محسن طالب‌زاده، پژوهشگر،استاد حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ایکنا، در خصوص سبک رفتاری حضرت علی(ع) و حضرت زهرا(س) با یکدیگر اظهار کرد: امام علی(ع) می‌فرمایند: «هیچگاه فاطمه از من نرنجید و او نیز هرگز مرا نرنجانید و او را به هیچ کارى مجبور نکردم و او نیز مرا آزرده نساخت. در هیچ امرى، قدمى بر خلاف میل باطنى من برنداشت و هرگاه که به رخسارش نظاره می‌کردم، تمام غصههایم برطرف می‌شد و دردهایم را فراموش می‌کردم» و در جایى دیگرمی‌فرماید:«به خدا قسم! هرگز کارى نکردم که فاطمه خشمگین شود و او نیز هیچگاه مرا خشمگین نکرد»، «بحار الانوار ج 43، ص 60 و 123)
وی در پاسخ به چند شبهه، از جمله فاسفه عقد ازدواج گفت: اساسا در تمام جوامع و با هر دین، قانونی و مسلکی، تفاوت ازدواج (چه دائم و چه موقت) با زنا و زندگی نامشروع، در ایجاد عقد و پیمان طرفینی است که این عقد و پیمان(که با اجرای صیغه خاص برقرار می‌شود) تعهدات و وظایف و حقوقی را برای هر یک از زن و مرد در پی دارد؛ بنابراین هرچند تفاوت ظاهری ازدواج، در اجرای صیغه (خواندن الفاظ خاص) است اما این تفاوت ظاهری، یک تفاوت بنیادین را به دنبال دارد و آن اینکه منشأ وظایف و تعهدات و حقوق خواهد بود؛ یعنی در ازدواج با خواندن صیغه، طرفین به صورت علنی و رسمی پیمان می بندند که به وظایف و حقوق زن و شوهری پایبند باشند و یکی از آثار این تعهد این است که مرد در مقابل همسر خویش متعهد و دارای مسئولیت می‌شود بر خلاف زنا که فقط یک ارتباط جنسی بدون هیچ گونه مسئولیت در قبال یکدیگر است.
طالب‌زاده اظهار کرد: استاد شهید مرتضی مطهری در کتاب «نظام حقوق زن در اسلام» پس از بیان پاره‌ای از احکام فقهی عقد دائم و موقت، نظر صریح خود را درباره این نوع پیوند زناشویی، چنین اعلام می‌کند: این است آن چیزی که به نام ازدواج موقت یا نکاح منقطع در فقه شیعه آمده و قانون مدنی ما نیز عین آن را بیان کرده است. بدیهی است که ما طرفدار این قانون با این خصوصیات هستیم؛ اما اینکه مردم ما به نام این قانون سوءاستفاده‌هایی کرده و می‌کنند، ربطی به قانون ندارد. لغو این قانون، جلو آن سوءاستفاده‌ها را نمی‌گیرد، بلکه شکل آن را عوض می‌کند؛ به علاوه صدها مفاسد دیگری که از لغو قانون برمی خیزد. با این وجود ما نباید آنجا که انسانها را باید اصلاح و آگاه کنیم، به دلیل عدم عُرضه و لیاقت در اصلاح انسانها مرتبا به جان مواد قانونی بیفتیم، انسانها را تبرئه کنیم و قوانین را مسئول بدانیم.
وی در ادامه می‌افزاید: یکی از نکات بدیع و شنیدنی استاد در این زمینه، نقل نمونه‌هایی ازتوصیه‌های دانشمندان غربی به ازدواج‌های کوتاه مدت است. سپس می‌افزاید، از آنجا که این قانون (ازدواج موقت) یک میراث شرقی است، آماج تیرهای خشم و نقد قرار گرفته است؛ اما اگر یک تحفه غربی محسوب می‌شد، امروز همایش‌ها و سمینارهای بسیاری در کشف کرامات و درک فضائل آن برگزارمی‌کردند. اما اندک اندک مغرب زمینیان نیز به سودمندی این نوع پیوند آگاه شده، کسانی همچون برتراند راسل علنا از آن سخن گفته‌اند.
طالب‌زاده گفت: از جمله دلایل مخالفت‌های فردی و صنفی با ازدواج موقت می‌توان به سه مورد اشاره کرد: ناهمراهی جهان اهل سنت با عقد موقت، که اکثریت مسلمانان را تشکیل می‌دهند، ازعمده‌ترین دلایل تضعیف این مسئله است. افراط و شیوه‌های نادرست در استفاده از این حکم دینی، سوءظن برخی را برانگیخته و در مجموع چهره‌ای منفی از آن تصویر کرده است. در گذشته و هم اکنون نیز گروهی از مردان و زنان بیشتر به انگیزه تنوع‌طلبی و هوسرانی سراغ این نوع ازدواج رفته‌اند. آزادیهای فراوان در ازدواج موقت و آسان‌گیری شرع در این موضوع، بسیاری را به زیاده روی در آن واداشته است؛ در حالی که ازدواج موقت برای این افراد به ابزاری برای فرار از ازدواج دائم و تمایل به هوس رانی تبدیل شده است.
اساس قوانین اسلامی پاسخگویی معقول به نیاز بشری است
وی در ادامه افزود: باید توجه داشت که اساس قوانین اسلامی چون بر پایه اعتدال و پاسخگویی منطقی و معقول به نیاز بشر است، لذا از طرفی با رهبانیت و سرکوبی غرایز به شدت مقابله می‌نماید و از سوی دیگر نفی ذواقیت و هوسرانی می‌کند و ابزاری ساختن قوانین دینی را در جهت توجیه امیال نفسانی به هیچ وجه اجازه نمی‌دهد و حکم «متعه» درست در راستای برقراری این توازن و میانه گزینی است. برخلاف اینکه برخی گمان می‌کنند ازدواج کوتاه و موقت، نوعی ولنگاری در امور جنسی است، واقع بینانه‌تر آن است که این شیوه زناشویی را نوعی کنترل غرایز جنسی بدانیم؛ زیرا اگر چه اسلام در برقراری عقد موقت، کمابیش آسان گیری کرده است، اما به این وسیله محدودیت‌های بسیاری نیز پدید آورده است.
این پژوهشگر دینی اظهار کرد: از همین جاست که در متون روایی معتبر شیعه چون «کافی»، «وسایل»، «مستدرک الوسایل» و ... در کنار ابوابی چون اباحه متعه و استحباب آن که بر مبنای مقابله صریح شیعه با بدعت و جعل حرمت از سوی خلیفه دوم و تأکید بر سنت نبوی(ص) بر آمده، در ابوابی دیگر تمام شرایط لازم را برای تحقق این حکم، بیان می‌نماید و مؤمنین را به ملاحظاتی دقیق هشدار می‌دهد، در این متون به محدودیت‌هایی از قبیل درک دقیق موقعیت زمانی و مکانی، حفظ آبروی زنان و دختران، ممانعت از ترویج مفسده اجتماعی در لوای سوء‌استفاده از آن، حفظ منزلت و جایگاه خانواده، رعایت عدالت در برخورد و رفتار نسبت خانواده، تأکید بر ازدواج دائم برای جوان، ملاحظه جایگاه خانواده زن و رعایت عفاف و عدم ابتذال و... دقیقاً توجه و اخطار می‌دهد.
طالب‌زاده گفت: سیاست‌های غلط و فقدان زمینه‌های لازم، یکی دیگر از موانع گسترش پیوندهای زمانمند است که تنها به همت فرهنگ‌سازان و رسانه‌های همگانی قابل رفع است. در جامعه شیعی ایران، بیشترین مخالفت با این سنت اسلامی، از سوی تشکل‌های زنان و برخی روزنامه‌نگاران فعال در زمینه مسائل زنان و فمنیست‌های آیده آل‌گرا صورت گرفته است. آنان پیوند موقت را که فقط به منظور پاسخگویی به غرایز جنسی و گاه نیازهای مالی است، خلاف شأن و مکانت زن می‌دانند و از این رو، به شدت با هر گونه زمینه‌سازی در این جهت مخالفت می‌کنند.
وی تأکید کرد: افزون بر اشکالات فوق، نقدهای دیگری نیز بر عقد منقطع وارد ساخته‌اند که استاد شهید مرتضی مطهری به تفصیل و هوشمندانه در کتاب «نظام حقوق زن در اسلام» درباره آنها سخن گفته است. مهم ترین پاسخ شهید مطهری آن است که تمام نقدها در صورتی بر عقد موقت وارد است که بخواهیم آن را جانشین ازدواج دائم کنیم؛ حال آنکه اکنون باید به این سنت دینی به چشم راه حلی برای درمان نارساییهای جنسی در جامعه نگریست، نه وسیله ای برای ارضای وی افزود: که این نوع زناشویی، به هیچ وجه تحقیر زن را در پی ندارد؛ بلکه آنچه اکنون در استفاده ابزاری از زنان رایج شده است، موجبات تحقیر زن را فراهم آورده است.
ازدواج سبب افزایش روزی می‌شود
این استاد دانشگاه در مورد این شبهه، که اگر با ازدواج وضع مالی افراد خوب می‌شود پس چرا متأهل‌های فقیر زیادند، گفت: باید این مطلب رو تذکر داد که آیات و روایات می‌فرمایند که با ازدواج روزی، افزون خواهد شد نه اینکه وضع مالی افراد خوب می‌شود، بلکه خوب شدن وضعیت مالی اخص از فزونی رزق و روزی است و در این بیان چند نکته وجود دارد. طبیعی است که در بیشتر موارد، اشخاص مجردی که مسئولیت چندانی نسبت به اداره زندگی ندارند، تلاش کمتری برای به دست آوردن روزی؛ نسبت به اشخاص متأهل؛ به عمل آورده و دقت عمل لازم را نیز در برنامه‌ریزی مناسب برای بهینه‌سازی استفاده از آن ندارند؛ از طرفی دیگران از جمله و مهم‌تر از همه، خانواده زوجین نیز تمایل بیشتری به کمک در پیشرفت اقتصادی افراد متأهل دارند (از راه پرداخت وام، در اختیار قراردادن وسایل کار و زندگی و ... حتی مسکن)، در حالی که چنین احساسی را نسبت به افراد مجرد، کمتر مشاهده می‌کنیم.
طالب‌زاده خاطرنشان کرد: به همین دلیل، اشخاص می‌توانند تنها با کمی تفکر دریابند که ازدواج و قبول مسئولیت می‌تواند عامل مهمی در بهبود زندگی انسان باشد و روایاتی که در این زمینه وارد شده، تأیید کننده همان موضوعی است که خود نیز با عقلمان آن را درمی‌یابیم و محتوای چنین روایاتی با آنچه از اندیشه آدمی به دست میآید، منافاتی نخواهد داشت.
طالب‌زاده گفت: به همان ترتیب که فرار از جنگ؛ به دلیل ترس از جان؛ مجاز نبوده و خداوند می‌فرماید که چنین فراری، شما را از مردن و کشته‌شدن نجات نخواهد داد فرار از ازدواج نیز به دلیل ترس از فقر، در دیدگاه اسلام صحیح نبوده و بیانات پیشوایان دینی ناظر به این موضوع است که ازدواج که یکی از نهادهای مطلوب اسلام است را نباید دلیلی برای افتادن در چاه فقر و فلاکت تلقی کرد، بلکه چه بسا ازدواج موجب زیادی رزق و روزی نیز شود، خصوصا اگر با تلاش و دعا و عمل به سایر دستورات اسلامی همراه باشد.
وی در ادامه افزود: اسلام نگفته است که انسان های متأهل هیچگاه فقیر نخواهند شد، همان گونه که تضمینی نداده که افراد شرکت کننده در جنگ‌ها هیچگاه کشته نخواهند شد و یا نخواهند مرد اما دیدگاه اسلام این است که انسان‌های با ایمان نباید از دشواری‌ها هراسیده و به عنوان نمونه، ترس از مرگ یا فقر، مانع شرکت آنان در جهاد و یا انجام امر ازدواج شود، هر چند ممکن است که واقعا نیز مرگ و فقر در انتظار برخی از آنها باشد؛ به همین دلیل، مشاهده می‌کنیم که در زمان پیامبر اکرم(ص) نیز متأهلان فقیری وجود داشتند که نیازمند به کمک دیگران بودند، اما هیچگاه توصیه پیامبر(ص) در ارتباط با ازدواج، مورد نقد واقع نشد.
وی در پایان اظهار کرد: تأکید اسلام بر ازدواج، تنها برای افزایش رزق و روزی به معنای معهود نیست، بلکه خود پیوند عاطفی میان زوجین و برقراری نسل و تربیت فرزندان صالح، شکوفایی صفات انسانی در پرتو همین زندگی مشترک مثل صبر، توکل و ... همه و همه از جمله آن است که در نهایت می‌تواند موجب حفظ تعادل روحی انسان باشد و بالاتر از این انسان دنبال چه روزی باید باشد.
محمد ایمانی‌مهر