به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، «بهزاد هژبری» حافظ کل قرآن کریم و مدیر مؤسسه قرآنی ـ مردمی پیشگامان راه سعادت و هدایت که رتبه اول رشته حفظ سی و یکمین دوره مسابقات بین‌المللی قرآن را نیز به دست آورده است طی توسعه فعالیت‌های قرآنی خود در موسسه قرآنی ـ مردمی پیشگامان راه سعادت و هدایت، طرح آموزش قرآن را تدوین و آماده کرده و این طرح را به برخی نهادهای قرآنی از جمله سازمان دارالقرآن الکریم ارائه کرده است تا در صورت تأیید در بحث آموزش حفظ قرآن مورد استفاده قرار گیرد.
طرح آموزش قرآن که هم‌اکنون در موسسه قرآنی ـ مردمی پیشگامان راه سعادت و هدایت مورد استفاده قرار می‌گیرد با موضوع «فرآیند برگزاری کلاس‌های قرآنی و ترتیب آن از حیث دوره و سرفصل» است که بهزاد هژبری این طرح را برای انتشار در اختیار خبرگزاری ایکنا قرار داده است؛ متن آیین‌نامه طرح بدین شرح است:
مقدمه
الحمدلله و سلام علی عباده الذین اصطفی خیر خلقه محمد و آله الطاهرین المعصومین(ع)
همانطور که می‌دانیم در اکثر موسسات و مراکز آموزش قرآن کریم، فرآیند ثبت نام برای مبتدیان به ترتیب زیر است:
1ـ روخوانی 2ـ روانخوانی 3-ـ فصیح‌خوانی 4ـ تجوید یک و دو
همچنین، در صورت تمایل بعد از گذراندن حداقل کلاس روخوانی، می‌توانند در رشته‌های حفظ یا مفاهیم شرکت کنند و یا احتمالا کسانی که مستعد باشند به صورت جهشی در کلاس‌های تجوید و یا صوت و لحن شرکت کنند.
طرح و پیشنهاد اینجانب، درباره ترتیب فرآیند ثبت نام و سرفصل‌های آموزشی برای مبتدیان، به ترتیب ذیل است: (این طرح مخصوص افراد بالای هفت سال است و کلیات طرح برای مبتدیان زیر هفت سال نیز قابل اجرا است ولی با سرفصل‌های آموزشی متفاوت‌تر، که آن نیز در طرح دیگری تقدیم خواهد شد)
1ـ کلاس آموزش سمعی(تقلید) در سه و نیم ماه
2ـ کلاس آموزش قواعد آوایی(ادغام و تغییر ترتیب سرفصل‌های آموزشی کلاس‌های روخوانی و فصیح‌خوانی و تجوید یک و دو، و جمع آنها در یک کلاس و دوره) در 9 ماه بدون وقفه و تعطیلی که این دوره جایگزین کلاس‌های روخوانی تا تجوید دو است. (قرآن‌آموزان بعد از گذراندن این دوره موفق به قرائت فصیح قرآن کریم می‌شوند)
در این طرح قرآن‌آموز با گذراندن دو دوره آموزشی و با یادگیری اصول صحیح‌خوانی قرآن کریم، از دو مربی و دو کلاس بهرمند می‌شود که در طرح قبلی یک قرآن‌آموز از پنج مربی برای رشته‌های مختلف استفاده می‌کرد، و باعث می‌شد قرآن‌آموز با سلیقه‌های مختلف آموزشی روبرو شده و سلیقه‌ها و تعطیلی بین ترم‌ها، احتمالا باعث انصراف قرآن‌آموز از ادامه آموزش می‌شد.
قطعا آن چیز که در طرح اینجانب مهم بوده، لزوم رعایت ترتیب فرآیند ثبت نام و تدریس سرفصل‌های آموزشی توسط اساتید و مربیانی است که آشنایی کامل با اصول و قواعد صحیح قرائت قرآن را دارند.
البته اینجانب تدریس مربیان قرآنی را که فقط قادر به آموزش روخوانی و روانخوانی قرآن کریم هستند رد نمی‌کنم و می‌دانم که یادگیری و یاددهی قرآن به هر نحو ممکن دارای اجرو ثواب بوده و صرفا هدف بنده ارائه طرح تخصصی خود برای موسسات فعال قرآنی است.
حال حتما سوال می‌شود چرا در این طرح قبل از ثبت نام در کلاس روخوانی، از آموزش سمعی (تقلید) شروع می‌کنم؟
به نظر اینجانب اصول صحیح یادگیری زبان‌ها چه از نظر عملی و چه از نظر تئوری و یادگیری قواعد آنها، ابتدا روش شنیداری بوده و بعد از تسلط بر کلیات زبان و قرار گرفتن در فضای سمعی، یادگیری قواعد، همراه تمرین عملی آن را بهتر خواهد کرد.
به عنوان مثال یک نفر برای یادگیری زبان، یکسال در کشور مورد نظر که به آن زبان صحبت می‌کنند حضور یابد و سپس شروع به یادگیری قواعد آن کند، بی‌شک موفق به یادگیری سریع و صحیح آن خواهد بود.
و اینکه همه ما می‌دانیم طبق سنت خداوندی فرد در یادگیری زبان ابتدا آن را بی‌قاعده در ناخوداگاه خود یاد گرفته، سپس به یاد گرفتن قواعد (خواندن و نوشتن) آن زبان اهتمام می‌ورزد.
جزییات طرح و سرفصل‌های آموزشی آن را به صورت مفصل در ذیل توضیح می‌دهم:
1ـ آموزش سمعی (تقلید)
ـ این کلاس ویژه قرآن‌آموزان بالای هفت سال است که حداقل آشنایی با حروف الفبای زبان فارسی دارند.
ـ طول مدت این کلاس 30 جلسه آموزشی در سه و نیم ماه است.
ـ به این دلیل که تمرین عملی کلاس آموزش سمعی(تقلید) از آیات ابتدایی قرآن کریم از سوره حمد و بقره شروع می‌شود، قرآن‌آموزانی که این آیات را از حفظ هستند و یا ترتیل‌خوانی خوبی دارند، فقط چهار جلسه آموزشی را در این دوره گذرانده و مستقیم به کلاس قواعد آوایی می‌روند.
در کلاس آموزش تقلید هر جلسه به چند بخش اصلی تقسیم می‌شود:
ـ بخش اول شامل آشنایی با معارف قرآن (پیشنهادی)
ـ بخش دوم شامل تمرینات عملی دروس قبلی و جدید
مواد آموزشی کلاس آموزش سمعی
- ترتیل استاد پرهیزکار(سوره حمد و سوره بقره تا آیه 15)، دوازده جلسه آموزشی
- ترتیل استاد منشاوی(سوره بقره آیه 16 تا 30)، هشت جلسه آموزشی
- قرائت آموزشی استاد منشاوی(سوره شمس برای مقاطع راهنمایی و سوره‌های کافرون و کوثر برای مقاطع ابتدایی)، هشت جلسه آموزشی
- قرائت مجلسی استاد منشاوی و عبدالباسط(سوره حشر - تکویر) صرفا جهت اطلاع و یادگیری در دو جلسه آموزشی ترجیحا با وسایل آموزش تصویری
* تعداد جلسات یاد شده صرفا پیشنهادی بوده و قابل تغییر است.
* برای سنین بزرگسال کم سواد، اجرای فقط یک بند از مواد آموزشی فوق پیشنهاد می‌شود.(بند 1 یا 2)
موارد قابل توجه و مهم یادگیری جهت تدریس
- بخش تدریس آشنایی با معارف قرآن، پیشنهادی بوده و می‌توان آن را حذف کرد و این بخش با هدف کاربردی کردن مفاهیم آیات در زندگی بوده و عبارت است از آشنا‌سازی قرآن‌آموزان با مختصری از آداب تلاوت و مفاهیم اخلاقی و کاربردی که هر جلسه در یک ربع دقیقه روی یک آیه یا موضوع بحث می‌شود.
برای مثال: در جلسات اول، آموزش آداب تلاوت از جمله: آموزش وضو، القای احترام به پدر و مادر، آداب معاشرت اجتماعی، توصیه به اقامه نماز و... پیشنهاد می‌شود.
* سرفصل‌های مفصل آشنایی با معارف قرآن و دیگر سرفصل‌های این طرح به صورت جزوه ارائه خواهد شد.
- تاکید بر تکرار الگو هنگام گوش دادن به فایل صوتی و دقت کامل در اجرای آن با لحاظ کردن سطح احساس و موسیقی الگو
- تاکید بر عدم خیشومی خواندن الگو
- تاکید بر تحزین نمودن صدا
- توجه به ادای صحیح حرکات و صداها با لهجه عربی فصیح و رعایت صفات و احکام حروف
- راهنمایی قرآن‌آموز برای بهرمندی از انعطاف مناسب صدا
- اجرای صحیح و تقلید درست آیات تقلید شده توسط قرآن‌آموز با توجه به تمامی معیارهای اصول تقلید
- یاد گرفتن تفاوت قرائت مجلسی و آموزشی
- یادگیری مراتب تلاوت و توانایی تشخیص تلاوت مورد نظر(اعم از اینکه تحقیق یا ترتیل و یا تحدیر باشد)
- رعایت فن لحن بیانی کلمات (تاکیدات روی حروف)
- تلفظ حروفات و صداها با فصاحت لازم و عدم سست خواندن آن (ضرب در کلمات)
- اجرای صحیح نغمات و اتمام مناسب قفلات
- عدم تاکید بر شبیه‌سازی صدای قرآن‌آموز به صدای الگو، بلکه تاکید بر پیروی از سبک آن استاد، مهم تر است.
- یادگیری و توانایی تحریر زدن
- توانایی در تغییرات ولوم صدا
- یادگیری مفهوم طنین و تفاوت صداها از منظر زنگ صدا
- ارائه حجم صدای مناسب
* استاد دوره می‌تواند با توجه به سطوح قرآن‌آموزان مواردی غیر از موارد یاد شده را کم یا زیاد کند.
* لازم است به قرآن‌آموزان توصیه شود صدای خود را ضبط کرده و با تلاوت استاد تقلید مقایسه کنند.
* در تمامی موارد فوق استاد سعی می‌کند موارد را به صورت عملی و شفاهی مطرح کند و یادگیری اصطلاحات تخصصی، مدنظر اینجانب در این طرح نیست بلکه هدف درست کردن ساختاری مناسب جهت ورود به کلاس آموزش قواعد آوایی بوده و رعایت موارد توصیه شده در حد وسعت و ظرفیت کلاس‌های قرآن‌آموزان است.
پیشنهاد می‌شود بعد از گذراندن چند جلسه، کلاس آموزش، نوشتن یادداشت (مشق) از آیات تقلید شده به قرآن‌آموزان تکلیف داده شود.
1ـ آموزش قواعد آوایی
این دوره نیز مانند دوره آموزش سمعی ویژه قرآن‌آموزان بالای هفت سال بوده که حداقل آشنایی با حروف الفبای زبان فارسی را دارند.
این دوره شامل جمع مباحث دوره‌های روخوانی، فصیح‌خوانی و تجوید 1 و2 است که اینجانب مباحث سه دوره را در یک دوره نه ماهه ادغام کرده و ترتیب سرفصل‌های آموزشی را با اندکی تغییر ارایه کرده‌ام.
همانطور که در مقدمه طرح اشاره کردیم مربی این دوره الزاما باید به قواعد دوره‌های فصیح‌خوانی، تجوید 1و2 آشنایی کامل داشته باشد زیرا تمامی سرفصل‌های آن توسط یک مربی تدریس خواهد شد.
این دوره در 72 جلسه آموزشی در طی نه ماه تدریس خواهد شد.
کلاس آموزش قواعد آوایی شامل بخش‌های زیر است:
بخش اول: شامل آشنایی با معارف قرآن (پیشنهادی)
بخش دوم: شامل تدریس تئوری
بخش سوم: شامل تمرینات عملی
لازم به ذکر است، ترتیب سرفصل‌های تئوری این دوره با لحاظ کردن موارد خاصی، از جمله یادگیری عملی آیات ابتدایی قرآن کریم توسط قرآن‌آموز، در دوره آموزش سمعی بوده و تاحدودی ترتیب قواعد این دوره با ترتیب قواعد آن آیات تقلید شده یکسان است.
سعی بر این است که قرآن‌آموزان از ابتدای شروع دوره تا انتها، موفق به تلاوت پنج جزء قرآن کریم به صورت روان همراه با رعایت قواعد بشوند.
بخش تمرینات عملی قرآن‌آموزان از سوره مبارکه بقره آیه 30 تا آخر جز پنجم از قرآن کریم است.
بهتر است بعد از گذراندن چند جلسه به قرآن‌آموزان تکلیف پروژه تحقیقی آن دروس داده شود مثلا بعد از اتمام مباحث احکام نون و میم ساکنه، قرآن‌آموزان موارد آن احکام را در پنج صفحه از قرآن را جستجو و یادداشت کنند.
پیشنهاد می‌شود، مربی برای قرآن‌آموزانی که اجزاء اول را از حفظ هستند اجزاء دیگری را برای تمرین عملی، تکلیف بدهد.
مواد آموزشی در بخش تمرینات عملی
- ترتیل استاد منشاوی(صفحه 6 تا 21)
- ترتیل استاد پرهیزکار(صفحه 22 تا 41)
- ترتیل استاد خلیل الحصری(صفحه 42 تا 61)
- ترتیل استاد منشاوی(صفحه 62 تا 81)
- ترتیل استاد خلیل الحصری(صفحه 82 تا 101)
(موادآموزشی فوق الذکر صرفا پیشنهادی بوده و اساتید این دوره می‌توانند از ترتیل قاریان دیگر نیز استفاده کنند و بهتر است در برخی جلسات برای تکالیف عملی اجزای یاد شده، از قرائت تحقیق آموزشی و یا مجلسی به جای قرائت ترتیل استفاده شود.)
ترتیب سرفصل‌های آموزشی قواعد آوایی
1ـ آداب تلاوت
2ـ مراتب تلاوت
3ـ اندام های گفتاری و دستگاه تکلم
4ـ شیوه های تولید صدا
5ـ تعریف الفبای قرآن
6ـ اسامی حروف الفبا با رعایت مخارج و صفات آن
7ـ مخارج و صفات حروف (در این طرح الزاما الفبای حروف عربی، همراه با مخارج و صفات آنها تدریس می‌شود)
8ـ مشخص کردن جایگاه حروف از حیث مخرج (بند سوم با مشخص کردن جایگاه مخارج حروف تکمیل می شود)
9ـ مقایسه تفاوت تلفظ حروفات مشابه
10ـ حروف مقطعه
11ـ ضرب در کلمات
12ـ صداهای کوتاه و کشیده
13ـ سکون
14ـ قطب جد، قلقله
15ـ صفت لین
16ـ تشدید
17ـ تنوین
18ـ حروف ناخوانا
19ـ همزه ی وصل
20ـ تفخیم و ترقیق حرف راء
21ـ تغلیظ و ترقیق حرف لام لفظ جلاله الله
22ـ احکام نون و میم ساکنه
23ـ احکام مد و قصر
24ـ احکام هاء
25ـ التقای ساکنین
26ـ وقف به علایم و آخرکلمات
27ـ موارد سکت در قرآن
28ـ جایگاه تکیه
29ـ بررسی اصول قرائی و فرش الحروف
30ـ تکبیر
31ـ سجده های واجب قرآن
32ـ رسم الخط
33ـ مختصری از اختلاف قرائت
34ـ اصول تنفس
* در آموزش سرفصل صفات و مخارج حروف، به احکام تفخیم و ترقیق حرف را و تغلیظ و ترقیق لام جلاله الله اشاره شود و توضیحات مفصل آن بعد از درس تنوین، تدریس شود.
* تدریس جزئیات سرفصل‌های آموزشی به انتخاب استاد مربوطه این دوره است و استاد می‌تواند از کتاب‌های اساتید مختلف در حوزه روخوانی، فصیح‌خوانی و تجوید، و یا اینکه از جزوه آموزشی این حقیر که از اساتید مختلف، گردآوری و تکمیل شده است، استفاده کند.
در انتها از صبر و حوصله‌ای که برای مطالعه این طرح آموزشی گذاشته‌اید از صمیم قلب تشکر و قدردانی می‌کنم و امیدوارم قدم درستی در راه آموزش قران کریم برداشته باشم. از شما عزیز قرآنی نیز طلب التماس دعا نموده و خواستارم اینجانب را در تکمیل نواقصات این طرح یاری فرمایید.