به گزارشخبرگزاری بین‌المللی
قرآن(ایکنا)، ضرورت نگارش قرآن کریم در زمان حیات پیامبر اسلام روشن بود،
زیرا اعتماد بر حفظ قرآن در حافظه‌ها نمی‌توانست اطمینان خاطر در مورد صیانت قرآن
را فراهم کند؛ از این رو، پیامبر اسلام به جهت اهتمام خاص به قرآن برای نوشتن وحی،
آنان را که نوشتن می‌دانستند برگزید تا با دقت به ثبت و ضبط آیات اقدام کنند و هر
وقت که آیه‌ای نازل می‌شد و پیغمبر اسلام آن را برای اصحابش می‌خواند، کسانی از
صحابه که کتابت می‌دانستند، آیه را بر استخوان، چوب، برگ خرما و چیزهای معمول به
زمان می‌نوشتند. این گروه «کُتّاب وحی» نامیده می‌شدند.
به همین دلیل این
موضوع از زمان پیامبر اکرم(ص) اهمیت ویژه‌ای داشت و پس از قرن‌ها نیز این کتابت با
هنر آمیخته شد تا هر چه بیشتر در ماندگاری و اثرگذاری آن نقش داشته باشد، البته در
این زمینه فقط مردان نبودند که به کتابت قرآن می‌پرداختند، بلکه زنان نیز در این
عرصه دست به قلم بودند، یکی از این بانوان کاتب، امسلمه است.
در این گزارش می‌خواهیم
یکی از قرآن‌های کتابت شده از سوی وی را معرفی کنیم؛ آغاز این نسخه «ب‍س‍م‍ل‍ه،
ال‍ح‍م‍دل‍ل‍ه رب العالمین ال‍رح‍م‍ن الرحیم» و انجام آن نیز سوره مبارکه
ناس است و در ادامه نوشته شده است؛ «ت‍م‍ت ب‍ن‍ت ش‍ه امسلمه س‍ن‍ه ۱۲۴۶»
این قرآن نفیس به
ش‍ی‍وه‌ای عالی نگارش ی‍اف‍ت‍ه است. اس‍ت‍ح‍ک‍ام و پختگی خط نسخ
آن قابل ت‍وج‍ه است. مشخصات ظاهری آن شامل 239 برگ، 17 سطر، ان‍دازه س‍طور
۱۰۰x۵۰ و ق‍طع ۱۳۷x۸۰ است.
ن‍وع ک‍اغ‍ذ آن
فرنگی نخودی با آهار و مهره بوده و خط آن نیز نسخ کتابت خفی عالی و رقاع
کتابت عالی است.
ت‍ی‍م‍اج پ‍وس‍ت
ان‍اری، روک‍ش پ‍ارچ‍ه‌ای م‍ت‍ن س‍رم‍ه‌ای م‍ن‍ق‍وش به گ‍ل و ب‍وت‍ه ال‍وان،
دارای ج‍ل‍دی پاکتی به ت‍ی‍م‍اج س‍رخ با ج‍داول زرین از تزئینات جلد به
شمار می‌رود.
در دو صفحه نخست ف‍ه‍رس‍ت س‍ور کلامالله
مجید با م‍رک‍ب ال‍وان م‍ی‍ان ت‍رن‍ج‌ه‍ای طلاپ‍وش و ح‍واشی داخلی و خارجی
تذهیب ت‍رصیع با طرح‌های اسلیمی و پیچک‌های س‍روی، م‍ج‍دول س‍رخ و زرین، صفحات
س‍وم و چ‍ه‍ارم م‍ذه‍ب م‍رص‍ع نفیس عالی و پ‍رک‍ار با طرح ت‍رن‍ج و س‍رت‍رن‍ج
طلاپ‍وش در وس‍ط و طرح‌های اسلیمی زرین و رنگین در اطراف آن که دع‍ای ق‍ب‍ل
از ت‍لاوت به قلم رقاع به رن‍گ ل‍ی‍م‍وی‍ی نگارش ی‍اف‍ت‍ه است.
صفحات پ‍ن‍ج‍م
و ش‍ش‍م س‍رل‍وح کتیبه م‍ذه‍ب م‍رص‍ع بسیار نفیس و م‍م‍ت‍از پ‍رک‍ار، با
کتیبه‌های ب‍ازوب‍ن‍دی طلاپ‍وش در ص‍در و ذیل، م‍ت‍ن لاج‍وردی با طرح‌های
اسلیمی زرین و ال‍وان، پیچک‌های س‍روی و گل‌های شاه‌عباسی ظریف، طلاان‍دازی
بین ال‍س‍طور م‍ح‍رر دن‍دان موشی، اسامی س‍وره‌ه‍ای ف‍ات‍ح‍ه ال‍ک‍ت‍اب و ب‍ق‍ره
در ص‍در و آیات «لا ی‍م‍س‍ه الا ال‍م‍طه‍رون« و «تنزیل م‍ن رب العالمین» به
قلم رقاع با سفیدآب در ذیل تحریر ش‍ده‌ان‍د. مابقی صفحات م‍ج‍دول داخلی
به زر و مشکی و کمندکشی دوخ‍طه م‍ی‍ان زرین، اسامی س‍ور به قلم رقاع با ال‍وان
سفیدآب، زن‍گ‍ار، ش‍ن‍گ‍رف و لاج‍ورد در م‍ی‍ان کتیبه‌های ب‍ازوب‍ن‍دی طلاپ‍وش
تحریر ش‍ده‌ان‍د. رم‍وز س‍ج‍اون‍دی به ش‍ن‍گ‍رف ف‍واص‍ل آیات با گل‌های ش‍ش
پرزرین م‍رص‍ع مزین است.
ی‍ادداش‍تی در صفحه آخ‍ر نگارش ی‍اف‍ت‍ه
به این ع‍ب‍ارت: «این کلامالله مجید را ع‍م‍ه خانم ب‍ه‍ت‍ر از ج‍ان‍م
برای ما نوشته و ما ه‍م به ن‍ور چ‍ش‍م ارج‍م‍ن‍د ناصرالدین م‍ی‍رزا
بخشیدیم 1255.»
یادآور می‌شود، این اثر نفیس از ج‍ه‍ات
تذهیب، خط و کاتب مشهور آن دارای امتیاز است و کاتب آن ام‌ال‍س‍ل‍م‍ه
دختر فتحعلی‌شاه قاجار و مربوط به قرن سیزدهم است.
امسلمه که بود؟
در ميان زنان دربار
قاجار بانوان هنرمند کم نبودند. هر کدام از آنها، بنابه علاقه و يا استعدادشان، به
هنرهايي چون نوازندگي، خوشنويسي يا نقاشي روي مي‌آوردند. امسلمه، مشهور به گلين
خانم، يکي از برجسته‌ترين اين دختران بود؛ شعر مي‌سرود، در تذهيب کاري مهارت داشت
و خط را بسيار خوب مي‌نوشت.
او چهارمين دختر
فتحعلي شاه قاجار بود. مادرش از اهالي گرجستان و زيباچهر خانم نام داشت. برادر
تني‌اش محمدعلي ميرزا دولتشاه، پسر ارشد شاه، بود.
امسلمه خوشنويسي را
نزد اساتيدي چون زين‌العابدين اصفهاني و حاج علي‌آقا، پسر ميرزا علي محمدخان نظام‌الدوله،
فرا گرفت. او در نوشتن خط نسخ مهارت داشت، به طوري که در رده خوشنويسان مطرح قرن
سيزدهم قرار گرفت. محمد‌حسن خان اعتمادالسلطنه مي‌نويسد: «خط نسخ را به خوشي
اساتيد اين فن نوشته و قرآن خط او نهايت مرغوبيت است.»
خوشبختانه، آثار
قابل توجهي از او به جاي مانده است. بيشتر اين نوشته‌ها شامل قرآن و ادعيه است. به
علت نزديکي کرمانشاه به عتبات عاليات، اکثر نوشته‌هاي خود را وقف آستان ائمه در آن
ديار کرده است. خاوري مي‌نويسد: «خط نسخش خطوط استادان سلف را نسخ کرده و از تحرير
خطوط تعليق و رقاعش خاطر ابوريحان کوفي شکسته و غبارآلوده است. همواره کاتب کلامالله
مجيد است و راقم آيات محکمات سديد. چندين جلد از کلامالله رباني را در ايام زندگي
به رقم آورده و از فرط ارادت به خاندان جناب پيامبر(ص) همه را وقف روضات ائمه اثني
عشر کرده.»
علاوه بر وقف آثارش
به حرمين، تعدادي از نوشته‌هايش در مناطق غربي کشور يافت مي‌شده و طرفداران
و خريداران خود را داشته است. صاحب کتاب حديقه‌الشعراء در اين باره مي‌نويسد: «در
صفحات کرمانشاهان و عراق قرآن و دعوات خط او پيدا مي‌شود و خيلي طالب دارد.»