به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نشست «فضای شهری، مناسک و فرائض دینی» عصر امروز با حضور محمد جواد مهدوی نژاد، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس و محمد نقی‌زاده، استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات، در بیست‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی قرآن برگزار شد.
در ابتدای این نشست، نقی‌زاده به تشریح ابعاد فضای شهری پرداخت و گفت: موضوع فضای شهری، یک تعبیری است که از ادبیات غرب وارد حوزه شهرسازی ایرانی اسلامی شده است. در گذشته با عنوان مکان از فضای شهری یاد می‌شد اما امروز از ابعاد پیچیده‌تری برخوردار است.
وی ادامه داد: فضای شهری از سه ویژگی کالبد، عملکرد معنایی، حضور انسان‌ها و مختصات زمان شکل گرفته است؛ کالبد فضای شهری نیز از مختصاتی همچون جداره، بدنه، لبه، کناره، دیواره، نما، کف و پهنه شکل گرفته است که توصیف فضای شهری باید مورد توجه قرار گیرد.
اصلی‌ترین مشکلات ترسیم فضای شهری
این استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات یکی از مشکلات ترسیم فضای شهری را متون خارجی و ترجمه نادرست ان دانست و افزود: متون ترجمه‌ای که بومی‌سازی نشده‌اند و با معیارهای اسلامی همخوانی ندارد، یکی از اصلی‌ترین مشکلات است و فضای شهری که بر اساس این متون ساخته می‌شود، آیین‌ها و مناسک را در نظر نمی‌گیرد.
وی افزود: باید قبل از هر چیزی بومی‌سازی متون شهرسازی را در نظر داشت چرا که کتاب‌های ترجمه‌شده در این زمینه همه عناصر شهری و فضای شهری ایران اسلامی را پوشش نمی‌دهد؛ در ایران فضای شهری از معیارهایی همچون میدان‌ها، خیابان‌ها، بازارها، جلوخان‌ها، مراکز، محله، مساجد و زیارتگا‌ه‌ها تشکیل شده است.
نقش فضای شهری در تبلیغ و ترویج شعائر دینی
نقی‌زاده درباره نقش فضای شهری در تبلیغ و ترویج شعائر دینی گفت: مسئله‌ای که مطرح است بحث شهر خوب است، باید دید که در چه صورتی انسان بهترین حالات را داراست؛ بهترین حالت برای یک انسان حالت آگاهی است و بدترین حالت، حالت غفلت است؛ لذا شهرها نیز باید با همین الگو ساخته شوند و پس شهری خوب است که انسان را به آگاهی سوق دهد و از غافل کردن دور باشد.
وی بیان کرد: مباحثی همچون جهان‌بینی، فرهنگ و تمدن تأثیرات متقابلی بر یکدیگر دارند وقتی این موارد را در خصوص ایران مورد بررسی قرار دهیم، خواهیم دید که جهان‌بینی توحیدی و فرهنگ ایرانی و علم، دین و هنر اخلاق به عنوان مبانی اصلی مطرح است.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی با تأکید بر اینکه علم پاسخ‌گوی سؤالات انسان‌ها است، تصریح کرد: علوم به تناسب سؤالات تعریف می‌شود. در این میان نیز علوم بسته به دانشمند آن به اسلامی و غیر اسلامی تعریف می‌شود؛ لذا باید توجه کرد که در زمینه فضای شهری و علوم شهرسازی چه سؤالاتی به ذهن خطور می‌کند و از کدام مبانی علمی بهره برده می‌شود.
وی در پایان سخنان خود در پاسخ به اینکه روش بهره‌گیری از متون دینی جهت شناخت ویژگی‌های فضای شهری چگونه است، اظهار کرد: برای هر انسانی 4 پیش‌فرض که در زندگانی وی تأثیر دارد، ارتباط انسان با خویشتن، طبیعت و محیط اجتماع و خداوند مفروض است.
شهر آرمانی در اسلام
نقی‌زاده گفت: شهر آرمانی برای اسلام با بهره‌گیری از قرآن قابل ترسیم است، هر پدیده‌ای بر پایه یک مبانی استوار است و الگوی خاصی را پیروی می‌کند. این پدیده ارکانی دارد که بدون وجود آنها، این پدیده‌ها شکل نمی‌گیرد؛ در این میان شهر آرمانی نیز مبانی و پایه‌ای دارد.
وی عنوان کرد: قرآن مکه را به عنوان شهر آرمانی مطرح می‌کند اما واقعا با چه دیدی این مسئله مطرح می‌شود آیا مسائل اقلیمی، وجود کعبه، کالبد و مردم این شهر مطرح است؟ اما واقعیت این است که دعای حضرت ابراهیم(ع) در خصوص این شهر، به عنوان معیار انتخاب مکه به عنوان شهر آرمانی اسلام مطرح است.
نقی‌زاده یادآور شد: حضرت ابراهیم(ع) از خداوند می‌خواهد که این شهر از بت‌پرستی خالی، در کمال امنیت و سرشار از روزی برای مردم باشد، پس می‌بینیم ارکان اصلی شهر یعنی کالبد و مفهوم آن برگرفته از این چنین الگوهایی باید باشد.
مفهوم شهر قرآنی و غیر قرآنی
در ادامه این نشست مهدوی‌نژاد، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس، به بیان دیدگاه خود درباره وجوه شهر قرآنی پرداخت و گفت: تأثیر کالبد بر روی رفتارهای انسانی انکارناشدنی است و در این میان نیز محل زندگی فرد، تأثیر مستقیمی بر نحوه رفتاری فرد دارد.
وی ادامه داد: شهر بسیار بااهمیت است و سرنوست جوامع را تشکیل می‌دهد. انتظار می‌رود کسانی که مسلمان هستند و قرآن را به عنوان کتاب الهی قبول دارند، از آن برای ساختن چیزی که زندگی‌شان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بهره ببرند.
مهدوی‌نژاد با بیان اینکه باید شهرهایی بسازیم که سرنوشت آدمی را بر اساس قرآن و الگوهای اسلامی تغییر دهد، اظهار کرد: شهرها باید انسان را به سوی عبودیت هدایت کند، بهترین نحوه زندگی را برای انسان‌ها ترسیم کند و معیارهای قرآنی را در این زمینه مورد تأکید قرار دهد.
وی عنوان کرد: قرآن نه تنها چهره شهر آرمانی را برای انسان ترسیم می‌کند، بلکه چهره شهر بد را نیز مجسم می‌سازد. قرآن شهر را به عنوان مفهومی کلیدی مورد تأکید دارد و انسان را از ساختن شهری غیرقرآنی که سرکشی خداوند را داشته باشد، منع می‌کند.
عناصر شهر قرآنی
این استاد دانشگاه تربیت مدرس درباره عناصر و نشانه‌های شهر قرآنی بیان کرد: شهر بر اساس آنچه ما تجسم کردیم لایه‌ها، نمادها و نشانه‌هایی در خود نهفته دارد و باورهای انسانی را تغییر می‌دهد، نمادها تأثیری بسزایی دارند و در طول زمان ماندگارند.
وی تصریح کرد: همانطور که مفهوم شهر قرآنی و غیرقرآنی داریم، نماد قرآنی و غیرقرآنی نیز داریم و در شهر آرمانی قرآن باید طوری باشد که همه نمادها به غیر از ظاهر، محتوای دینی و قرآنی داشته باشند.
مهدوی‌نژاد در ادامه نقش شهروندان و مسئولان در شهر قرآنی را محور قرار داد و گفت: شهر قرآنی بر اساس تفسیر کالبد و محتوا به صورت همزمان بنا شده است، ما شهرها را می‌سازیم و شهرها نیز ما و زندگی ما را می‌سازند؛ لذا باید همه در ساخت آن به بینش عمیق اسلامی و استفاده از الگوهای قرآنی برسیم.
وی یادآور شد: تاریخ هر دوران را با دیدن شهرها می‌توان ترسیم کرد و فهمید که در هر برهه تاریخی شهرها و مردمانشان با چه تفکری زندگی می‌کردند. وقتی از لحاظ فکری و اندیشه‌ای به اسلام نزدیک شویم، شهرسازی و نمادهای شهری و آنچه در آن دیده می‌شود، حتی آداب و رسوم مردم نیز قرآنی می‌شود.