بازی رنگ‌ها در طبیعت؛ تجلی قدرت آفرینش پروردگار/ رنگ‌شناسی در قرآن + عکس

به گزارش کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ایکنا، روان‌شناسی رنگ‌ها‌، علمی نوین و نوپاست که تأثیرهای روانی رنگ‌ها را بر انسان‌ها مورد بررسی قرار می‌دهد. اما قرآن کریم از چهارده قرن پیش بشر را از این علم بی‌بهره نگذاشته و طعم این علم را به ذائقه‌اش چشانده است.

در قرآن کریم از شش رنگ سفید‌ و سیاه‌ (بقره‌/187؛ آل‌عمران‌/106؛ نحل‌/58؛ زمر‌/60؛ زخرف‌/17) زرد (بقره‌/69؛ روم‌/51؛ زمر‌/21؛ حدید‌/20؛ مرسلات‌/33)‌، سبز (انعام‌/99؛ یوسف/43و46؛ یس‌/80؛ کهف‌/31؛ حج‌/63؛ الرحمن‌/76؛ انسان‌/21)‌، کبود (آبی) (انعام‌/69) و قرمز (فاطر‌/27) یاد شده و به طور مستقیم یا غیر مستقیم به تأثیرات روان شناختی و بعضاً فیزیولوژیکی آنها اشاره شده است. به عنوان نمونه در قرآن از رنگ‌های آبی، زرد‌، قرمز، سبز‌، سیاه‌ و سفید‌ یاد شده است و تأثیر آنها بر انسان‌ به طور مستقیم یا غیر مستقیم بیان شده است.

تغییر رنگ‌ها در فصول سال

رنگ در قرآن کریم هم به شکل توصیفی و هم استعاره‌ای وجود دارد. کاربرد اصلی رنگ در تشریح قدرت آفرینش پروردگار بوده است که در حضور و تغییر رنگ‌های مختلف در جهان دیده ‌می‌شود. البته ارزش‌های فرهنگی نیز در موارد کاربرد استعاری رنگ‌ها رؤیت‌پذیر است.

قرآن در بسیاری از آیات عنوان کلّی رنگ (الوان) را به کار می‌برد و در مواردی از رنگ‌های گوناگون یاد می‌کند: در فصول سال که حاوی رنگ‌های مختلف است برای خردمندان نشانه‌هایی هست: «أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَسَلَکَهُ یَنابیعَ فِی الْأَرْضِ ثُمَّ یُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً مُخْتَلِفاً أَلْوانُهُ ثُمَّ یَهیجُ فَتَراهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ یَجْعَلُهُ حُطاماً إِنَّ فی ذلِکَ لَذِکْرى لِأُولِی الْأَلْبابِ؛ آیا نظر نکرده‌اى که خدا از آسمان آبى فرو فرستاد و آن را به چشمه‌هایى که در زمین است وارد کرد، سپس به وسیله آن زراعتى را با رنگ‌هاى متفاوتش بیرون می‌آورد؛ سپس خشک می‌گردد، پس آن را زرد می‌بینى؛ سپس آن را درهم شکسته می‌گرداند؟! قطعاً، در این (مطلب) تذکّرى براى خردمندان است».

رنگ‌های مردم؛ آیتی برای دانشمندان

دگرگونی زبان‌ها و رنگ‌های مردم نیز آیتی برای دانشمندان دانسته شده است؛ «وَ مِنْ آیاتِهِ خَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافُ أَلْسِنَتِکُمْ وَ أَلْوانِکُمْ إِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْعالِمینَ ؛ و از نشانه‌هاى او آفرینش آسمان‌ها و زمین و تفاوت زبان‌هایتان و رنگ‌هاى شماست. قطعاً، در آن[ها] نشانه‌هایى براى دانایان است».(روم/22)

مشاهده رنگارنگی در خوراکی‌ها نیز دیده و خوردن آنها را لذت بخش‌تر ‌می‌کند؛ «أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجْنا بِهِ ثَمَراتٍ مُخْتَلِفاً أَلْوانُها؛ آیا نظر نکرده‌اى که خدا از آسمان، آبى فرو فرستاد، به وسیله آن محصولاتى که رنگ‌هایش متفاوت است (از زمین) خارج ساختیم».(فاطر/27)

رنگ‌های زیبای طبیعت

«... وَ مِنَ الْجِبالِ جُدَدٌ بیضٌ وَ حُمْرٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُها وَ غَرابیبُ سُودٌ (فاطر/27)؛ ... و از کوه‌ها راه‌ها (و رگه‌ها)ى سپید و سرخ، که رنگ‌هایش متفاوت است و سیاه سیاه (آفریدیم)؟!». خدای تعالی طبیعت را خلق کرده و کوه‌ها را جلوه‌ای از آن دانسته است‌ و این کوه‌ها را با «راه‌ها و رگه‌هایی در آن به رنگ‌های مختلف از جمله سفید» معرفی می‌کند.

رنگ های مختلف کوه‌ها نیز برقدرت خداوند گواهی می‌دهد و علاوه بر زیبایی، وسیله‌ای برای پیدا کردن راه ها در پیچ و خم های کوهستان است. رنگ سفید‌، رنگی لطیف و دلگشا و در نهایت صفاست. حق تعالی با جلوه دادن رنگ سفید در کوه‌، لطافت‌های طبیعت را به رخ می‌کشد و با اثری که این رنگ دارد‌، طبیعت را لطیف‌ و با صفا می‌کند که باعث دلگشایی انسان به هنگام دیدن آن می‌شود.

رنگ قرمز

سوره فاطر‌، کلمه «حمر» به معنای رنگ قرمز دیده می‌شود: وَمِنَ الْجِبالِ جُدَدٌ بیضٌ وَ حُمْرٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُها وَ غَرابیبُ سُودٌ (فاطر/27) «و از کوه‌ها راه‌ها (و رگه‌ها)ى سپید و سرخ، که رنگ‌هایش متفاوت است و سیاه سیاه (آفریدیم)؟!». رنگ قرمز انرژی دهنده و محرک بسیار قوی است.

آزمایشاتی که بر روی افراد متفاوت انجام شده و آنان را وادار به تفکر بر رنگ قرمز سیر نموده‌اند، نشان داده که این رنگ‌، سیستم عصبی را تحریک می‌کند؛ یعنی فشار خون را بالا ‌می‌برد و تنفس و ضربان قلب را سریع‌تر می‌کند؛ لذا رنگ قرمز از لحاظ تأثیری که بر سیستم اعصاب دارد، یک عامل محرّک به شمار ‌می‌رود و معنای فیزیولوژیک آن‌، داشتن آرزوهای بسیار‌، شور و شوق زندگی و تهور و قدرت اراده است.

رنگ زرد

در آیه 69 سوره بقره به درخواست قوم موسی به این رنگ اشاره شده است که خداوند فرمود: «صَفْراءُ فاقِعٌ لَوْنُها تَسُرُّ النَّاظِرینَ؛ در حقیقت آن گاوى زرد است که رنگش یک دست است که بینندگان را شاد می‌سازد».(بقره/69)

رنگ زرد، محرّک فکری است. بر کمبود فکری روحی مؤثر است و برخی حالات عصبی را آرام می‌کند. شاید به همین دلیل این رنگ برای اتاق مطالعه پیشنهاد شده است. در روان‌شناسی رنگ‌ها نیز رنگ زرد نشاط آور و چشمگیر عنوان شده است و اثر آن به صورت روشنی، شادمانی و درخشانی ظاهر ‌می‌شود.

برای تحریک ذهن نیز از نور زرد استفاده می‌شود. زرد فزایندة نیروست. زندگی در فضای زرد انسان را فعال می‌کند. با طلوع اشعه زرد خورشید انسان‌ها برای فعالیت دوباره آماده می‌شوند. در بیمارستان‌های روانی بیماران منزوی و بی‌تحرّک را با قرار دادن در نور و رنگ زرد مداوا می‌کنند. زرد یک‌دست آزار دهنده و اگر متغیر باشد، شادی‌آفرین است. زرد سبب بی‌خوابی، هیجان، اضطراب و تلاطم فکری می‌شود. زرد گرم‌ترین رنگ طیف خورشید است.

رنگ سفید‌؛ نشانه سعادتمندی

«یَوْمَ تَبْیَضُّ وُجُوهٌ وَ تَسْوَدُّ وُجُوهٌ...؛ (در) روزى که چهره‌هایى سفید می‌شوند و چهره‌هایى سیاه می‌گردند...».(آل‌عمران/106)

«وَ أَمَّا الَّذینَ ابْیَضَّتْ وُجُوهُهُمْ فَفی رَحْمَتِ اللَّهِ... هُمْ فیها خالِدُونَ؛ و امّا کسانى که چهره‌هایشان سفید شده، پس در رحمتِ خدایند...». (آل‌عمران/107)

سپیدى از شریف‌ترین رنگ‌هاست  و در نهایت صفا و لطافت است و این لطافت‌، نورانی است. سفیدی از نور است و کسانی که اهل نور حق باشند‌، به رنگ سفید نامیده می‌شوند. رنگ سفید‌، رنگی بسیار لطیف و شریف است و خداوند با سفید کردن چهره مؤمنان در قیامت به شرافت و لطافت آنان می‌افزاید و ملاحت‌، پاکی‌، پاکدامنی و بی‌گناهی آنان را با این رنگ نمایان می‌کند. اصولاً رنگ سفید‌، نشانه افراد سعادتمند در رستاخیز است.

توحید ربوبی در رنگ سبز

رنگ سبز زیباترین رنگی است که ده بار در قرآن مطرح شده و در چند آیه به بساط بهشتیان و لباس‌های ابریشمی و حریرهای سبز رنگ آنان با این رنگ اشاره شده است. همچنین رنگ گیاهان سبز هم چند بار در قرآن آمده است.

در مورد رنگ سبز نیز آیات زیادی وجود دارد؛ خداوند در قرآن کریم فرموده است: «الَّذی جَعَلَ لَکُمْ مِنَ الشَّجَرِ الْأَخْضَرِ ناراً فَإِذا أَنْتُمْ مِنْهُ تُوقِدُونَ؛ (همان) کسى که براى شما از درخت سبز، آتشى قرار داد و شما در هنگام (نیاز) از آن (آتش) می‌افروزید».(یس/80)

در مورد لباس و تکیه‌گاه بهشتیان نیز اشاره شده است که «وَ یَلْبَسُونَ ثِیاباً خُضْراً مِنْ سُنْدُسٍ وَ إِسْتَبْرَقٍ... ؛ و لباس‌هایی سبز، از حریر نازک و ضخیم، می‌پوشند، در حالی که در آنجا بر تخت‌ها تکیه کرده‌اند».(کهف/31) در آیه‌ای دیگر رنگ درختان بهشتی چنین توصیف کرده است: مُدْهامَّتانِ(رحمان/64)؛ «دو (بوستان) سبز سیاه فام‌اند» که ابتهاج درختانش به اوج رسیده است» (الرحمن/64؛ همان، 192).

حضرت علی(ع)، نگاه به سبزه و چمن را دعا و تعویذی برای درمان بیماری‌ها دانسته‌اند: «والنظر الی الخضرة نشرة» (نهج البلاغه، حکمت 400).

در مجموع از اشارات قرآن کریم و تحقیقات دانشمندان روشن می‌شود که رنگ سبز از رنگ‌های شادی‌آور و از نشانه‌های پرورگار عالمیان است و به توحید ربوبی دلالت دارد؛ چون همان کسی که انسان را خلق کرده، این طبیعت سرسبز، زیبا و مسرّت بخش را برای او آفریده و نهایت پیوستگی، ارتباط و نظم را در کل این مجموعه قرار داده و بین تک تک اجزای آن هماهنگی بخشیده است.

رنگ خدایی بهترین رنگ‌ها

موضوع رنگ‌ها یکی از شگفتی‌های مطرح شده در قرآن است. قرآن کریم علاوه بر کاربرد واژه‌های کلّی مربوط به رنگ ها از قبیل (لون، الوان، و صبغه) از برخی رنگ ها نیز به طور ویژه نام برده و رنگ خدایی را بهترین رنگ معرفی کرده است؛ «صبْغَةَ اللّهِ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللّهِ صِبْغَةً وَنَحْنُ لَهُ عَابِدُونَ (بقره/ 138)؛ رنگ (و نگار) خدایى (بپذیرید)؛ و خوش‌رنگ (ونگار)تر از خدا کیست؟ و ما تنها پرستش‏‌کنندگان اوییم».

ز امام صادق (ع) نقل شده است: «اتّبعوا صبغة الله»؛ یعنی از اسلام که مقتضای فطرت الهی است، پیروی کنید. در تفسیر «صبغة» مواردی هم‌چون رنگ، وحدت،‌ عظمت، پاکی، پرهیزکاری، عدالت و مساوات، برادری و برابری، توحید، اخلاص و بالاخره رنگ بی‌رنگی و حذف همه رنگ‌ها بیان شده است.