سوءبرداشت‌ها از تفکر آوینی همچنان ادامه دارد/ ضرورت بازخوانی اندیشه‌های این شهید

مهدی متولیان، پژوهشگر حوزه هنر در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) درباره ویژگی فکری شهید آوینی در سینما اظهار کرد: در سرفصل سخنانم باید بگویم که ایدئولوژی و تفکر شهید آوینی در سینما بر مبنای آموزه‌های اسلامی شکل گرفته است. در ضمن وی هنرمندی بود که از سر شیفتگی وارد سینما نشد، بلکه احساس وظیفه بود که وی را به سمت هنر هفتم سوق داد؛ با وجود چنین خصیصه‌ای به لحاظ حرفه‌ای به چنان مرحله‌ای رسید که از بسیاری از فیلمسازان زمان خود پیشی گرفت.
وی افزود: نکته دیگر این که آوینی در پی این نبود که تفکر دینی را با علایق خودش تطبیق دهد. در کلامی دیگر وی ابتدا معتقد به دین بود سپس به دنبال این بود که با داشتن چنین اعتقادی به سینما بپردازد. منظور از این گفته نیز این است که دین‌ مداری آوینی با مطامع مادی همراه نبود، بلکه آن چیزی که از آوینی دیده می‌شد تماما بر حقیقت تکیه داشت.
متولیان در پاسخ به این مطلب که چرا برخی در پی این هستند که آوینی را فردی رادیکال ترسیم کنند و این مسئله را دلیلی بر ضعف وی می‌دانند، گفت: بهتر است این گونه به موضوع نگاه کنیم که آیا رادیکال بودن یا ایدئولوژیک بودن یک هنرمند به این معنی است که وی در بعد فنی با سینما آشنایی لازم را نداشته است؟ نکته دیگر این که من درک نمی‌کنم که رادیکال به چه افرادی گفته می‌شود؟ آیا منظور از رادیکال بودن این است که افراد به صورت مطلق بخواهند به همه چیز از دایره دین نگاه کنند؟

نوع نگاه شهید آوینی از زاویه دین
این دانش‌آموخته گرافیک به توضیح فوق افزود: البته شهید آوینی فردی بود که همه چیز را از زاویه دین می‌دید، اما این ویژگی هیچ مغایرتی با این نداشت که به موضوعات تکنیکی و فنی اهمیت لازم را ندهد چون می دانست سینما یک رسانه پیچیده است که برای بهره بردن از آن حتما باید با آن آشنا بود، هر چند در زمان حال افراد رادیکالی هستند که در سینما فعالیت می‌کنند، اما از دانش لازم در این زمینه (مسائل فنی) بی‌بهره هستند.
متولیان درباره علاقه‌مندی این هنرمند به سینمای هیچکاک چنین توضیح داد: هدف آوینی از پرداختن به سینمای هیچکاک با این رویکرد بود که وی با عالم و جهان‌بینی این سینماگر در آثارش آشنا شود، اما این که بخواهیم بگوییم وی بسیارعلاقه‌مند به آثار این سینماگر بود بحث مفصلی را طلب می‌کند که در این فرصت نمی‌گنجد.
این پژوهشگر که سابقه همکاری با مجموعه مستند روایت فتح را دارد در پاسخ به این سوال که در زمان حیات شهید آوینی چه طیف فکری با این فیلمساز دشمنی داشتند؟ گفت: دو نوع نگاه با تفکرات شهید آوینی مشکل داشتند. گروه اول جریان‌های روشنفکری بودند که با تفکرات وی مشکل داشتند، البته این قشر خیلی با آوینی به مقابله بر نخاست، چون توان لازم را برای مقابله با این شهید نداشتند، بنابراین تنها در مقابل وی سکوت اختیار می‌کردند تا به نوعی جلوی دیده شدن کا‌های آوینی را بگیرند.

جریان‌های انقلابی مخالف با آوینی
وی ادامه داد: جریان دوم افرادی انقلابی بودند که از روش و سیره شهید آوینی دچار بدفهمی شدند، هر چند پس از شهادت وی به این دلیل که آوینی، شهید شده برای احترام به مقام معنوی وی، تنها به احترام کلامی بسنده می‌کنند، اما التزام و تعلق خاطر قلبی به تفکرات شهید آوینی ندارند.
متولیان در پاسخ به این سوال که چرا آوینی از فیلم «عروس» حمایت کرد و این فیلم را نمونه‌ای از کاری دینی نام نهاد؟ گفت: آوینی هیچ‌گاه از عروس به عنوان یک فیلم دینی نام نبرده بودند، اما اعتقاد داشت در شرایطی که سینمای ما به شدت در بحث تکنیکی ضعیف می‌نمود کاری خوب با ساختار منسجم و محکم محسوب می‌شد. این که می‌گویم در آن شرایط فیلم‌ها ساختار خوب سینمایی نداشتند به این دلیل بود که در آن زمان اکثر آثار دستخوش آفتی به نام سینمای هنری بود که به هیچ وجه قواعد سینما رعایت نمی‌شد.

حمایت آوینی از فیلم «عروس»
این پژوهشگر اضافه کرد: تمام مخالفت‌هایی که با فیلم «عروس» می‌شد منتهی به این بود که این فیلم از بازیگری با چهره خوب بهره برده که برخی تابوها را در سینمای ما شکسته بود، در صورتی که این فیلم یک کار خوب تجاری با ساختاری مستحکم بود که به بسیاری از مشکلات آن زمان جوان ایرانی می‌پرداخت؛ در این فیلم به موضوعاتی پرداخته شد که تا به آن روز کسی درباره آن حرف نزده بود. باید باز هم یادآور شوم که آوینی «عروس» را فیلمی انقلابی نمی‌دانست، بلکه آن را اثری خوب به لحاظ ساختار و فرم می‌دانست که قواعد سینما را به درستی رعایت کرده است.
وی درباره سانسور صدای آوینی در برنامه‌ای تلویزیونی بیان کرد: نادر طالب‌زاده یک مستند 10 قسمتی مفصل درباره بوسنی ساخته بود که در آن کار، آوینی نریشن می‌گفت اما نمی‌دانم به چه دلیل صدای آوینی از آن مجموعه توسط مدیران سیما حذف شد، البته شاید بتوان سانسور کردن را این گونه بررسی کرد که مدیران آن زمان سیما زیاد علاقه نداشتند که درباره هشت سال دفاع مقدس آن گونه که آوینی فکر می‌کند در تلویزیون سخن رانده شود.
متولیان در پایان بیان کرد: من فکر می‌کنم هنوز هم درباره تفکرات شهید آوینی بد فهمی‌هایی وجود دارد؛ از آن جمله می‌توان به برخی رفتا‌رها و حرف‌ها اشاره کرد که به اسم شهید آوینی زده می‌شود، اما با آرمان‌های این شهید همخوانی ندارد. رفع این معضل نیز با دقت و بازخوانی بیشتر اندیشه‌های آوینی حاصل می‌شود.