مذمت رودربایستی از نگاه قرآن/ رودربایستی موجب کراهت در انجام کار خیر می‌شود

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از لرستان، وقتی انسان از گفتن گفتاری یا انجام دادن کاری حالت شرم داشته باشد به اصطلاح می‌گویند چنین فردی رودربایستی دارد که این می‌تواند در بسیاری مواقع فرد را در انجام کارها با مشکل مواجه کند.

تاکنون چند بار اتفاق افتاده است که در مقابل خواهش دیگران و علی‌رغم میل باطنی خودتان کاری انجام داده باشید؟ تاکنون چند بار شده که برای این‌که دیگران درباره شما فکر بدی نکنند کاری کرده باشید؟ تاکنون چند بار شده که غذایی را با این‌که بدان میل نداشته‌اید خورده‌اید یا برعکس از خوردن غذای محبوب‌تان آن هم در حال گرسنگی صرف‌نظر کرده‌اید، صرفاً به خاطر این‌که نکند کسی درباره شما فکری بکند یا این‌که فکری نکند یا آن‌که نکند که اگر آن کار را نکنید ناراحت بشود؟ تا کنون چند بار دیگران را تعارف به ورود به منزل‌تان یا خوردن غذای‌تان یا استفاده از وسایل‌تان یا وقت‌تان کرده‌اید در حالیکه در حقیقت به آن تعارف هیچ میل باطنی نداشته‌اید؟.

این نوع رفتار ویژه که شاید در بین هیچ ملتی در جهان بجز ما ایرانیان، وجود نداشته باشد رودربایستی نامیده می‌شود. کافی است کسی‌که محبتی به ما دارد یا قدری او را می‌شناسیم به ما رو کند و درخواستی داشته باشد تا ما در موقعیتی قرار بگیریم که توانایی تصمیم منطقی گرفتن را از دست بدهیم.

انجام دادن درخواست طرف مقابل به هر قیمتی، شرط ادب نیست

آن‌چه نقش اصلی را در این رودربایستی‌ها به عهده دارد، نوعی فشار است؛ یعنی شخص گمان می‌کند که باید به هر قیمتی که شده درخواست طرف مقابل خود را اجابت کند وگرنه شرط خویشاوندی و ادب دوستی را رعایت نکرده است غافل از آن‌که در بسیاری از موارد، به‌دلیل آنکه این‌کار را مختارانه و با طیب خاطر انجام نداده است و نوعی فشار عاطفی زمینه‌ساز آن شده است، این‌گونه تعاملات در درازمدت بر روابط بین آن دو فرد تأثیر منفی خواهد گذاشت.

وادارکردن دوستان به کاری که به آن مایل نیستند به‌واسطه اهرم فشار عاطفی

تیره شدن روابط خیلی از دوستان قدیمی می‌تواند ریشه در همین امر داشته باشد که لااقل یکی از آن‌ها با استفاده از اهرم فشار عاطفی، دیگری را وادار به انجام اموری می‌کرده که انجام دهنده در حقیقت به آن‌ها مایل نبوده است و سرانجام رودربایستی دوام نخواهد آورد و بالاخره روزی پرده‌های خجالت کنار می‌رود و در آن وقت این کینه‌های انباشته شده تأثیر خود را آشکار خواهد کرد.

شاید در ابتدا باور نکنیم اما حقیقت این است که ما در درونمان نسبت به این فشارهای عاطفی حساس هستیم و به سادگی نمی‌توانیم این بارها را تحمل کنیم؛ به عبارت‌دیگرفشارهایی که ما به خاطر انجام دادن کاری که بر خلاف میلمان مجبور به انجامش شده‌ایم، تحمل می‌کنیم به صورت مجموعه‌هایی از کینه در وجود ما ذخیره می‌شود و بعد از مدتی تبدیل به نفرت می‌شود.

چگونگی مقابله با رودربایستی

راه چاره، بازگشت به صمیمیت و دوری از رودربایستی است. دو دوست که به طور حقیقی و نه ظاهراً با یکدیگر صمیمی باشند اگر از انجام خواسته‌های یکدیگر ناتوان باشند به سادگی این امر را با او مطرح می‌کنند و برای انجام آن بر خود سختی وارد نمی‌کنند.

مثلاً اگر یکی از بستگان بخواهد اتومبیل ما را برای سه روز در اختیار بگیرد و یا دوستی مسئولیت رسیدگی و سرکشی از منزلش را در ایامی که در سفر است به ما بسپرد و ما قادر به انجام آن امور نباشیم، دو نوع رفتار می‌توانیم از خود بروز دهیم؛ یکی آن‌که به‌سرعت و بر اثر غلبه رودربایستی پاسخ مثبت بدهیم و دیگر آنکه ابتدا قدری صادقانه با خود فکر کنیم که قادر به پذیرش آن مسئولیت‌ها هستیم یا خیر. در صورت دوم پاسخ هر چه باشد، مثبت یا منفی، نشانه صمیمیتی است که بین ما و او برقرار است.

رودربایستی ناقض صمیمیت میان افراد است

در روابط صمیمی، افراد این قدرت را دارند که با همان شدتی که عواطف و احساسات خود را بیان می‌کنند، بابت اشتباه‌ها و نیز ناتوانایی‌های خود از خدمت رسانی به یکدیگر بدون خجالت عذرخواهی کنند.

اساساً روابط صمیمی، روابطی است که هیچ یک از طرفین برای رسیدن به خواسته‌های خود از اهرم‌های فشار، حتی اهرم دوستی و اعتبار خویشاوندی، استفاده نمی‌کنند و طرف دیگر نیز اگر قادر به انجام کاری نیست با لحنی محترمانه و مهربانانه از انجام آن عذر می‌خواهد و عذر او هم توسط درخواست کننده پذیرفته می‌شود.

دیدگاه قرآن در زمینه رودربایستی

قرآن کریم در این زمینه توصیه‌ای جالب توجه دارد. در آیه 28 سوره نور قبل از وارد شدن به خانه مردم، دستور می‌دهد که از آن‌ها اجازه بگیریم و در ادامه می‌فرماید: «و اگر گفته شد بازگردید، پس بازگردید، آن برای شما پاکیزه‌تر است و خدا به آنچه انجام می‌دهید داناست» یعنی طبق تعالیم قرآن اگر صاحب‌خانه‌ای به هر دلیلی توان مهمان‌داری از یک میهمان سرزده را نداشت نباید از جمله «متأسفانه الآن قادر به پذیرفتن شما نیستم لطفاً باز گردید» خجالت بکشد و نیز میهمان هم نباید از شنیدن این جمله ناراحت شود و نباید آن‌را نشانه بی‌حرمتی صاحب‌خانه به حساب آورد.

در آیه 54 سوره توبه هم  یکی از خصوصیت‌های منافقان را در کنار کسل بودن در نماز، کراهت داشتن در انفاق‌ها ذکر کرده است:«وَ لَا یَأْتُونَ الصَّلَوةَ إِلَّا وَ هُمْ کُسَالیَ وَ لَا یُنفِقُونَ إِلَّا وَ هُمْ کَارِهُون»
کراهت در زبان عربی به‌معنای انجام دادن کاری تحت فشار و اجبار است و در این آیه خداوند منافقان را به‌خاطر اینکه انفاق‌هایشان از سر اجبار و ظاهر سازی و به خلاف میل باطنی‌شان است انجام می‌دهند، مذمت کرده است.

از این‌جا می‌توانیم بفهمیم رفتار کسانی که تحت‌ فشار و اجبار ذهنی که نامش رودربایستی است هم کاری را انجام می‌دهند نیز به نوعی در قرآن مذمت شده است.

برای جلوگیری از پیدایش دشمنی‌ها و یا حتی ناراحتی‌های فردی در آینده، از همین امروز باید بخواهیم که با کسانی‌که دوستشان می‌داریم صمیمی باشیم و با خود تمرین کنیم که جمله «دوست داشتم کمکتون می‌کردم اما به‌دلیل...نمی‌توانم» و امثال آن را با لحنی نرم و دوست داشتنی و با تعبیرات مختلف به‌کار ببریم تا هم روابط مثبت خود را ادامه داده باشیم و هم از عوارض منفی رودربایستی جلوگیری کرده باشیم.

در  بعضی روایات از قول پیامبر نقل شده است که ایشان مسلمانان را از تکلف و زحمت بیهوده‌ای که از درون خود راضی به انجام آن نیستند نهی کرده‌اند. خود پیامبر هم شخصاً، همان‌گونه که در قسمتی از آیه 86 سوره می‌خوانیم، اهل تکلف نبوده‌اند: «وَ مَا أَنَا مِنَ المُْتَکلَِّفِین»
بسیاری از  رو در بایستی‌ها در روابط انسان با دوستان پیش می‌آید. در این باره نیز توجه به فرمایشان اهل‌بیت راه گشاست، چنان‌که در نهج‌البلاغه، صفحه 599 می‌خوانیم «بدترین دوستان انسان کسانی هستند که انسان به خاطرشان به زحمت می‌افتد».

بنابراین قبول زحمت و فداکاری درباره دوستان باید فقط تا آن حد باشد که انسان از درون به آن راضی باشد و دچار رنج و زحمتی نباشد که قلباً آن را نخواهد.

یک دوست صمیمی به محض آنکه احساس کند بر اثر لطف و زحمتی که در حق دوست خود انجام می‌دهد دچار ناراحتی درونی شده است و از حد توانشان بالاتر شده است، از ادامه آن کار صرف‌نظر و عذرخواهی می‌کند. این کار نشانه بی‌محبتی نیست بلکه نشانه‌ای از یک دوستی رشد یافته و صمیمی است.

پس برای جلوگیری از پیدایش دشمنی‌ها و یا حتی ناراحتی‌های فردی در آینده، از همین امروز باید بخواهیم که با کسانی که دوستشان می‌داریم صمیمی باشیم و با خود تمرین کنیم که جمله «دوست داشتم کمکتون می‌کردم اما به‌دلیل...نمی‌توانم» و امثال آن‌را با لحنی نرم و دوست داشتنی و با تعبیرات مختلف به کار ببریم تا هم روابط مثبت خود را ادامه داده باشیم و هم از عوارض منفی رودربایستی جلوگیری کرده باشیم.

حجت‌الاسلام مهدی مستأجران، از کارشناسان مذهبی لرستان در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا، گفت: برخی از افراد بیش از حد معمول به رودربایستی مبتلا هستند به‌طوری‌که تحت هیچ شرایطی نمی‌توانند به درخواست‌های نامعقول دیگران نه بگویند که این نوعی اختلال شخصیتی محسوب می‌شود و آن شخص باید در رفتار خود تجدید نظر کند.

وی ادامه داد: زمانی‌که انسان برای خود برنامه‌ای اصولی و اهداف کوتاه‌مدت و درازمدتی را تعریف نکرده باشد، اسیر خواسته‌های انسان‌های سودجو و فرصت‌طلب خواهد شد در حالی‌که انسان‌های متعهد به آرمان‌ها، اولویت‌ها و ارزش‌های زندگی خود، حد اعتدال را در برآوردن خواسته‌های دیگران رعایت می‌کنند.

حجت‌الاسلام مستأجران بیان کرد: البته گاه انسان به کسی مدیون است و افرادی مانند پدر و مادر، معلم و بستگان هستند که حقی بر گردن ما دارند و یا در مواری که امر، امر الهی است ما باید اطاعت کنیم و از فرمان‌بری ابایی نداشته باشیم.

این کارشناس مذهبی بیان کرد: خداوند متعال انسان را از پیروی هوای نفس بازداشته است لذا اجرای اوامری که با دستورات الهی منافات دارند و به‌نوعی پیروی از شیطان و هوی‌نفس تلقی می‌شوند را باید صریح و بدون رودربایستی رد کرد.