یکی از دغدغه‌هایی که رهبر معظم انقلاب در طول سال‌های اخیر بر آن تأکید بسیار داشته و آن را به مسئولانگوشزد کرده‌اند، توجه به موضوع کتابخوانی و راهکارهای ارتقای آن در سطح جامعه بوده است.
با نگاهی به فعالیت‌های معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و دیگر نهادهای مسئول در این حوزه، متوجه برخی فعالیت‌ها به منظور گسترش سطح کتابخوانی یا به اصطلاح ارتقای سرانه مطالعه در کشور می‌شویم که در کنار همه این اقدامات، همچنان سطح مطالعه در کشور قابل قبول نیست.
شاید یکی از دلایل این رویکرد را بتوان ورود به دنیای مجازی برشمرد که سبب جذب بیشتر جوانان به این ابزار شده است تا بتوانند با سرعت بیشتری به آنچه در نظر دارند، دسترسی پیدا کنند.
خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) در این رابطه به سراغ محسن پرویز، معاون اسبق فرهنگی و سخنگوی انجمن قلم ایران رفته است تا با وی در این باره گفت‌وگو کند.
ـ سرانه مطالعه یکی از موضوعاتی است که دغدغه مقام معظم رهبری نیز است و برنامه‌های زیادی در طول سال‌های گذشته درباره آن برگزار شده است که شاید توقع آن بود که با برگزاری آنها، پیشرفت چشمگیری در حوزه کتابخوانی حاصل شود اما این انتظار محقق نشده است. آیا این موضوع بیانگر آن است که کمیت و کیفیت برنامه‌های حوزه نشر و کتابخوانی ناکارآمد بوده‌اند؟
زمانی می‌توان درباره اصل و اساس این موضوع صحبت کرد که کار تحقیقاتی در آن مورد کرده باشیم و بدانیم در چه نقطه‌ای بوده‌ایم و الان به کجا رسیدیم. تصور اینکه با یک فعالیت دو تا ده ساله بتوانیم یک جامعه کتابخوان حرفه‌ای پیدا کنیم، روندی اشتباه و خواسته‌ای نادرست است.
اگر سرانه کتابخوانی را دقیق مطالعه کرده باشیم و ببنیم که از 18 دقیقه به 18 دقیقه و 10 ثانیه در سال بعد ارتقاء پیدا کرده است، به این معنی است که اقداماتی که انجام شده، مؤثر واقع شده است.
همچنین باید به این نکته توجه داشته باشیم که سرانه مطالعه در هر سال درباره همه افراد جامعه است و بر اساس افراد کتابخوان سال گذشته تعیین نمی‌شود. برای مثال این طور نیست که یک نفر کتابخوان بوده و روی او کار شده است و اکنون آن فرد کتابخوان‌تر شده است.
برای سرانه مطالعه سراسر کشور وضعیت به این شکل است که همه جامعه در نظر گرفته می‌شوند. اگر جامعه‌ای که انس نسبی با کتاب داشته، حالا 10 ثانیه به میزان سرانه مطالعاتش افزوده شده است، به آن معنی است که اوضاع در این حوزه بهبود نسبی یافته است.
همچنین باید توجه داشت که جامعه، مجموعه‌ای از افراد مختلف است و در این حوزه پژوهش درست و حسابی نداریم که بخواهیم متکی بر آن پژوهش باشیم تا ببینیم که اقدامات انجام شده چقدر بر جامعه اثر گذاشته است.
نکته دیگر اینکه کارهایی که الان انجام می‌شود، جزء کارهای جا افتاده است و برای حفظ موقعیت کنونی باید تداوم داشته باشد. برای مثال باید سعی کنیم که کتاب به دست مخاطبان برسد؛ حال برای این کار نمایشگاه کتاب را برگزیدیم که بدترین شکل ممکن برای این اقدام است که الان اجرا می‌شود.
راه دیگر رساندن کتاب به دست مخاطبان، از طریق ارائه در کتابفروشی‌هاست که بهترین کاری است که اکنون انجام نمی‌دهیم. مسئولان از میان این دو روش، ساده‌ترین راه را که برگزاری نمایشگاه بوده انتخاب کرده است.
ـ برای این منظور چه اقدامات دیگری باید صورت می‌گرفت که انجام نشده است؟ لطفا بیشتر توضیح دهید.
در این حوزه به جای اینکه به زیرساخت کتابفروشی و کتابخانه توجه کنیم، انرژی خود را روی گسترش نمایشگاه‌ها گذاشتیم. ولی باید توجه داشته باشیم که اگر آن کار هم انجام نشود، پسرفت خواهیم داشت.
اگر به راه‌های نوینی در این باره فکر می‌کنیم، به این معنی نیست که کارهای قبلی را ترک کنیم و بگوییم که آن اقدامات ناکارآمد بودند و برویم سراغ کارهای دیگر و نمایشگاه کتاب تهران را تعطیل کنیم و از این دست کارها. اگر چنین اقداماتی انجام شود، موقعیت فعلی را هم از دست می‌دهیم. بر این اساس هر فعالیتی باید سر جای خود باشد و اگر می‌توانیم ابتکارات جدید را به کار ببریم که جامعه فعال‌تر شود.
ـ لطفاً درباره ابزارهای پژوهش به منظور مشخص شدن سرانه مطالعه بیشتر صحبت کنید.
معمولاً عادت ما این است که مبنای قضاوت‌مان اطرافیان و نهادهایی که پژوهش‌محور به شمار نمی‌روند هستند که همین موضوع سبب بروز مشکلاتی می‌شود.
باید به این موضوع توجه داشته باشیم که میزان مراجعه جوانان امروز به اینترنت بسیار است و وقتی که برای آن می‌گذارند، ساعات بسیار زیادی است. به اطرافیان که نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که شمار بسیاری از افراد از طریق فضای مجازی به مطالعه می‌پردازند.
این رویکرد هم نوعی مطالعه است. خیلی از افراد به این طریق به دنبال مطالعه هستند. ولی این نوع، فرهنگ مطالعه دیگری است و اینکه چقدر مؤثر و خوب است و باید تقویت شود و چقدر باید منع شود مقوله دیگری است.
در این باره باید توجه داشت که اطلاعات به دست آمده از طریق اینترنت، گاه با منشأ نامعلوم چقدر می‌تواند مورد استناد قرار گیرد و در مقوله فرهنگ تاثیرگذار و مثبت باشد.
ـ یکی از مواردی که هر سال شاهد آن هستیم این است که افراد بسیاری از نمایشگاه کتاب بازدید می‌کنند و کتاب می‌خرند، ولی این آثار خوانده نمی‌شود. در این باره رهبری نیز فرموده‌اند که باید فکری برای آن کرد. شما چه راهکاری برای این حوزه پیشنهاد می‌کنید؟
باید خیلی راه‌ها را برویم و درباره مسیرهای نو خیلی باید فکر کنیم. در کنار اینکه مسیرهای گذشته را حفظ می کنیم و اعتلا می‌بخشیم. بسیاری از افراد به سرای اهل قلم که در نمایشگاه کتاب برگزار می‌شد، انتقاد می‌کردند و هنوز هم می‌کنند.
روش ساده آن بود که کسی که مسئول نمایشگاه است بگوید از این فعالیت انتقاد می‌شود، پس آن را تعطیل کنیم. البته در سال‌های قبل روند برگزاری سرای اهل قلم خیلی ضعیف بود و افتان و خیزان حرکت می‌کرد.
در حالی که اگر بخواهیم دلسوزانه به این فعالیت نگاه کنیم، باید بگوییم که این اشکالات هست، ولی به آن معنی نیست که باید آن را تعطیل کنیم. اگر این کار را بکنیم تاثیرات مثبت آن هم از دست می‌رود. به این منظور باید این فعالیت را تقویت کرده و راه‌های دیگری به آن اضافه کنیم.