به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، از مهم‌ترین امور هر نظام و حکومتی مرزبانی و حفظ کیان جامعه است که از آغاز شکل‌گیری تمدن‌های بشری و پس از ورود برخی حکومت‌ها و امپراطوری‌ها برای کشورگشایی حفاظت از مرزها از اهمیت بسزایی برخوردار شد.
شیوه مرزبانی در دوره‌های مختلف و در هر منطقه‌ای متفاوت است؛ چه اینکه هر حکومتی به دلیل داشتن شرایط جغرافیایی و استعدادهای بومی خود اقدام به تجهیز مرزها می‌کند. این شیوه گاه به صورت دولتی و با مستقر کردن نیروهای مسلح یا ایجاد مرزها انجام می‌شود و گاه به صورت مردمی و سپردن مرزها بر عهده مرزنشینان صورت گرفته است.
به هر روی شیوه مرزداری در هر کشوری وابسته به عواملی داخلی و منطقه‌ای است؛ بر این اساس هر کشوری با توجه به شرایط جغرافیایی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی خود به سمت نگهداری از مرزها می‌رود و در شرایط منطقه‌ای نیز که بیشتر مسائل دیپلماتیک در آن دخیل است، با توجه به نوع روابطی که با همسایگان خود دارد کیفیت مرزبانی خود را مشخص می‌کند.
در صدر اسلام نیز پس از فتح مکه و تشکیل حکومت اسلامی و آشکار شدن دشمنی‌های برخی قبایل و اقوام با این حکومت، بر مسئله مرزداری تأکیدات بسیاری شد. به ویژه آنکه از پیامبر اسلام(ص) نقل شده است که در اهمیت مرزداری عنوان کرده‌اند «یک روز مرزبانی در راه خدا بهتر است از دنیا و هر چه در آن است».
در ایام جنگ‌هایی که مسلمانان درگیر آن می‌شدند، مرزبانی شدت می‌گرفت و حفظ از کیان حکومت تازه‌تأسیس اسلامی با قوت و قدرت تداوم می‌یافت تا جایی که اولین اصل در مبارزات پس تعین محل استقرار سپاهیان اسلام، مرزبانی از آن حدود بود. در جنگ احد بر مسئله مرزبانی بسیار تأکید شد و تا زمانی که مرزداران، مرزهای احد را حفاظت می‌کردند، سپاه اسلام پیروز میدان بود، اما کفار زمانی بر مسلمانان فائق آمدند که مرزها خالی از سرباز شد.
در جنگ احزاب نیز حفاظت از مرزها رمز پیروزی مسلمانان بود. ایجاد خندق بر سر راه دشمن ایده‌ای بود که توانست کفار را هفته‌ها پشت مرزها زمین‌گیر کند و نهایتاً مشرکان غنیمتی جز شکست و عقب‌نشینی از این جنگ نصیبشان نشد.
قطعاً یکی از مشقت‌بارترین امور، مرزبانی از حدود و ثغور کشورهاست؛ از همین روست که عملش تا روز قیامت از او جدا نخواهد شد؛ همانطور که نبی مکرم اسلام(ص) فرموده‌اند «هر عملی پس از مرگ صاحبش از او جدا می‌شود، مگر عمل کسی که در راه خدا مرزبانی کند؛ عمل چنین کسی رشد می‌کند و تا روز قیامت روزیش داده می‌شود».
در قرآن کریم نیز آیات مهمی در مورد اهمیت مرزداری و امنیت بلاد ذکر شده است همانطور که در سوره تین بهترین شهر، شهری دانسته شده که امنیت در آن وجود داشته باشد. در سوره قریش نیز امنیت به عنوان یکی از نعمات بزرگ الهی یاد شده است؛ بنابراین جا دارد مرزداری به منظور ایجاد امنیت یکی از عبادات محسوب شود؛ همانطور که پیامبر (ص) فرموده‌اند «یک شب نگهبانی دادن در راه خدا برتر است از هزار شبانه روز که شب‌هایش به عبادت و روزهایش به روزه داری سپری شود».
در سوره آل عمران آیه 200 به صورت صریح بر اهمیت مرزداری تأکید شده و آمده است «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، شکیبایی پیشه سازید و پایداری ورزید و مرزها را پاس بدارید و از مخالفت با دستورات خدا پروا کنید شاید رستگار شوید»؛ در این آیه ویژگی‌های مرزداری ترسیم شده و بر اهمیت شکیبایی و به‌دوش کشیدن بار مسئولیت‌ها و پایداری در فشارها تأکید شده است. این آیه بیانگر آن است که در انجام وظایف و پرهیز از گناه و در جهاد بر ضد دشمن، صبور و پایدار باشید.
آیت‌الله حسن ممدوحی در گفت‌وگو با ایکنا در مورد ویژگی‌های مرزبانی می‌گوید: لازم است مرزبانان از افراد شجاع، حاذق، دارای شناخت کافی از دشمنان، قدرتمند و در برابر هجوم دشمنان توانمند باشند.
این ویژگی‌ها برای آن است که مرزبانان پیشانی حکومت محسوب می‌شوند و درصورت به خطر افتادن این خطوط مقدم و رسوخ دشمن به مرزها باعث ناامنی در جامعه می‌شود. امروزه این مرزها فراتر از مرزهای جغرافیایی تعریف می‌شود و به دلیل پیشرفت‌های بشری، مرزهای عقیدتی، فکری و اندیشه‌ای نیز از جمله مواردی است که نیاز به حفاظت داشته و نیروها و امکانات خود را می‌طلبد.
یکی از زیباترین مطالبی که در روایات برای مرزبانان ذکر شده، نیایش امام سجاد(ع) در مورد مرزبانان است. در این دعا، این امام همام از خداوند متعال درخواست می‌کند «مرزهای مسلمانان را به نیروی غالب خویش استوار و ایمن گردان و مرزبانان را به قدرت خود مدد فرما و آنان را از خزانه بی‌پایان خود عطایای بسیار ببخش».
فرازهای پر رمز و راز دعای بیست و هفتم صحیفه سجادیه هر چند در قالب دعا و نیایش آمده، اما دارای مطالب و نکات مهم و مؤثر در مسئله مرزداری است که هر یک از بخش‌های آن نیاز به تأملی عمیق دارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدداوود افضلی، استاد حوزه و دانشگاه در این مورد می‌گوید: در این دعا، امام(ع) به اشکال مختلف به پاسداران مرزها که با عنوان «مرابطین» شناخته می‌شدند، مسائلی در مورد شناخت دوست و دشمن انتقال داده شده است؛ مطالبی که در این دعا عنوان شده آن است که هر کس بخواهد از یک منطقه و عقیده پاسداری کند، مستلزم آن است که دشمن را بشناسد، چرا که باید راه نفوذ آن را ببندد، در مقابل نیز باید دوست را بشناسد که پذیرای آن باشد.
وی می‌افزاید: در بخشی از دعای امام سجاد(ع) از خداوند خواسته است که بتواند رعب و وحشت در دل دشمنان ایجاد کند؛ اگر کسی دشمن را نشناسد و هوشیار و بیدار نباشد نمی‌تواند رعب و وحشت در دل دشمن ایجاد کند. این مسئله مستلزم آن است که فرد دشمن را بشناسد و از دسیسه و مکر و خدعه او مطلع باشد تا بتواند حداقل دفاع کند.
افضلی با اشاره به آیه 190 سوره بقره و نگاهی به فراز دیگری از دعای امام سجاد(ع) در مورد مرزبانان اظهار می‌کند: در آیه «وَقَاتِلُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَکُمْ وَلاَ تَعْتَدُواْ إِنَّ اللّهَ لاَ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ» حدود و مرز مقابله با متجاوزان بیان شده است؛ ابتدا افراد را به کارزار فراخوانده تا در برابر متجاوزان تماشاچی نباشد؛ دیگر اینکه ممکن است گروهی دشمنی داشته باشند اما دست به قتال نزنند، بنابراین نباید با آنها کارزار کرد؛ در این آیه ویژگی کارزار نیز، قتال در راه خدا بیان شده؛ بنابراین نباید مباحث شخصی در آن دخیل باشد. همچنین برای قتال حد و مرزی مشخص شده است که اگر از آن تجاوز صورت گیرد، از مرز حب الهی خارج می‌شود و نباید با دفاع غلط و ناشیانه از مرز حب‌الله خارج شد. این مسئله پیکار ما را ابتر و زائل می‌کند.
قرآن کریم و سنت پیامبر و ائمه اطهار(ص) سبک زندگی واقعی را در عرصه‌های مختلف برای جوامع اسلامی به یادگار گذاشته تا در ادوار مختلف با به‌کارگیری آنها راه توفیق و سعادت طی شود. مسئله مرزبانی نیز که به حفظ کیان و ایجاد امنیت در جوامع می‌پردازد نیز از این عرصه‌ها مستثنی نیست. در مرزبانی نیز سبک‌ها، ویژگی‌ها و موارد خاصی مطرح شده که قطعاً به کارگیری و عملیاتی کردن و عینیت بخشیدن به آنها می‌تواند امنیت و وحدت را در جوامع اسلامی به همراه داشته باشد.