حجتالاسلام والمسلمین ابوالقاسم مقیمی حاجی، رئیس پژوهشکده دانشنامه‌نگاری دینی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) در رابطه با چگونگی آغاز به کار تألیف دانشنامه فاطمی عنوان کرد: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی پس از تجربه موفقی که در سال امام علی(ع) داشتیم و دانشنامه امام علی(ع) را در 12 جلد منتشر کرد، پس از آن کار دانشنامه فاطمی را در دستور کار قرار داد.
وی افزود: این اثر محصول تلاش حدود 10 سال این پژوهشگاه است که درفروردین سال 93 رونمایی شد. در شش جلد به سامان رسیده است. سه جلد در رابطه با زندگی، فضایل و حکمت‌های برگرفته از سخنان حضرت زهرا(س) است و سه جلد در رابطه با مسائل حقوقی و اجتماعی زن در دنیای معاصر است.
مقیمی حاجی اظهار کرد: این دانشنامه بر اساس منابع اصیل از منابع شیعه و همچنین منابع اهل سنت نوشته شده و نظرات هر دو گروه در این دانشنامه منعکس شده است. با استناد به منابع معتبر اصیل تاریخی و روایی به دفاع از حقایق تاریخی زندگی حضرت پرداختیم.
رئیس پژوهشکده دانشنامه‌نگاری دینی گفت: سعی بر این بود که دانشنامه‌ای برای اولین بار به‌عنوان کتاب مرجع علمی در حوزه فاطمه‌شناسی برای خوانندگان و جامعه فرهیخته عرضه شود تا واقعیت‌های تاریخی و زندگی آن حضرت به‌طور مستند و دقیق بر اساس تاریخ صحیح و روایات اهل بیت(ع) منعکس شود و در کنار آن الگویی از زن مسلمان و سبک زندگی فاطمی به جامعه ارائه شود.
وی ادامه داد: آنچه که در این دانشنامه پر رنگ است بیان زندگی حضرت از تولد تا شهادتش است و در کنار آن در جلد دوم بحث فضایل و سبک و سیره زندگی حضرت زهرا(س) مطرح شده است. سیره اخلاقی، سیره عبادی و معنوی، سیره همسرداری، سیره تربیت فرزند، سیره خانه‌داری، سیره فرهنگی و اجتماعی و سیره سیاسی از موضوعات دیگر مطرح شده است.
مقیمی ابراز کرد: این مقالات به خوبی گویای سبک زندگی آن حضرت است و برای همه زنان و مردان و خانواده‌ها در دنیای امروز و در ابعاد مختلف قابل الگوبرداری است. در کل شش جلد است که سه جلد بخش نخست است که زندگی آن حضرت و در رابطه با خود حضرت است، سه جلد هم به مباحث فقه و حقوق اختصاص دارد.
وی گفت: در ادامه دانشنامه در جلد سوم نیز با آثار برجای مانده از خود حضرت آشنا می‌شویم. به احادیث، خطبه‌ها، مصحف فاطمه، دعاهای حضرت، اشعار برجای مانده از حضرت و ادامه مباحث حکمت عملی و حکمت نظری، از مباحثی مانند خداشناسی، ایمان، نبوت، امامت، مهدویت و بحث معاد و دیگر نکاتی که در این باره وجود دارد، اشاره شده است.
معاون علمی دانشنامه فاطمی در رابطه با اینکه چه خلأیی باعث تولید این اثر شد، عنوان کرد: در بخش دوم دانشنامه که مسائل حقوقی و اجتماعی است، تمامی مباحث و شبهاتی که در رابطه با جایگاه زن در اسلام مطرح است و شبهات بسیاری که در این باره وجود دارد مطرح شده است. یک یک آن مسائل به‌صورت مقاله مستقل درآمده و شبهات و مسائل مطرح شده و دیدگاه اسلام در این باره توضیح داده شده است.
وی با اشاره به آثار دیگری که در این زمینه تولید شده است، گفت: تاکنون هرچند عالمان بسیاری در رابطه با آن حضرت کتاب و مقالات چند جلدی هم نوشته بودند و زحمت‌های بسیاری کشیده بودند، اما دانشنامه و دایرة‌المعارفی در رابطه با آن حضرت نداشتیم. برای اولین بار است که مطالب مرتبط با زندگی، شخصیت و منزلت و افکار آن حضرت به‌صورت یک دانشنامه موضوعی بر اساس منابع شیعه و اهل سنت جمع‌آوری می‌شود و به‌صورت دسته‌بندی شده و آسان‌یاب در اختیار همه علاقه‌مندان به آن حضرت قرار می‌گیرد.
اقبال مراجع عظام به دانشنامه فاطمی
مقیمی اظهار کرد: این دانشنامه پس از انتشار از همان آغاز در آیین رونمایی با اقبال مراجع عظام تقلید روبه‌رو شده است. آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی در پیام تصویری که برای رونمایی دانشنامه فرستاد از انضباط و دقت‌های قلمی، انصاف، مستند بودن و اتقان منابع، ساختار و نظام منطقی علمی و تتبع گسترده به نیکی یاد کرد واین دانشنامه را در جهان اسلام در رابطه با آن حضرت بی‌نظیر معرفی کرد.
وی دانشنامه فاطمی را اولین اثر دانشنامه‌ای در رابطه با آن حضرت عنوان کرد و گفت: با توجه به ساختار موضوعی دانشنامه و نوع قلمی که انتخاب شده و ویرایش‌های متعدد که سعی شده ساختار قلمی بسیار روان و شیوا به زبان فارسی داشته باشد، مخاطبان این دانشنامه لایه‌های مختلفی از مردم هستند. هم عموم مردم می‌توانند از این دانشنامه استفاده کنند و در ابعاد مختلف با شخصیت و زندگی آن حضرت آشنا شوند و هم قشر دانشجو و فرهیخته و اندیشمندان دینی، با توجه به منابع زیاد و تتبع‌هایی که صورت گرفته و آدرس‌هایی که به منابع اصیل داده شده می‌توانند از این منبع به‌عنوان یک کتاب مرجع و آغاز یک تحقیق گسترده استفاده کنند.
مقیمی درباره چگونگی پرداختن به موضوعات مورد اختلاف شیعه و سنی در این اثر در رابطه با آن حضرت، اظهار کرد: تمام ابعاد زندگی حضرت و هر بعد آن در قالب یک مقاله مستقل علمی، پژوهشی و تحقیقی پرداخته شده است. در کنار گزارش آرا و نظرات مختلف اندیشمندان، مطالبی از منابع شیعه و اهل سنت آمده است و به‌صورت علمی و منطقی مورد نقد قرار گرفته است؛ لذا بحث فضایل حضرت، ابعاد مختلف زندگی‌اش، وصایا، شهادت و خاک‌سپاری و همه اینها در قالب مقالات مستقل به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است.
شرکت 200 نفر در تدوین دانشنامه فاطمی
وی افزود: مجموعه دانشنامه‌ها در واقع یک اثر و تولید جمعی به حساب می‌آید. در مراحل علمی این اثر از نگارش، ارزیابی، ویرایش علمی، تکمیل محتوا و مراحل دیگرش تا تصویب‌خواهی در شوراهای مرجع حدود 200 نفر در تولید این اثر در مجموع مشارکت داشتند. البته خود نویسندگان این اثر 96 نفر هستند.
مقیمی در پاسخ به این سؤال که چقدر به نوآوری و نظریات معاصر در این دانشنامه توجه شده است، اظهار کرد: دانشنامه به‌ویژه در بخش اول که نگاه تاریخی دارد. در آنجا بیشتر سعی شده که اتفاقاً به منابع اصیل و کهن مستند شود تا اعتبار اطلاعات و مطالبی که ارائه می‌شود، دقیق‌تر و صحیح‌تر باشد. اما در بخش دوم که مباحث حقوقی و اجتماعی و پاسخ به شبهات روز در رابطه با جایگاه زن در اسلام است، در کنار منابع اصیل از نظریات و نکات روز نیز استفاده شده است.