به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) مراسم رونمایی و نقد و بررسی کتاب «شعر و موسیقی در نوحه‌های تهران قدیم» تألیف مهدی امین‌فروغی، پیش از ظهر امروز سه‌شنبه 16 اردیبهشت در سرای اهل قلم بیست و هفتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.
در این مراسم که رضا مهدوی، کارشناس موسیقی، علی‌اکبر اشعری، رئیس اسبق کتابخانه ملی، حمید گروگان، کارشناس و منتقد ادبی و یوسفعلی میرشکاک، شاعر آئینی حضور داشتند، ابتدا مهدی امین فروغی، مؤلف کتاب به شرح و توضیحی در رابطه با اوضاع کنونی موسیقی مذهبی و کتاب پرداخت.
امین‌فروغی گفت: بی‌شک یکی از راه‌هایی که به فرهنگ، اخلاق و آداب و رسوم اقوام گوناگون می‌توانیم پی ببریم، مطالعه در آثار فرهنگی و هنری آنهاست؛ مطالعه در مورد ادبیات کهن و سنگ‌نوشته‌هایی که وجود داشته است، جامعه‌شناسان را کمک می‌کند تا به آنچه عقاید و باورهای گذشتگان است، پی ببرند و این میان موسیقی دقیق‌ترین هنرهاست تا به واسطه آن بتوان احوال اقوام گوناگون را مورد بررسی و ارزیابی قرار داد.
هیچگاه به موسیقی ایرانی نگاهی علمی نشده است
وی به جایگاه رفیع موسیقی در این شناخت فرهنگی اشاره کرد و گفت: با وجود جایگاهی که این نوع موسیقی نه تنها در میان اقوام ایرانی بلکه در میان سایر ملل دنیا دارد، اما آنچنان که باید و شاید در ایران با این نوع موسیقی علمی برخورد نشده است؛ موسیقی که تبلور آن را در مناجات، روضه‌خوانی، منقبت‌خوانی و نظایر آن می‌توان جست‌وجو کرد.
مؤلف کتاب «شعر و موسیقی در نوحه‌های تهران قدیم» تصریح کرد: در جامعه شیعی ایرانی موسیقی مذهبی که در قالب‌های گوناگونی همچون اذان، مناجات و روضه‌خوانی موجود است و از مجرای آن می‌توان به روحیات و اعتقادات مردم و نگرش آنها به موضوعات و حوادث تاریخی مانند عاشورا پی برد، فرصت مناسبی را ایجاد می‌کند که به شکل علمی به آنچه از گذشتگان برای ما به ارث رسیده است، بپردازیم.
بخش اعظمی از نوحه‌های مکتب تهران از بین رفته است
وی به کتاب جدیدالتألیفش اشاره کرد و گفت: در این مجموعه سعی شده است که به قدیمی‌ترین نوحه‌هایی که در تهران اجرا می‌شده اشاره شود هر چند که قسمت اعظمی از آنها به دلیل بی‌توجهی در ثبت و ضبط مؤثر به شکل مکتوب و یا صوتی از بین رفته است و با نکته‌نویسی پیرو هر یک از آنها مطالبی عنوان شده که قابلیت تحقیق و پژوهش برای علاقه‌مندان را فراهم می‌آورد.
در ادامه این نشست، حمید گروگان، کارشناس و منتقد ادبی گفت: ترجیح می‌دهم که به جای نقد و نظر در مورد این کتاب در مورد مؤلف و نویسنده آن مطالبی را عنوان کنم چرا که معتقدم اصل و اساس و اعتباری که یک اثر مکتوب پیدا می‌کند به دلیل نویسنده‌ای است که آن را خلق کرده است.
گروگان گفت: من شناخت نسبتاً کاملی از امین‌فروغی دارم و در جریان نسبی فراز و فرودهایی که وی در جریان تألیف این کتاب بدان دچار شد، هستم و پشتکار وی را که قریب به یک دهه وقت صرف کرد تا این کتاب را به سرانجام برساند، می‌ستایم چرا که او در جریان تحقیق میدانی برای نگارش این کتاب به سراغ افرادی از بازماندگان نسلی رفت که به اصل نوحه‌های رایج در تهران قدیم می‌پرداختند؛ افرادی که سن و سالی از آنها گذشته است و شاید کمتر حوصله سر و کله زدن برای روندی را داشته باشند که خروجی آن احیای برخی سنت‌های موسیقی در امر نوحه‌خوانی و آوازهای مذهبی است.
این نویسنده ادبیات کودک و نوجوان تصریح کرد: اینکه از آنها نسبت به اصل عبارات به کار رفته در جریان مداحی توضیح خواسته شود، و با پشتکار و سماجت از آنها خوانش آنها را در دستگاه‌های متداول موسیقی ایرانی طلب شود و بعد از پیاده شدن مجدد برای اطمینان از الحان به کار رفته در خواندن اشعار به آنها رجوع شود، کاری دشوار است که تنها از اشخاصی همچون امین‌فروغی برمی‌آید که سختی فراوانی را برای رسیدن به هدف متعالی که در نظر دارند، به جان می‌خرند.
وی با فاخر خواندن کاری که امین‌فروغی انجام داده است، گفت: در شرایطی که بسیاری از ما نوحه‌ها و نوای دانشین آنها را به جهت برخی شیوه‌های نامأنوس وامدار از موسیقی غربی فراموش کرده‌ایم، وی پای در راه ارزشمند و متعالی گذاشت و به جرئت می‌توانم بگویم که اگر در این راه علاقه‌ای وجود نداشته باشد، اتفاقی نخواهد افتاد.
اشراف مؤلف به موسیقی و مقاتل توفیق کتاب را دوچندان کرده است
گروگان، در توصیف شخصیت امین‌فروغی تأکید کرد: او شعر را به خوبی می‌شناسد و با اجزای آن آشنایی کامل دارد، با فرهنگ و نوحه‌های عاشورایی مؤانست کافی دارد، به مقاتل مرسوم در مورد امام‌حسین(ع) هم به زبان عربی و هم برگردان فارسی اشراف کامل دارد و بسیاری از آنها را حفظ است و در زمینه آهنگسازی فعالیت مؤثری دارد که همه اینها موجب آن شده است تا نتیجه کار وی در زمینه تألیف این کتاب اثری درخور و شایسته شود.
رضا مهدوی، کارشناس موسیقی و آهنگساز، سومین سخنران این مراسم بود و گفت: تألیف این کتاب کاری بزرگ و سترگ در حوزه موسیقی مذهبی است و نشان داد که در عرصه معنوی و مذهبی تنها نمی توان به سخنرانی و وعظ استناد کرد بلکه نیاز به احیای سنت گذشتگان خود در اقامه عزا به ویژه برای سیدالشهدا(ع) با استفاده از موسیقی ناب ایرانی و به‌کارگیری دستگاه‌های فاخر آن داریم.
وی کتاب «شعر و موسیقی در نوحه‌های تهران قدیم» را به دو بخش تقسیم کرد و گفت: در بخش نخست نگارنده در قالب 28 صفحه مطالبی ارزشمند را در زمینه تئوری موسیقی و به ویژه موسیقی مذهبی نوشته است و پس از ارائه این مدخل به سراغ نوحه‌های تهران قدیم که براساس 7 دستگاه و 5 آواز موسیقی ایرانی تنظیم شده است، رفته که البته با توجه به رسمیت و رواج موسیقی نوحه‌خوانی از سلسله قاجار به این سمت، طبیعتاً در مورد سبک بیات ترک که مورد وثوق این دوره تاریخی نیست، مطالبی در کتاب مشاهده نمی‌شود.
به تقلید کورکورانه از موسیقی پاپ در موسیقی مذهبی دچاریم
مدیر سابق مرکز موسیقی حوزه هنری با اهمیت تألیف این کتاب اشاره کرد و گفت: در شرایطی که ما در عرصه موسیقی مذهبی خلأ شنیداری داریم و این نوع موسیقی را با رجوع به مقاتل مشهور جشتجو نمی‌کنیم و متأسفانه نوحه سرایان و روضه‌خوانان منتظرند تا از موسیقی آن سوی آب‌ها و در قالب موسیقی پاپ برای کار خود وام بگیرند، آنچه اکنون شاهد به ثمر رسیدن آن هستیم، کار بزرگی است که البته آغاز راه است و باید همچنان با انجام کارهای تکمیلی در قالب پژوهش‌های پیرو به آن صحه گذاشت.
وی تصریح کرد: زبان حال اکثر مداحان امروزه بیشتر اشک‌آور است تا آنکه شور حسینی در میان عزاداران ایجاد کند؛ در مداحی امروزی ریتم غالب است هر چند که میان روضه‌خوانی و مداحی تفاوت وجود دارد و باید مداحی چنین ماهیتی داشته باشد و در عوض روضه‌خوانی کشش و سوز بیشتر داشته باشد و به برانگیختن احساسات مستمعان کمک کند اما آنچه را هم‌اینک شاهد آن هستیم نوعی بدعت است و به صلاح نیست.
تعزیه نجات‌بخش موسیقی اصیل ایرانی است
مهدوی تعزیه را نجات‌بخش موسیقی اصیل ایرانی از تحریف و اضمحلال برشمرد و گفت: به دلیل اینکه موسیقی اصیل ایرانی وامدار و مدیون موسیقی مذهبی و دستگاه‌هایی است که در تعزیه‌خوانی استفاده می‌شود، باید سعی و جدیت بیشتری صورت گیرد تا حتی مباحث تئوریک مطرح‌شده در دانشکده‌های موسیقی ما که همچنان بر قوانین موسیقی قرن 19 اروپا استوار است، به خویشتن خویش توجه کرده و آنچه را خود دارند، از بیگانه تمنا نکند.
این آهنگساز آوانگاری را از جمله ویژگی‌های بارز این کتاب برشمرد و گفت: آنچه در این کتاب مطرح می‌شود، کاملاً علمی و برپایه علم و فن موسیقی مبتنی بر فرهنگ و هنر ایرانی است؛ در نتیجه دیگر بهانه‌ای برای محافل موسیقی باقی نمی‌ماند که وقتی صحبت از موسیقی مذهبی می‌شود، خلوص و نابی آن را از موسیقی مذهبی غربی و کلیسایی طلب کنند.
اما سخنران پایانی این مراسم یوسفعلی میرشکاک ، شاعر و منتقد ادبی بود که در سخنان کوتاهی، تلاش امین فروغی را در تألیف این کتاب گامی نخست در راه احیای موسیقی فاخر ایرانی دانست و گفت: آنچه اکنون می‌توان به آن مباهات ورزید هنر آئینی ماست که در بحبوحه و هجمه تکنیکال غرب همچنان نفس می‌کشد و لذا باید تا جریاناتی همچون کار بزرگی که اکنون شاهد رونمایی آن هستیم، وجود دارند برای آن اقدامی شایسته و در خور انجام شود.
بدون حمایت حاکمیت اتفاق سازنده‌ای در احیای فرهنگی و هنری صورت نمی‌گیرد
وی گفت: این کار ارزنده حاصل یک دغدغه فردی بوده است اما کار بنیادین و ریشه‌ای در این زمینه بدون حمایت حاکمیت و دولت اتفاق نخواهد افتاد؛ تألیف این کتاب نشان داد که می‌توان همچنان به احیای فرهنگ و تمدن ایرانی در قالب مظاهری فرهنگی همچون موسیقی دل خوش کرد و باید تا دیر نشده سلسله اقداماتی مشابه از سوی سایر هنرمندان در همه زمینه‌ها از جمله موسیقی و ادبیات نیز شکل گیرد.
میرشکاک گفت: توهمی در فضای فرهنگی ما وجود دارد؛ اینکه غرب برای تخریب و خارج کردن ما از گردونه فرهنگی و هنری مشغول فعالیت است، فیلم می‌سازد و موسیقی جذاب را روانه بازارهای فرهنگی ما می‌کند؛ باید بگویم که این تفکر پوچ است، این فرهنگ غربی است که حتی تا قبل از روشنگری اسلامی حاصل از وقوع انقلاب اسلامی نیز جاری بود؛ باید از انفعال خارج شد، باید به جای دست روی دست گذاشتن و در صورت احساس خطر برای فرهنگ و هنر تنها به محکوم کردن آن بسنده کردن، به جان‌مایه فرهنگ و هنر ناب ایرانی و چندهزارساله دست یافت.
موسیقی رایج در ایران، موسیقی التقاطی است
وی در پایان تصریح کرد: چیز دیگری برای دفاع باقی نمانده است، نباید بی‌تفاوت ماند، موسیقی ما را نوعی موسیقی التقاطی که معلوم نیست جاز است، رپ است و یا تنه به موسیقی سنتی زده است، فراگرفته و فرهنگ ما در حال ویرانی است. باید ضمن ارج نهادن به چنین اقداماتی، از پای ننشست و برای اعتلای فرهنگ ایرانی و اسلامی اقدام ارزنده‌ای صورت داد.
یادآور می‌شود، کتاب «شعر و موسیقی در نوحه های تهران قدیم» تألیف مهدی امین‌فروغی از سوی دفتر نشر فرهنگ اسلامی در بیست و هفتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران عرضه شده است.