شناخت خواست مخاطب حلقه مفقوده فعالیت‌های قرآنی/ ضرورت همراهی منشور اخلاقی با ضمانت اجرایی + صوت

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نخستین برنامه رادیویی «افق» در سال 95 عصر امروز، 14 فروردین‌ماه، با اجرا و کارشناسی محمدرضا پورمعین و با حضور حمید صابرفرزام، رئیس سازمان فعالیت‌های قرآنی دانشگاهیان کشور و مدیرعامل خبرگزاری ایکنا با موضوع «نگاهی به فعالیت‌های قرآنی در سال گذشته و معیارهای پیشرفت و پس‌رفت‌های فعالیت‌های قرآنی کشور» از شبکه رادیو قرآن پخش شد.
در ابتدای این گفت‌وگو فرزام درباره میزبانی ایکنا به منظور دید و بازدید جامعه قرآنی در نخستین روز کاری امسال، گفت: با توجه به اینکه اکثر سازمان‌ها در روز اول کاری سال، برنامه دید و بازدید دارند، از سه سال گذشته به این فکر افتادیم که این برنامه را در فضای جامعه قرآنی نیز داشته باشیم، لذا پیشنهادی از سوی خبرگزاری ایکنا مطرح و از سوی جامعه قرآنی پذیرفته شد،. ضمن دید و بازدید این اعضا، نظراتشان را برای بهبود فعالیت‌های قرآنی در سال جدید مطرح می‌کنند. از همینجا مجددا از بزرگان جامعه قرآنی برای حضور در این مراسم که امروز از ساعت 17 تا 19 در سالن اجتماعات خبرگزاری ایکنا برگزار می‌شود، دعوت به عمل می‌آوریم.
رئیس سازمان فعالیت‌های قرآنی دانشگاهیان کشور در پاسخ به این سؤال که پیشرفت فعالیت‌های قرآنی را در چه عواملی دانسته و چه محورهایی را برای آن مؤثر می‌دانید؟ گفت: برای موفقیت در مدیریت هر مؤسسه و سازمانی، توجه به فاکتورهای برنامه‌ریزی مناسب، سازمان‌دهی مناسب، رهبری و هدایت خوب، کنترل و بازنگری در برنامه‌ریزی انجام شده، مهم است.
وی ادامه داد: برنامه‌ریزی، مهمترین قدم فعالیت در هر سازمانی است و برای هر برنامه‌ریزی باید هدفمان را بدانیم و برای هر هدف نیز باید فرصت‌ها، تهدیدها، قوت‌ها و ضعف‌ها مورد شناسایی قرار گیرد تا برنامه‌ریزی درستی انجام شود. همچنین در سازمان‌ها‌ی قرآنی نیز باید به این ویژگی‌ها و شناسایی نقاط قوت و ضعف‌ توجه شود تا براساس آن بتوانند اهداف‌شان را تعریف کنند.
فرزام با تأکید بر اینکه به نظر بنده تفاوت‌هایی در سازمان‌های مفتخر به نام قرآن با سازمان‌های تجاری و اداری است، تصریح کرد: در هر سازمانی که با موضوع قرآن فعالیت می‌کند نمی‌توانیم نگاه سوداگرایانه صِرف داشته باشیم و لذا برای اینکه این نگاه را کم کنیم باید اخلاق حرفه‌ای را در سازمان‌های مفتخر به نام قرآن دقیق‌تر و مناسبت‌تر از سازمان‌های دیگر تعریف و براساس آن حرکت کنیم.
وی در پاسخ به این سؤال که مهمترین عواملی که می‌تواند باعث پیشرفت فعالیت‌های قرآنی باشد، چیست؟ تصریح کرد: در ابتدا باید به فلسفه تشکیل یک سازمان قرآنی پرداخته شود. سازمان‌های قرآنی به دو دلیل به وجود آمدند یا مطالبه‌‌ای از طرف مردم و مصرف‌کنندگان بوده است و یا از طرف نهادهای دولتی و حاکمیتی، ایجاد آن تشخیص داده شده است، اما چون در هر دو، مخاطبان اصلی مردم هستند، باید به این مختصات، اهتمام ویژه‌ای شود تا مطالبات و نیاز آنها شناسایی شود.
مدیرعامل ایکنا با تأکید بر اینکه فعالیت‌های دینی در قالب فعالیت‌های فرهنگی در نظر گرفته شده است و از قدیم‌الایام نیز نگاه افلاطونی و ارسطویی به آن بوده است، بیان کرد: لذا در این امر باید توجه کنیم به اینکه چه مواردی در زمینه امور قرآنی مورد نظر و درخواست مردم است و همان‌ها را تهیه و تولید کرد و یا اینکه دستگاه حاکمیت، براساس تشخیص خود آنچه را که به صلاح مردم است در اختیارشان قرار دهد؟ باید به این نکته توجه داشت که دستگاه‌های قرآنی دولتی، براساس تشخیص حاکمیت، تولید می‌کنند و مؤسسات مردمی نیز به درخواست مردم توجه دارند، اما در هر دو زمینه احتیاح به شناسایی خواست و نیازمردم است.
وی عنوان کرد: در مؤسسات خصوصی، سازمان براساس خواست مردم شکل می‌گیرد و در مؤسسات دولتی نیز شاید در وهله اول شکل‌گیری، خاص مردم مد نظر نبوده اما پس از مدتی باید اثر مثبت فعالیتی را که انجام می‌دهند بر روی مردم دیده شود تا بتوانیم فعالیت آن مرکز را ادامه دهیم.
فرزام با تأکید بر اینکه شناخت خواست مخاطبان، حلقه مفقوده در فضای فعالیت‌های قرآنی است، تأکید کرد: آنچه که در فضای دینی و قرآنی خالی است، این است که به بررسی فعالیت انجام گرفته و تأثیر آن بر روی مخاطبان نمی‌پردازیم.
وی درباره ویژگی‌های سازمان‌ها، دستگاه‌ها و مؤسسات دولتی و غیر دولتی موفق، عنوان کرد: بحمدالله فعالیتی که طی سال گذشته برای اولین بار در کشور درباره پایش اتفاق افتاد، مبارک است، هر چند به روش اجرای آن انتقادهایی بوده است، اما امیدواریم این کار به صورت جدی‌تر انجام گیرید. طی پایش، فعالیت‌های قرآنی دستگاه‌ها و نهادها براساس اینکه چه داده‌ها و ستانده‌هایی و همچنین چه بودجه و پشتیبانی انجام گرفته و اینکه چه میزان خروجی داشته است، مورد بررسی قرار می‌گیرد. البته در سال 94 انتقادات جدی نیز بر این پایش وارد شد، چون شاخص‌های اساسی برای این پایش تدوین نشده بود، اما اگر این پایش‌ها به صورت دقیق انجام شود در آینده اتفاق خوبی را در فضای قرآنی کشور خواهیم داشت.
وی تأکید کرد: بحث رشد روحیه پرسش‌گری برای فعالیت‌ بهتر نهادها از مسائل مهم و قابل تأمل است که طی این امر، کمک به اصلاح نقاط ضعف مسئولان می‌شود که این امر را در فضای قرآنی کمتر می‌بینیم، شاید یکی از دلایل مهجوریت قرآن است که من به عنوان یک مسئول، دوست دارم که کارم بیشتر مورد تشویق قرار گیرد. متأسفانه مسئولان در فضای قرآنی در پشت قرآن سنگر می‌گیرند و با کوچک‌ترین انتقاد و فعالیتی می‌گویند، انتقاد شما باعث مهجوریت قرآن می‌شود در حالی که این فکر درستی نیست و تا زمانی که نتوانیم عملکرد مسئولانی که در زمینه قرآن فعالیت می‌کنند، مورد ارزیابی قرار دهیم، با ارتقای بهتر فعالیت‌های قرآنی روبرو نخواهیم بود.
رئیس سازمان فعالیت‌های قرآنی دانشگاهیان کشور تصریح کرد: امیدواریم به جایی برسیم که بدانیم انتقاد کردن از فعالیت یک سازمان‌، انتقاد از آن مسئول است نه از حوزه فعالیتش، مثلاً در حوزه امور ورزش، انتقاد صورت می‌گیرد، گرایش مردم به ورزش کم می‌شود؟!
فرزام در پاسخ به این سؤال که چه میزان مخاطبان و مردم را در برنامه‌ریزی دستگاه‌های قرآنی مؤثر می‌دانید؟ و اینکه دستگاه‌ها به مخاطبان توجه می‌کنند و یا سعی در راضی نگه‌داشتن مسئولان دارند؟ گفت: مسئولان، بیشتر دنبال این هستند که برای حفظ جایگاه و اعتبار سازمان، موجبات رضایت مدیر بالادستی را فراهم کنند تا مردم را! اما باید به این نکته توجه کنیم که مؤسسات دولتی، چون نگاه افلاطونی دارند، صِرف رضایت مردم را نمی‌‌توانیم معیار قرار دهیم، بلکه باید به اثر طرح قرآنی بر روی مخاطبان توجه کرد، اما به هر حال، متأسفانه اکثریت مؤسسات و نهادها غافل از مردم و مخاطبان هستند.
وی در خصوص ارزیابی‌اش درباره فرآیند فعالیت‌های قرآنی کشور در سه گروه موفق، متوسط و ضعیف طی سال 94، عنوان کرد: به فعالیت‌های قرآنی کشور نمره متوسط را می‌دهم، البته یکی از ملاک‌های این امر این است که بررسی کنیم تا ببینیم آن سازمان، اواخر سال 93 و یا اوایل سال 94 چه وعده‌ و وعیدهایی داده و پس از اتمام سال به بررسی آن بپردازیم.
فرزام عنوان کرد: البته وعده‌هایی که مسئولان می‌دهند، براساس بودجه‌ای است که در آن سال قرار است به آنها اختصاص پیدا کند که البته بودجه‌های فعالیت‌های قرآنی سال گذشته هنوز اختصاص پیدا نکرده است. نه تنها بودجه حمایتی و مبلغی که از سوی شورای توسعه برای فعالیت‌های قرآنی دستگاه‌ها مشخص شده است، هنوز اختصاص پیدا نکرده است، بلکه در بحث بودجه، خود سازمان‌ها هم اعتبارات پایینی داشته‌اند به گونه‌ای که برخی از سازمان‌ها 30 تا 35 درصد بودجه‌شان محقق شده است که در پرداخت حقوق پرسنل‌شان هم مشکل داشته‌اند، چه برسد به اینکه به وعده و وعیدهایشان جامه عمل بپوشانند.
وی در پاسخ به این سؤال که فعالیت‌های قرآنی برای کارشناس، شغل است و یا بحث اخلاق حرفه‌ای در آن نهفته است؟ گفت: این نیز دغدغه ما است اینکه فردی که با موضوع قرآن فعالیت می‌کند، آیا این شغلش است؟ آیا آن فرد از آن راه امکان ارتزاق دارد؟ که این نیازمند بحث‌های مفصلی است. هنگامی که اقدام به تربیت قاریان قرآن با شاخص‌های حضور در مسابقات بین‌المللی طی برنامه‌ریزی‌های طولانی مدت می‌کنیم، آیا او می‌تواند به آن به عنوان شغل نگاه کند؟ مثلا در کشور مصر به اندازه‌ای به فن قرائت قرآن پرداخته و توجه کرده‌اند که برخی از قراء به عنوان شغل به آن نگاه می‌کنند، حتی تا دوره دکتری نیز این امر تدریس می‌شود، اما آیا می‌توان آن را در کشورمان اینگونه همانند مصر تعریف کنیم؟ و حال آنکه دعوت قاریان در مراسم با تقاضای فلان مبلغ از دید بسیاری اشتباه است و با انتقادهایی همراه است.
فرزام اظهار کرد: اگر می‌خواهیم فعالیت قرآنی به صورت حرفه‌ای داشته باشیم، ناچاریم که آن را به صورت یک حرفه در نظر بگیریم. وقتی می‌گوییم هنرمندی بیاید و بر روی آثار حوزه هنر قرآنی، کار کند در اینجا بحث‌های مختلفی با موافقان و مخالفان همراه است. بالفرض اگر این را پذیرفتیم که یک نفر می‌تواند از راه فعالیت قرآنی که منجر به تولید محصول می‌شود، ارتزاق کند، آن موقع باید مختصات شغلش را بررسی کنیم و به اخلاق حرفه‌ای نیز در این زمینه باید پرداخته شود.
وی با تأکید بر اینکه رعایت اخلاق حرفه‌ای در محیط دینی و قرآنی باید ضمانت اجرایی داشته باشد، عنوان کرد: حتماً باید با توجه به این اخلاق حرفه‌ای، فرد را بازخواست کرد و مجبورش کرد که بر این اساس کار کند. در حال حاضر نیز در برخی از کشورهای توسعه یافته که شاید سردمداران آن سازمان‌ها، اعتقادی به مسائل دینی ندارند به رعایت اخلاق توجه ویژه‌ای دارند؛ چون به این نتیجه رسیدند که از راه رعایت اخلاق حرفه‌ای، می‌توان به بهره‌برداری بهتری رسید در حالی که کمتر سازمانی در ایران است که منشور اخلاقی همراه با ضمانت اجرایی داشته باشد.
فرزام با اشاره به شاهد مثالی و با توجه به اینکه پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشدش با موضوع اخلاق حرفه‌ای و تأثیر آن در میزان بهره‌برداری انجام گرفته است، گفت: طی بررسی‌ای در منطقه مسکونی شرکت «بوئینگ» به این نتیجه رسیدند که مدیر اخلاقی آن شرکت با اجرای طرحی چون اعطای هدایایی مانند اسباب‌بازی به کودکان طی روزهای یکشنبه در مقابل کلیسا  اینگونه  فرزندانرا وادار به حضور با والدینشان در مراسم کلیسا برای دریافت این اسباب‌بازی‌هامی کنند که موجبات آموزش و اطلاع آنها از فضیلت‌های اخلاقی و پرهیز از رذیلت‌های اخلاقی می‌شود.
وی اظهار کرد: حتی در تحقیق به شرکت دیگری  رسیدیم که طی منشور اخلاقی که دارند، موظفند اگر شرایط دو نفر برای جذب یکسان بود، یکی از آن دو را که دیندارتر هستند، انتخاب کنند. البته در کشور ما سازمان‌ها، منشور اخلاقی را دارند، اما بدون ضمانت اجرایی است و بیشتر این امر به تعارف تبدیل شده است با وجود اینکه در روایات معصومین(ع) به آن تأکید شده است. رعایت اخلاق، وظیفه مسلمانان است به ویژه برای افرادی که در حوزه قرآنی فعالیت می‌کنند، باید به این امر توجه ویژه شود که هم اجر اخروی دارد و هم اجر دنیوی.
مدیرعامل ایکنا در پاسخ به سؤال پایانی پورمعین که اگر صد میلیون تومان در اختیارتان قرار گیرد و اولویت انتخاب هزینه آن در زمینه امور قرآنی با شما باشد، در کجا هزینه می‌کنید؟ تصریح کرد: اولویت من بر روی شناخت مردم است. بررسی می‌کنم مردم از فعالیت سازمان ما چه میزان رضایت دارند و چه میزان آن فعالیت‌ها توانسته خواسته آنها را تأمین کند و یا چه میزان مطالب و محتوایی برای آنها تهیه شده است که مورد نیازشان بوده است.