوره آل‌عمران توسط یکی از حاضران در جلسه قرائت شد؛ أَفَغَیْرَ دِینِ اللَّهِ یَبْغُونَ وَلَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ طَوْعًا وَکَرْهًا وَإِلَیْهِ یُرْجَعُونَ﴿٨٣﴾ قُلْ آمَنَّا بِاللَّهِ وَمَا أُنْزِلَ عَلَیْنَا وَمَا أُنْزِلَ عَلَىٰ إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ وَإِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطِ وَمَا أُوتِیَ مُوسَىٰ وَعِیسَىٰ وَالنَّبِیُّونَ مِنْ رَبِّهِمْ لَا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ﴿٨٤﴾ وَمَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلَامِ دِینًا فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِینَ﴿٨٥﴾ کَیْفَ یَهْدِی اللَّهُ قَوْمًا کَفَرُوا بَعْدَ إِیمَانِهِمْ وَشَهِدُوا أَنَّ الرَّسُولَ حَقٌّ وَجَاءَهُمُ الْبَیِّنَاتُ ۚ وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ ﴿٨٦﴾
ترجمه این آیات چنین است: آیا [اهل کتاب پس از این همه دلایل روشن] غیر دین خدا را خواستارند؟ در حالى که هر که در آسمان‌ها و زمین است از روى رغبت یا کراهت در برابر او [و اراده و فرمانش] تسلیم است، و همه را به سوى او بازمىگردانند.«83» [اى پیامبر ! از جانب خود و پیروانت به همه] بگو: ما به خدا و آنچه بر ما نازل شده و آنچه بر ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و نوادگان [داراى مقام نبوتشان] فرود آمده، و آنچه به موسى و عیسى و پیامبران از سوى پروردگارشان داده شده ایمان آوردیم، و میان هیچ یک از آنان فرق نمىگذاریم، و ما در برابر او [و فرمانها و احکام او] تسلیم هستیم. «84» و هرکه جز اسلام، دینى انتخاب کند، هرگز از او پذیرفته نمىشود و او در آخرت از زیان‌کاران است .«85» چگونه خدا گروهى را هدایت کند که بعد از آنکه ایمان آوردند و به حقّانیّت رسول اسلام شهادت دادند، و دلایل روشن براى آنان آمد کافر شدند؟ و خدا گروه ستمکاران را هدایت نمىکند.«86»
فیض در توضیح آیه 83 سوره آل‌عمران اظهار کرد: انسان چه بخواهد و چه نخواهد، چه اسمش مسلمان باشد و چه نباشد، هر چه در آسمان‌ها و زمین است تسلیم خداست. همه کائنات در چهارچوبی که خدا تعیین کرده مسیری را پیش می‌روند و راهی جز گذر ندارند. برای مثال کسی نمی‌تواند بگوید من نمی‌خواهم زندگی را آغاز کنم؛ یا نمی‌خواهم زندگی‌ام با مرگ پایان پیدا کند. در این نوع موارد ما چه بخواهیم چه نخواهیم در جبری قرار داریم که اصلا حق اختیار در آن را نداریم و در آن تسلیم هستیم.
وی افزود: آنها اجباریات هستند که ما در آن تسلیم هستیم. مثلا وجود داشتن ما، خاتمه حیات دنیایی، حیات ابدی داشتن، حسابرسی و حتی گذر عمر که مجبور به ادامه آن هستیم بر ما تحمیل شده و لذا هرچه در آسمان‌ها و زمین است از آن خداست و هیچ راه فراری نداریم.
معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی کشور ادامه داد: چون این اجباریات برای مسلمان و کافر یکی است، مسلمان واقعی کسی است که وقتی می‌بیند هیچ راه گریزی ندارد از اجباریات نهایت استفاده را کرده و در صدد بردن بیشترین منفعت است در حالی که کافر همیشه در حال گریز و فرار است.
وی ادامه داد: مسلمان در آخر کار می‌گوید «الْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ» و کافر می‌گوید «یا لَیتَنی کُنتُ تراباً؛ ای کاش خاک بودم و اصلا وجود و حیات دنیایی و ابدی نداشتم». پس این اجبارات تحمیل است و ما محکوم به گذراندن آن هستیم.
فیض در ادامه به عبارت «أَفَغَیْرَ دِینِ اللَّهِ» در ابتدای آیه 83 اشاره کرد و گفت: این عبارت همان تسلیم خدا بودن را معنی می‌دهد، یعنی انسان در نظامی که تسلیم است هماهنگ با سایر موجودات همساز میشود. باید گفت در قرآن تبعیت از دین مطرح است اما در تضاد با ابتغاء عنوان میشود.
وی تصریح کرد: یعنی عده‌ای برای آنکه زیاده‌خواهی خود را پاسخ دهند دین خود را عوض می‌کنند. پس دین دیگری را انتخاب می‌کنند تا به اهداف‌شان برسند و به نوعی تنزل می‌کنند. البته زیاده‌خواهی خصلتی در درون انسان‌ها است ولی ابتغاء دین یا همان زیاده‌خواهی از دین که انسان را از دین کامل خود به دین آسمانی قبلی سوق می‌دهد اشتباه است.
معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی اظهار کرد: باید توجه داشت ابتغاء در اینجا بار منفی دارد و گرنه ابتغاء در کمال‌جویی یا ابتغاء در وجه‌الله بسیار نیک و پسندیده است. در آیه 84 نیز به تمام آئین‌های توحیدی گذشته اشاره میشود و خاطرنشان میشود که هیچ تفاوتی بین آنها نیست و همه آنها در مسیر تسلیم بوده‌اند.
وی به قرائت آیه 85 که آیه مد نظر این بحث است پرداخت و گفت: «وَمَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلَامِ دِینًا فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِینَ» در این آیه اسلام به معنای دین نیست، بلکه تسلیم شدن در برابر جبر و خداوند را می‌رساند. اینکه بگوئیم هر که غیر دین اسلام را بپذیرد و پیروی کند از زیان‌کاران است، با توجه به آیات بعدی که وعده جهنم داده شده است ظاهر آیه را خشن و سخت می‌کند. در حالی که اینگونه نیست و اسلام در اینجا به معنای تسلیم شدن در برابر جبر و فرار نکردن از حیات دنیایی و ابدی است.
فیض عنوان کرد: باید ذکر کرد این آیه برای تمامی ادیان است. منظور تسلیم نشدن کسی است که در دینش به یقین و این شهادت رسیده که پیغمبرش حق است و ایمان شهادت و بینات آن کامل شده ولی بعد دین را رها کرده و فقط برای زیاده‌خواهی و عنوان اینکه این دین دست و پای من را می‌بندد، به دنبال دینی دیگر رفته است، این افراد بهانه می‌کنند و می‌گویند که من با انتخاب دین دیگر و با داشتن آزادی‌های آن دین، هم دین دارم و هم به کارهایی که می‌خواهم و مد نظرم است رسیدگی می‌کنم، چون امکان رسیدن به هدفم در دین قبلی را نداشتم.
وی تصریح کرد: حال باید اشاره کرد این آیه در آن زمان به مسلمانانی اشاره کرده که مسیحی شده‌اند و به مسیحیانی اشاره دارد که یهودی می‌شوند، زیرا به جای انتخاب دین کامل‌تر و صحیح‌تر که پیامبران آسمانی خودشان وعده‌اش را داده بودند به دین پایین‌تر رو می‌آورند. باید در نظر داشت در تسلیم بودن کوتاهی شده و این ابتغاء با انگیزه زیاده‌خواهی هرگز قابل بخشش نیست و این اشخاص در حق خودشان ظلم کرده‌اند.
در ادامه فیض آیه وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَ النَّبِیِّینَ لَمَا آتَیْتُکُمْ مِنْ کِتَابٍ وَحِکْمَةٍ ثُمَّ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَکُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنْصُرُنَّهُ ۚ قَالَ أَأَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلَىٰ ذَٰلِکُمْ إِصْرِی ۖ قَالُوا أَقْرَرْنَا ۚ قَالَ فَاشْهَدُوا وَأَنَا مَعَکُمْ مِنَ الشَّاهِدِینَ ﴿٨١﴾؛ و [یاد کنید] هنگامى که خدا از همه پیامبران [و امتهایشان] پیمان گرفت که هر گاه کتاب و حکمت به شما دادم، سپس[در آینده] پیامبرى براى شما آمد که آنچه را [از کتابهاى آسمانى] نزد شماست تصدیق کرد، قطعاً باید به او ایمان آورید و وى را یارى دهید. [آن گاه خدا] فرمود: آیا اقرار کردید و بر این [حقیقت] پیمان محکم مرا[به صورتى که به آن وفا کنید] دریافت نمودید ؟ گفتند: اقرار کردیم. فرمود: پس [بر این پیمان] گواه باشید و من هم با شما از گواهانم .(81)» را قرائت کرد.
وی در ذیل این آیه عنوان کرد: خداوند از پیامبران میثاق گرفته که هر وقت پیامبری بعد از شما آمد و شما و کتاب و حکمت شما را تأیید کرد به آن ایمان بیاورید و اورا یاری کنید. حتی اگر بعد از پیامبر اسلام پیامبری آمد و او و کتابش را تصدیق کرد، طبق میثاق وظیفه ما این است دین قبلی را رها کرده و به سمت دین جدید برویم. حال اگر پیامبری بی‌اعتنایی به میثاق کند چون با علم به حق بودن دین جدید این کار را کرده از فاسقین است.
معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی در ادامه به آیاتی از کلام‌الله اشاره کرد که عنوان می‌کند که هر کس در هر دین به اندازه تسلیم بودن و انجام عمل صالح مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و خشونت و عذاب خداوند برای کسانی است که به حقانیت دین کامل‌تر پی برده‌اند اما از آن بازگشته‌اند.
وی به این آیات اشاره کرد و آیاتی را که به این مفاهیم اشاره داشت بیان کرده و ادامه داد:« إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَالَّذِینَ هَادُوا وَالنَّصَارَىٰ وَالصَّابِئِینَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ ﴿٦٢﴾؛ مسلماً کسانى که [به ظاهر] ایمان آوردند، و یهودی‌ها و نصرانی‌ها و صابئین‌ها هر کدام‌شان [از روى حقیقت] به خدا و روز قیامت ایمان آورند و کار شایسته انجام دهند، براى آنان نزد پروردگارشان پاداشى شایسته است، نه بیمى بر آنان است و نه اندوهگین شوند.
فیض در ادامه به آیات دیگر اشاره کرد: بَلَىٰ مَنْ کَسَبَ سَیِّئَةً وَأَحَاطَتْ بِهِ خَطِیئَتُهُ فَأُولَٰئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ ﴿٨١﴾ وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَٰئِکَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ ۖ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ ﴿٨٢﴾؛ [نه چنین است که مىگویید] بلکه کسانى که مرتکب گناه شدند وآثار گناه سراسر وجودشان را فرا گرفت، اهل آتشاند و در آن جاودانهاند .(81) و کسانى که ایمان آوردند و کارهاى شایسته انجام دادند اهل بهشتاند و در آن جاودانهاند.(82).
وی آیات 112 و111 سوره بقره را نیز شاهد همین معنا گرفت:
وَقَالُوا لَنْ یَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ کَانَ هُودًا أَوْ نَصَارَىٰ ۗ تِلْکَ أَمَانِیُّهُمْ ۗ قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ﴿١١١﴾ بَلَىٰ مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ أَجْرُهُ عِنْدَ رَبِّهِ وَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ﴿١١٢)؛ و گفتند، هرگز کسى وارد بهشت نمىشود مگر آنکه یهودى یا نصرانى باشد، این گفتههاى دروغ و بی‌پایه آنان است؛ بگو اگر راست گوئید دلیل خود را بیاورید. (111) آرى کسانى که همه وجود خود را تسلیم خدا کنند در حالى که نیکوکارند، براى آنان نزد پروردگارشان پاداشى شایسته است، نه بیمى بر آنان است و نه اندوهگین می‌شوند.(112)
فیض درباره آیه 62 توضیح داد: عده‌ای می‌گویند هیچ کس وارد بهشت نمی‌شود. یهودی‌ها می‌گویند مسیحی‌ها وارد بهشت نمی‌شوند و مسیحی‌ها می‌گویند یهودی‌ها وارد بهشت نمی‌شوند. «تِلْکَ أَمَانِیُّهُمْ ۗ» این آرزوها و خیالات‌شان را به اسم خدا تمام می‌کنند. «بُرْهَانَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ» بگو اگر راست می‌گویند حرف منطق و با استدلال بیاورید و منطق ارزیابی خدا در روز قیامت «مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ أَجْرُهُ عِنْدَ رَبِّهِ» هر که تماما تسلیم خدا شده و از نیکوکاران باشد و این آدم هر که باشد و با هر دینی که باشد، اگر از نیکوکاران باشد اجرش نزد خدا محفوظ است. «وَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ» نه از چیزی بترسد و نه غصه چیزی داشته باشد.
وی ادامه داد: هر کس تسلیم خدا شده و از نیکوکاران باشد مشمول این آیه میشود. در حالی که بین مسیح و یهود جدال است و کسانی که کلا از آیات خدا بی‌خبرند و باید به آنها گفت جای خدا داوری نکنید و خدا خودش می‌داند چه کسی جهنمی و چه کسی بهشتی است.
فیض در پایان به تفسیر علامه طباطبایی(ره) اشاره کرد و گفت: هر کس ایمان به خدا و آخرت دارد و بر این مبنا عمل شایسته انجام دهد به هر اسم و برچسبی که باشد اجر آن آدم نزد خدا محفوظ است پس ترس و نگرانی نداشته باشد. ایمان به خدا یعنی اینکه بگردیم و ببینیم خدا از ما چه می‌خواهد و عمل صالح عملی است که او بپسندد.
یادآور میشود، جلسات «مبانی تدبر در قرآن کریم و ادعیه» با سخنرانی مهدی فیض، عصر هر چهارشنبه در ساختمان معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی برگزار میشود که این جلسه استثنائا روز سه‌شنبه برگزار شد. جلسه بعدی این دوره بعد از ایام نوروز برگزار میشود.